M orta arnawli bilimlendiriw ministrligi berdaq atinda ġ I qaraqalpaq mámleketlik universiteti

 
 
 
 
 
 
 
 

---

17 
II. Furye-optikanıń fizikalıq tiykarları. 
2.1. Jan-Batist Jozef Furye ómiri haqqında. 
Jan-Batist Jozef Furye 21-mart 1768-jılı Franciyanıń Oser qalasında, tigiwshiler 
shańaraǵında dunyaǵa kelgen. Jańaraǵındaǵı 15 perzenttiń 12-si bolıp tabıladı. 
Akesınıń ekinshi nekesinde toǵızınshısı edi. Onıń ákesi Jozef Furye 
Lotaringiyadagi kishi qalashada dúkanshı shańaraǵında dunyaǵa kelgen [13]. 
1818 jılda Furye franсuz matematigi J. R. Murail tárepinen 1768 jılda alınǵan 
soǵan uqsas nátiyjeler haqqındabilmegen halda, Isaak Nyuton tárepinen islep 
shıǵılǵan teńlemelerdi sanlı sheshiw usılın qóllaw shártleri máselesin úyrenip 
shıqtı. Furyening teńlemelerdi tarqatıp alıwdıń cifrlı usılları boyınsha alıp barǵan 
jumısınıń nátiyjesi 1831-jılda opatınan keyin baspa etilgen “Bólek teńlemeler 
analizi” shıǵarması bolıp tabıladı [13]. 
Furyening tiykarǵı izertlew tarawı matematikalıq fizika edi. 1807 hám 1811 
jıllarda Parij Pánler akademiyasına ıssılıqtıń qattı denelerde tarqalıw teoriyası 
boyınsha óziniń birinshi jańa ashılıwların usınıs etdi hám 1822 jılda matematikanıń 
keyingi tariyxında zárúrli rol oynaǵan “Íssılıqtıń analitik teoriyası” shıǵarmasın 
baspa ettirdi. Ol jaǵdayda Jan ıssılıq ótkezgishliginiń differensial teńlemesin 
shıǵardı hám ilgeri Daniil Bernulli tárepinen aytılǵan ideyalardı eń ulıwma mániste 
islep shıqtı, málim shegaralıq shártler ushın ıssılıq teńlemesin tarqatıp alıw ushın 
ózgeriwshilerdi ajıratıw usılın (Furye usılı ) islep shıqtı (Furye usılı ).), ol bir qatar 
arnawlı jaǵdaylarǵa (kub, cilindr hám basqalar ) qollaǵan [13]. 
Bul usıl funksiyalardı trigonometrik Furye qatarları arqalı súwretlewge 
tiykarlanadı, eger olar geyde ilgeri kórip shıǵılǵan bolsada, tek Furyeda 
matematikalıq fizikaning nátiyjeli hám zárúrli quralına aylandı. Ózgeriwshilerdi 
ajıratıw usılı XIX-ásir S. Puasson, Mixail vasilyevich Ostrogradskiy hám basqa 
matematikalıqlardıń jumıslarında jáne de rawajlantırıldı [13]. 

---

18