M qudaybergenov q. Paxratdinov

Qadag’alaw ushi’n soraw ha’m tapsi’rmalar

1. 
   Qaraqalpaq tilinin’ dialektleri boyi’nsha materiallardi’ ji’ynaw qashannan baslag’an?
   
2. 
   N.A. Baskakovti’n’ «Karakalpakskiy yazi’k» miynetinin’ a’hmiyetin ko’rsetip berin’.
   
3. 
   D. S. Nasi’rovti’n’ «Stanovlenie karakalpakskogo obshenarodnogo razgovornogo yazi’ka i ego dialektnaya sistema» atli’ miynetinin’ a’hmiyetin ayti’p berin’.
   
4. 
   O. Dospanovti’n’ miynetlerine analiz jasan’.
   
5. 
   Qaraqalpaq tilinin’ arqa dialekti boyi’nsha izertlewlerge sholi’w jasan’.
   
6. 
   Qaraqalpaq tilinin’ qubla dialekti boyi’nsha izertlewlerge sholi’w jasan’.
   

A’debiyatlar

1. 
   Бегжанов Т. Қарақалпақ тили диалектологиясының мәселелеринен. Нөкис, «Қарақалпақстан», 1971.
   
2. 
   Доспанов О. Қарақалпақ тили қубла диалектиниң лексикасы. Нөкис, «Қарақалпақстан», 1977.
   
3. 
   Доспанов О. Диалектная лексика каракалпакского языка в лингвогеографическом аспекте. Ташкент, «Фан», 1992.
   
4. 
   Насыров Д.С. Становление каракалпакского общенародного разговорного языка и его диалектная система. Нукус – Казань, «Каракалпакстан», 1976.
   
5. 
   Насыров Д.С., Доспанов О. Қарақалпақ тилиниң диалектологиялық сөзлиги. Нөкис, «Қарақалпақстан», 1983.
   
6. 
   Насыров Д.С., Доспанов О. Қарақалпақ диалектологиясы. Нөкис, «Билим», 1995.
   

§5. Qaraqalpaq leksikografiyasi’ boyi’nsha izertlewler


Joba

1. 
   Qaraqalpaq tilinin’ da’slepki so’zlikleri.
   
2. 
   Awdarma so’zlikler (eki tillik, u’sh tillik, to’rt tillik so’zlikler).
   
3. 
   Tu’sindirme so’zlikler.
   
4. 
   Terminologiyali’q so’zlikler.
   

Qaraqalpaq til biliminin’ basqa tarawlari’ si’yaqli’ leksikografiya tarawi’nda da aytarli’qtay u’lken jetiskenlikler, tabi’slar qolg’a kirgizildi. 1930-ji’llarda-aq O. Bo’leshov ha’m A. Kaneevlar ta’repinen «Matematikali’q terminlerdin’ russha-qaraqalpaqsha so’zligi» (To’rtku’l, 1939), S. Bulatov ta’repinen «Fizika boyi’nsha terminlerdin’ russha-qaraqalpaqsha so’zligi» (Tashkent, 1939), Sh. Baltabaev ta’repinen «Botanika boyi’nsha russha-qaraqalpaqsha terminologiyali’q so’zlik» (To’rtku’l, 1941) du’zilip, baspadan shi’qti’.

«Русша-қарақалпақша сөзлик» birinshi ret 1947-ji’li’, son’ 1967-ji’li’ bir qansha toli’q boli’p Moskvada basi’li’p shi’qti’. 1958-ji’li’ «Қарақалпақша-русша сөзлик» Moskvada basi’li’p shi’qti’. Bul so’zliklerdin’ basi’li’p shi’g’i’wi’ qaraqalpaq leksikografiyasi’ni’n’ u’lken jetiskenliklerinin’ biri boldi’. Olar ha’zirgi ku’nge deyin o’zlerinin’ bahali’li’g’i’n joytqan joq ha’m russhadan qaraqalpaqshag’a, qaraqalpaqshadan russhag’a awdarma jasaw islerinde birinshi ja’rdemshi qural si’pati’nda xi’zmet etip kelmekte.
Qaraqalpaq ma’deniyati’ tariyxi’nda birinshi ret «Qaraqalpaq tilinin’ tu’sindirme so’zligi» du’zilip, ol to’rt tom boli’p basi’li’p shi’qti’. Birinshi tomi’ 1982-ji’li’, ekinshi tomi’ 1984-ji’li’, u’shinshi tomi’ 1988-ji’li’, to’rtinshi tomi’ 1992-ji’li’ «Qaraqalpaqstan» baspasi’nda shi’g’ari’ldi’. Bul to’rt tomli’q so’zlikte 20 mi’n’g’a shamalas so’z ha’m turaqli’ so’z dizbekleri qamti’li’p, onda, tiykari’nan, ha’zirgi da’wirde ken’ qollani’li’p ju’rgen qaraqalpaq a’debiy tiline ta’n so’zler, ha’r tu’rli tarawlarg’a qatnasli’ terminler, olardi’n’ qollani’li’w o’zgeshelikleri tiyisli ta’rtipte tu’sindirilip berilgen.
«Qaraqalpaq tilinin’ tu’sindirme so’zliginde» qaraqalpaq tilindegi ha’mme so’zler toli’q qamti’ldi’ dep qaraw qi’yi’n. Sonli’qtan da bul so’zliktin’ tiykari’nda kelesi waqi’tlarda qaraqalpaq tilinin’ tu’sindirme so’zliginin’ toli’q, ken’eytilgen varianti’ni’n’ du’ziletug’i’ni’na hesh qanday gu’man joq.
Son’g’i’ ji’llari’ ha’r tu’rli tarawlarg’a qatnasli’ terminologiyali’q so’zlikler du’zilip, baspadan shi’g’ari’la basladi’. Olar qaraqalpaq tilinin’ terminologiyasi’n turaqlasti’ri’w ha’m ta’rtiplestiriwde a’hmiyetli rol atqarmaqta.