M. R. Tursunova xalqaro menejment

Texnologiya.
Xalqaro bozorda harakatlanuvchi kompaniyalarning ilmiy-texnik 
taraqqiyot darajasi eng yuqori hisoblanadi. Ular turli davlatlardagi eng yetakchi firmalar 
bilan texnologiyalar ayirboshlash hisobiga uskunalarni, texnologiya va mahsulot 
assortimentini yangilashni tezroq amalga oshiradilar. Tabiiyki, xalqaro kompaniya 
menejeriga turli davlatlarda mualliflik huquqlari va patentlarini himoya qilish haqidagi 
qonunlarni muntazam o’rganish zarur. Bunda texnologiyalar almashuvi qo’shma 
korxonalar yoki strategik alyanslar tashkil qilish shaklida sodir bo’lishini nazarda tutish 
lozim. Masalan, yo’lovchi samolyotsozligining yetakchisi - “Boing” korporatsiyasi 
(AQSh) 260 yo’lovchilik bortga ega 7000 milgacha uzluksiz parvoz qilishga mo’ljallangan 
Boing 767 laynerini yaratish uchun ITTKI ishlarini o’tkazishda Yaponiyaning “Kavasaki” 
va “Fudji” kompaniyalari bilan hamkorlik qildi. 
28 

---

Iqtisodiyot.
Chet elda atrof-muhitga iqtisodiy jihatdan moslashishning asosiy 
qiyinchiligi turli davlatlarda xalq xo’jaligi rivojlanishining notekis darajasi va sur’atlari 
bilah bog’liq, ya’ni bir vaqtning o’zida bir mamlakatda tushkunlik, boshqasida – 
barqarorlik, uchinchisida esa – yuksalish bo’lishi mumkin. 
Jahon bozorida muvaffaqiyatga erishish uchun xalqaro menejer yuqoridagi 
moslashish omillarini hisobga olgan holda yangi bozorga chiqishga tayyorgarlik bo’yicha 
jiddiy chora-tadbirlarni amalga oshirishi zarur. Bunda birinchi navbatda reklama 
kampaniyasini o’tkazish kerak. Xalqaro kompaniyaning qabul qiluvchi mamlakatdagi 
xorijiy filiali mahsulotining asosiy iste’molchilari va sheriklari shu maqsadda nashriy 
materiallar va mahsulot namunalarini oldindan olishlari kerak bo’ladi, chunki ular 
mahsulotning texnik-iqtisodiy xususiyatlarini oldindan bilishni hohlaydilar. Ularga xalqaro 
kompaniyaning jahon bozoridagi ixtisoslashuvi, tarixi va holati haqidagi ma’lumotlarni 
berish foydali hisoblanadi. Bu materiallar bo’yicha qabul qiluvchi mamlakatdagi sheriklar 
va asosiy potensial xaridorlar xalqaro kompaniyaning tovarlari va xizmatlarining sotilish 
darajasi, shuningdek kompaniyaning barqarorligi va ishonchliligini dastlabki baholash 
imkoniyatiga ega bo’ladilar. 
Reklama materiallari yuqori sifatli bo’lishi kerak, chunki ma’lum darajada aynan 
ularga qarab potensial iste’molchilar ishlab chiqarish va sotishga mo’ljallangan tovarlar va 
xizmatlarga baho beradilar. Axborot materiallari oson tushunarli bo’lishi va buning uchun 
matnning to’g’ri tuzilishi va oddiyligi taqozo etiladi (ularning qabul qiluvchi mamlakat 
tilida bayon etilishi maqsadga muvofiq). 
Qabul qiluvchi mamlakatda potensial sheriklar uchun reklama materiallarini 
mahalliy tilga tarjima qilish qiyinchiligi mavjud bo’lganda hech bo’lmaganda ingliz tilida 
tayyorlash kerak. Ular o’z ichiga xalqaro kompaniyaning jahon bozoridagi faoliyati haqida 
umumiy ma’lumotlar va ishlab chiqarish va sotishga mo’ljallangan tovarlar va xizmatlar 
haqidagi to’liq axborotni olishi kerak. Mahalliy tilda materiallarning mavjudligi qabul 
qiluvchi mamlakatda potensial sheriklar bilan muzokaralar olib borilayotgan davrda katta 
afzallik hisoblanadi. Materiallarni mahalliy tilga tarjima qilishda bosh kompaniya 
mamlakatining qabul qiluvchi mamlakatdagi elchixonasining tijorat bo’limi yoki qabul 
29 

---

qiluvchi mamlakatning savdo palatasi yaxshi kompyuter texnologiyalariga ega malakali 
tarjimonlarni tavsiya qilishi mumkin. 
Muzokaralar bosqichida xalqaro kompaniyaning tarixi, uning mahsuloti va ishlab 
chiqarish jarayoni haqida ingliz tilida qisqa ko’rgazmali videofilmni namoyish qilish 
maqsadga muvofiq. Nashriy axborot materiallarining tarkibiga odatda quyidagilar 
kiritiladi: 
- xalqaro kompaniyaning aktivlari, boshqaruv tarkibi, xizmat ko’rsatuvchi banklar, 
moliyaviy holati, kompaniyani yaratish tarixi va faoliyati haqida aniq va qisqa axborot 
beruvchi risola; 
- ishlab chiqarish va sotishga mo’ljallangan tovarlar va xizmatlar, shuningdek ularni 
ishlab chiqarishning yetakchi texnologiyalari haqida aniq va ixcham axborot; 
- xalqaro kompaniyaning qabul qiluvchi mamlakatdagi xorijiy filialida ishlashga 
yuborilayotgan direktorlar, menejerlar va boshqa shaxslarning qisqa rezyumesi. 
Bunday materiallar xalqaro kompaniyaning samimiyligi va barqarorligini 
tasdiqlaydi, shuningdek qabul qiluvchi mamlakatda sheriklar va xaridorlarga bo’lgan 
hurmatni ko’rsatadi. 
Xalqaro menejer va uning yaqin hamkasblarining tashrif qog’ozlari bir tomonda 
ingliz tilida va ikkinchi tomonida mahalliy tilda yozilishi hamda ikki tomonida ham 
xalqaro kompaniyaning emblemasi bo’lishi kerak. Tashrif qog’ozida shaxsning ismi-
sharifi, lavozimi, manzili va telefon raqamining ko’rsatilishi mahalliy kompaniya 
vakillariga kelajakda TMKning xorijiy filiali bilan aloqalarni rivojlantirishiga yordam 
beradi. Tashrif qog’ozlarining eng ko’p tarqalgan bichimi 55 x 90 mm bo’ladi. 
Xalqaro menejer shuni nazarda tutishi kerakki, qabul qiluvchi mamlakatdagi ilk
faoliyat davrida tovaraylanmaning boshlang’ich kichik hajmi, past baho darajasi, 
shuningdek, yangi bozorda mahsulot ishlab chiqarish va sotish barqarorlashguncha 
uzluksiz kapital qo’yilmalarning zaruriyati sababli ancha kam darajada moliyaviy natijalar 
olinadi. 
Amaliyot ko’rsatishicha, yangi bozorga yangi mahsulot bilan chiqqandan so’ng 
taxminan bir-ikki yil mobaynida sotuv hajmi va baholarning darajasi kutilayotganidan 
ko’ra birmuncha pastroq bo’ladi. Bundan keyin yangi mahsulot yoki xizmatlarning 
30 

---

iste’mol xususiyatlarini baholagan xaridorlar tomonidan o’sib boruvchi talab ostida 
baholarning o’sishi kuzatiladi. Bozorda o’rnashib olishga odatda 2-4 yil kerak bo’ladi. Bu 
davrga yangi bozorda o’z ulushini egallash uchun investitsion mablag’larga ega bo’lish 
kerak. Bunda firmaning yangi bozorga moslashish strategiyasi va taktikasida yo’l 
qo’yilishi mumkin bo’lgan xatolarni yengib o’tish uchun pul va ishchi kuchi resurslarining 
qo’shimcha harajatlari talab qilinadi. 
Yangi bozorni o’zlashtirish vaqtida odatda xalqaro kompaniyaning xorijiy filiali 
doimiy shtatini bosh kompaniya mamlakatidan yuborilgan rahbarlar va mahalliy aholi 
orasidan malakali va tirishqoq mutaxassislardan shakllantirish amalga oshiriladi. Bu davr 
mobaynida mahalliy bozor talablariga muvofiq mahsulot ishlab chiqarish va sotish tizimini 
egiluvchan moslashtirish zarur. Shu vaqtda firmaning sotuvdan oldingi reklama va 
maslahatlarni, shuningdek sotilgan mahsulotga kafolatli xizmat ko’rsatishni tashkil qilish 
qobiliyatiga qarab u haqidagi axborot shakllantiriladi. 
Mahalliy sheriklar va iste’molchilar bilan yaxshi munosabatlarni o’rnatish va 
mustahkamlash bozorni o’zlashtirishni tezlashtiradi. Bunda muloqot muammolari, 
madaniy yoki til to’siqlarining vujudga kelish imkoniyatini hisobga olish zarur. Bu holda 
xalqaro menejerga shakllanayotgan notanish muammolarni yengib o’tishda optimizm, 
tirishqoqlik va sabr-toqat yordam beradi. Bozor xatolarni kechirmaydi, ular haqidagi mish-
mishlar juda tez tarqaladi va firmaning bozordagi mavqeini tiklash hamda mustahkamlash 
uchun keyingi barcha urinishlarni qiyinlashtirib yuborishi mumkin.