M orta arnawl

Jámáát taktikasi
Jámáát taktikasi bul arnawlı bir oyın sharayatında payda bolǵan wazıypalardı sheshiwde pútkil jámáát háreketlerin uyushtirish bolıp tabıladı. Pútkil jámááttiń hújim hám qorǵaw háreketleri anıq uyushtirilmasa, oyın tártipsiz, bemaqsad boladı, ol jaǵdayda oyınshılar ortasında wazıypa bólistiriwdiń ılajı bolmaydı. Bunday jaǵdaylarda oyınshılar qanday bolmaydıin toptı iyelep alıp, bir zorǵa dárwazaǵa kirgiziw ushın ol jaqtan berman juwırıwaveradi.
Futboldıń júz jıldan artıqlaw tariyxı dawamında oyınshılardı anıq jaylastırıp, olar ortasında wazıypalar anıq bólistiriliwin názerde tutqan kóplegen taktik sistemalar jaratılǵan. Hújim degi jámáát taktikasini, yaǵnıy arnawlı bir oyın sharayatında payda bolatuǵın wazıypalardı sheshiwde pútkil jámáát jámáátlik háreketlerin uyushtirishning tiykarǵı principlerin kórip chihamiz.
Hár qanday taktik sistemada da jámáát taktikasi eki tur háreket, yaǵnıy tez hújim hám evolyuciyalıq hújim jardeminde ámelge asıriladı.
Operativ hújim.
Operativ hújim jámáát hújim háreketleriniń eń nátiyjeli usılı esaplanadı. Bunıń mánisi sonnan ibarat, ol jaǵdayda bir-ush uzatıwda oyınshılardan birin dárwazanı jawlap alıw etiw ushın qolay pozisiyaga chiharadigan hújim yamasa juwap hújimi uyushtiriladi. Hújim - bul jámááttiń raxip dárwazasın jawlap alıw etiwge qaratılǵan háreketlerin uyushtirish. Tez hújimdiń abzallıǵı sonda, bunda qorǵaw daǵı kúshlerin qayta uyushtirib alıwǵa raxiplerdiń waqıtı bolmaydı. hújimdagilarning hámme háreketleri kútpegenlik elementlerine bay bolıp, joqarı tezlikte atqarıladı. Oyınshılar maydanda kóp manyovr etediler hám toptı uzatıw menen eń qısqa waqıt ishinde seriklerinen birin zarba beriw pozisiyasiga shıǵarıw múmkinshiligin jaratadılar. Tez hújim juwap hújimleri waqtında, yaǵnıy oyın epizodi dawamında toptı qolǵa kirgizgen jámááttiń háreketlerin uyushtirish waqtında eń kóp nátiyje beredi.
Házirgi futbolda jámáát toptı qolǵa kirgizgeninen keyin, oyın epizodi dawamında hújimdiń ush fazası boladı.
Birinshi faza - " ótiw", yaǵnıy qorǵawdan tez hújim usılında hújimge ótiwdegi tayarlıq háreketleri. Bul háreketler toptı aldaǵı oyınshına tez uzatıp beriwdi hám qorǵawda qatnasqan hújim oyınshılarınıń hújim qatarındaǵı óz jaylarına qaytıwın óz ishine aladı.
Ekinshi faza - " hújim", yaǵnıy raxipler hújimdiń aldın alıw hám de saplastırıw háreketlerin kúsheytiw hám uyushtirishga ulgurmasdanoq, onıń qorǵawın jarıp ótiw.
Úshinshi faza - " hújimdi tamamlash", yaǵnıy gol jaǵdayı payda etiw hám dárwazanı qaratb zarba beriw. óz járiyma maydanında oń qanat boylap top yo'naltirganda - hújim etkende yutib shıqqan jámááttiń keyingi tez hújim variantı kórsetilgen. Oń tárep oraylıq qorǵawshısı bolǵan 3-oyınshı joqarılap kelgen top ushın gúresde yutib shıǵıp, toptı 8-oyınshına asıradı. Ol tezlik penen qaraqshısız bolǵan 11-hújimshine uzatadı -de, ózi úlken tezlikte alǵa ótip, aldınǵı qatarda muǵdar ústinligi payda etedi. 11-oyınshınıń endigidengi háreketi eki variantda bolıwı múmkin: biri serikleriniń shalǵıtuvchi manyovridan paydalanıp, zarba beriw pozisiyasiga shıǵıw bolsa, ekinshisi aldınǵı tárep ótip, qorǵawshılardan birin ózine qosqannan keyin dárwazanı qaratb zarba beriw ushın bosagan sherigine toptı uzatıp jiberiw bolıp tabıladı.
Tez hújimdi uyushtirishga bolǵan tiykarǵı talaplar :
1. Raxip hújimshileri qorǵawǵa qaytıp ulgurmasligi ushın olardı " kesip qoyıw" maqsetinde toptı aldınǵa, álbette, tez uzatıp jiberiw. 11-oyınshına top uzatıp jiberilganidan keyin raxiplerdiń 10 -, 2-, 8- hám 6 -oyınshıları " kesilib qalǵanligi" kórinip turıptı. Álbette, bulardıń hár biri qorǵawǵa múmkin shekem tez qaytıwǵa háreket etedi, lekin hújimdagilarning waqıttan utqanlıǵı hám olar bunnan sheberlik menen paydalanıp, dárwazanı jawlap alıw etiw ushın real múmkinshilik payda etisleri múmkinligi anıq kórinip turıptı.
2. Oyınshılardıń ekinshi hám úshinshi faza daǵı háreketleri oynab tobiga jetkizilgen, joqarı tezlikte atqarılatuǵın kombinasiyalar tiykarında bolıwı kerek.
3. Tezlik menen jarıp ótiw manevri qanat boylap, orayda hám maydandıń pútkil keńligi boylap ámelge asırılıwı múmkin. Bundaǵı tiykarǵı maqset - zarba beriw pozisiyasiga shıǵıwdıń eń qısqa jolin tabıw. Hújimdi rawajlandırıwda sal sonda da sustkashlik qılıw raxip tárepinen aldın " kesilib" qalǵan oyınshılardıń qorǵawǵa qaytıp alıwına múmkinshilik beriwin, sonlıqtan, hújimdi qıyınlashtirib qoyıwın mudam esta saqlaw kerek.
4. Hújimdiń aldınǵı qatar oyınshıları jekpe-jek gúres kórkem ónerin jaqsı iyelegen bolıwları, yaǵnıy jalǵız halda raxipti jeńiwdi biliwleri kerek. Zarba beriw pozisiyasiga shıǵıw ushın qısqa jollardan paydalanıp, dáslepki múmkinshilik payda bolǵanı zamati dárwazanı qaratb zarba beriwi yamasa dárwazanı jawlap alıw etiw ushın seriklerge sharayat jaratıp beriwi kerek.
5. Jámáátte qorǵawdan dáslepki uzaqqa uzatıp beriwdi kutadigan málim bir oyınshı bolıwı shárt. Serikleri eń kem waqıt ishinde oǵan top jetkiziwleri ushın sol futbolshınıń jaqsı kórgen pozisiyasini álbette biliwleri kerek. Jámáát háreketleriniń qápelimde bolıp shıǵıwı toptı hújimdiń aldınǵı qatarına áne sonday maksimal tezlikte ótkerip beriliwine baylanıslı. Kóbinese dáslepki uzaqqa uzatıwda top jámááttiń dispetcherine jóneltiriledi. Ol oyın daǵı sharayattı basqa seriklerine qaraǵanda tez hám anıqlaw bahalaytuǵın bolǵanı ushın, kúshli hújimdi hámmeden kóre jaqsılaw dawam ettira aladı.
6. Eger tez hújim ko'ngildagidek chiqmasdan, raxipler qorǵawdı uyushtirib alsalar, ol jaǵdayda orta qatar oyınshıları maksimal tezlikte raxipler járiyma maydanına jaqınlasıp, hújimdiń ekinshi eshelonini jaratıwları kerek.
Evolyuciyalıq hújim.
Evolyuciyalıq hújim yamasa juwap hújimin uyushtirishda qandayda oyınshı júdá kóp uzatıwlar járdeminde dárwazanı jawlap alıw etiw ushın qolay pozisiyaga chihariladi.
Bul evolyuciyalıq hújimdiń operativ hújimnen tiykarǵı ayırmashılıǵı bolıp tabıladı. Bul tur hújim degi jámáát háreketlerin orınlawda kombinasiyalar qısqa hám ortasha uzatıwlar járdeminde ámelge asırılǵanı ushın, toptı uzaq waqıt qadaǵalaw etip turıw múmkinshiligi tuwıladı. Taǵı sonı da aytıw kerek, toplar bólekan ásirese qorǵaw qatarı oyınshıları hújimge qosılǵanda, maydandıń keseine uzatıladı. Top uzaq waqıt basqarib turılganiga qaramay, evolyuciyalıq hújimdiń natiyjeliligi aytarlıq kóp bolmaydı. Hújim rawajlanıwına kóp waqıt sarıplanıwı qorǵawdagilarga kúshlerdi biymálel qayta gruppalap alıwǵa hám dárwaza jawlap alıw etiliwi ushın eń qáwipli zonalardı to'sib alıwǵa múmkinshilik jaratıp beredi. Uyushqoqlik menen ámelge asırılǵan qorǵaw bolsa hújim qılıp atırǵanlardan qorǵaw qatarın buwınlardan birinde jarıp ótiw niyetinde taǵı bir gruppa kombinasiyalar qılıwdı talap etedi.
Hújimdiń tabısı kóp tárepten hújimshilerdiń sheberona háreketine baylanıslı. Birotala ayqınki, jaqsı qorǵawdan az kúsh menen ótip ketiw qıyın, sonday eken hújimge kóbirek oyınshı qosılıwı kerek. Bunda maydandıń ayırım bóleginde san tárepten artıqlıq payda etip, sonıń esabına raxipler qorǵawın jarıp ótiw múmkin boladı.
Maydannnig pútkil uzınına hám keseine manyovr qılıw hújim eni keńeytiw imkaniyatın beriw menen birge qorǵawshılar háreketlerin qıyınlastıradı, áyne shaqta hújim etiwshilerden puqta hám arnawlı tayarlıq kórgen bolıwların talap etedi. Házirgi zaman futbolında hújim hám qorǵawda oyınshılardıń úlken toparı qatnasatuǵın bolǵanı ushın, oyın dawamında jámáát atqaratuǵın jumıs kólemi de talay kóbeyip ketedi. Bul bolsa oyındıń taktik túsin quramalılastırıw, maydandıń pútkil boyı hám eni boylap kóp júrdek kombinasiyalar qılıw imkaniyatın beredi. Bularsız evolyuciyalıq hújimde jámáát yutib shıǵıwın úmit etpese de boladı.
78-suwretde dárwazabon baslap, 10 -yarım qorǵawshı oǵan qosılatuǵın hújim kórsetilgen. Evolyuciyalıq hújim waqtı daǵı kóp júrdek kombinasiyalar nátiyjesinde maydan ortasınıń 10 -oyınshısı zarba beriw pozisiyasiga chihariladi.
Evolyuciyalıq hújim uyushtirishga bolǵan tiykarǵı talaplar :
1. Top alǵan oyınshı onı qorǵaw zonasında ashılǵan seriklerinen birine anıq asırıp beriwi kerek. Toptı hámmeden kóre qaptal sızıq jaqinına uzatıp bergen maqul, sebebi onda oyınshılar kóp bolmaydı, qáte etip qoyılǵan táǵdirde de, raxip tárep dárwazaǵa tikkeley qáwip sola almaydı.
2. Aldınǵı hám orta qatardaǵı hámme oyınshılar maydandıń boyı hám eni boylap aktiv manyovr etiwleri kerek. Topı bar oyınshına bawırlas bolǵanlardıń sheberlik menen ashıla biliwi ásirese zárúrli.
3. Oyınshılar hújimdiń aldınǵı qatarına qálegen waqıtta uzınına yamasa qiyiqiga tezlik menen top uzatılıp qalıwı, yaǵnıy operativ jarıp ótiwge aralasıp ketilishi múmkinligin názerde tutıwları kerek.
4. Jámáát hújimdi rawajlandırıwda háreket ırǵaqın ózgertiwden, tezlikti asırıw hám astelatishdan (" portlay alıw" den) paydalanıwı kerek. Sonday qılıw qorǵawdı uyushtirishni hámme waqıt aqır-aqıbetde dárejede quramalılashtirib qóyadı.
5. Oyınshılar uzınına, keseine hám qiyiqiga uzatıwlar esabına hújim baǵdarların bir qanattan ekinshi qanatqa ótkeriwdi biliwleri kerek. Bul hújimdi maydandıń pútkil keńliginde rawajlandırıwdı támiyinleydi hám raxipler qorǵaw qatarın uzaytırıp jiberedi.
6. Aldınan tayarlab qoyılǵan, málim bir oyınshın zarba beriw pozisiyasiga chiharadigan kombinasiyalarni kóbirek qóllaw kerek. Bunday jámáát háreketlerin oyınshılar toparı dóretiwshilik ámelge asıradı. Olar bunda geyde júzege kiyatırǵan jaǵdayǵa qaray tayarlab qoyılmaǵan háreketler de etiwi múmkin.
7. Hújim qılıp atırǵan jámááttiń orta qatardaǵı, geyde bolsa arqa qatardaǵı oyınshıları zarba beriw pozisiyasiga qosılıp turıwdan paydalanıw oǵırı zárúrli, sebebi aldınǵı qatar oyınshıları bo'larga salıstırǵanda qattılaw qorǵawlanadı.
8. Hújim qılıp atırǵanlar toptı asa itibar menen, anıq uzatıwları kerek, sebebi olar eki jámáát oyınshıları g'uj bolıp tóplanǵan sharayatta háreket etediler, bul bolsa raxiplerdiń toptı jolda alıp qalıwın ańsatlashtiradi.
9. Hújim qılıp atırǵanlardıń jaylanıwı álbette eshelonlangan, basqasha etip aytqanda, siyasiy gruppalanǵan bolıwı kerek. Sonda, raxipler waqıtı kelip toptı adressiz qaytarıp alǵan táǵdirde de, hújimdi dawam ettiriw múmkin boladı.
Tikkeley raxip dárwazası qasında erkin top tebiw degi kombinasiyalar. Bunday kombinasiyalardan maqset - járiyma topı tebiw degi kombinasiyalarning ekinshi variantında qanday bolsa, tap sonday, yaǵnıy sherigin dárwazanı jawlap alıw etiw ushın qolay pozisiyasiga shıǵarıw.
Dárwazadan tebiw degi kombinasiyalar. Bul kombinasiyaning eki kórinisi bar. Birinshi halda dárwazabon ashılǵan seriklerinen birine, kóbinese qaptal sızıq qasında ashılǵan sherigine toptı tewip chiharib beredi. Ekinshisinde bolsa dárwazabon járiyma maydanınıń qaptal sızıǵı qasında ashılǵan qorǵawshına toptı tewip chiharib beredi, qorǵawshı bolsa toptı dárwazabonga qaytaradı. Keyin dárwazabon toptı ayaǵı menen tewip maydanǵa chiharadi yamasa qolı menen seriklerinen birine tastap beredi.
Maydandıń basqa bólimlerinde járiyma topı tebiw hám erkin top tebiw degi kombinasiyalar " oyın epizodlaridagi kombinasiyalar" bóliminde qaray shıǵıladı, sebebi olar tiykarınan bir-birinen kem parıq etedi.
Standart jaǵdaylardaǵı kombinasiyalar birdeyde boladı, dep oylaw nadurıs. Joqarı uqıplı jámáát birdey degi dáslepki jaǵdayda da túrme-túr kombinasiyalar chihara biliwi kerek.
Qoyılǵan wazıypa qandaylıǵına qaray kombinasiyani yamasa kúshli, yamasa joqarı dárejede tuwrı tóbe alatuǵın, yamasa taktik oylawı zor oyınshı baslap beredi. Sonda raxipler top dárwazanı qaratb tepiladimi yamasa oyınǵa tewip beriledime - aldınan bila almaydılar.
Oyın epizodlaridagi kombinasiyalar jámáát toptı alıwǵa eriskeninen keyi júzege keledi. Ayqınki, top alǵan jámááttiń oyınshıları kombinasiyani ámelge asırıw dawamında orından-jayǵa ótip háreketlenip turıwları zárúr. Sol sebepli de bul xildagi kombinasiyalar tayarlıqsız orınlanǵanǵa uqsap ketedi. Naǵız ózi xildagi kombinasiyaning tiykarǵı principlerin saqlap qalǵan halda oyın jaǵdayına qaray onıń mazmunın ózgertira biliw tek taktik oylawı joqarı dárejede bolǵan futbolchilarninggina qolınan keledi.
Sonday etip, ayırım futbolchilarning hám, ulıwma, jámááttiń taktik tayınlıǵı eń joqarı dárejede bolıwı tárbiyashı belgilegen rejani dóretiwshilik atqara biliwden, tayarlab qoyılǵan kombinasiyalar menen tayyogarliksiz júzege kelgen kombinasiyalarni sheberona birge qosıp aparıwdan ibarat.
Oyın epizodlaridagi gruppa háreketleri eki kisi, úsh kisi hám t.b. ortasında sheriklik etiwge bólinedi. Biraq tikkeley kombinasiyalar tolıq maǵlıwmatına ótiwden aldın uzatıwlar taktikasiga toqtalıp ótiw kerek.
Kombinasiyalar manyovr qılıw hám uzatıwlar járdeminde ámelge asırılıwı joqarıda aytılǵan edi. Biraq oyınshılar qansha manyovr qılıwmasin, toptı uzatıw olardı bir-birine baylaw buwın - dál ózi " kombinasiya tili" bolıp qolaveradi.
Uzatıw taktikasi. Futbol daǵı hámme uzatıwlardı mazmunına qaray tómendegi tárzde klassifikaciyalasa boladı :
1. Nege mólsherlengenine qaray: a) ayaqqa barıp túsetuǵın ; b) yugurib barıwǵa - qorǵawshılar arqasına, bos jayǵa ; v) zarba beriwge; g) " shala" - óz dárwazası tárepke yamasa maydandıń keseine - ashılǵan sherigine; d) g'izillatib.
2. Aralıqqa qaray: a) qısqa (5-10 m); b) ortasha (10 -25 m): v) uzaq (25 m den artıq ).
3. Jóneliske qaray: a) uzınına ; b) keseine; v) qiyiqiga.
4. Traektoriyasına qaray: a) pastlatib; b) tepalatib; v) ayqulaq boylap.
5. Atqarıw usılına qaray: a) astegine (anıq qaratb); b) burama ; v) keyin basıp.
6. Ulgurishga qaray: a) waqtında ; b) keshikib; v) waqtınan burın.
Hújim qılıp atırǵanlar túrme-túr uzatıwlar isletiw nátiyjesinde qorǵawshılardı geyde aldınǵa shıǵıp (keseine uzatganda), geyde qanat táreplerge jaqınlasıp (uzınına uzatganda) háreketlenip júriwge májbúr etediler, sonıń menen birge, hújim baǵdarın tezlik menen qanattan -qanatqa ótkerip (uzaq jayǵa qiyiqiga uzatganda) oynaydılar.
Uzatıwlardıń hár biri arnawlı bir sharayattaǵana (qorǵawshınıń operativ yamasa sustkashligiga, toptı alıp qalıwǵa ustalıǵı yamasa alıp qoyıwdı maqul kóriwine, gellesi menen jaqsı yamasa jaman oynawına hám t.b. qaray) nátiyjeli shıǵıwı múmkin. Top uzatayotgan oyınshı bulardıń álbette esapqa alıwı kerek.
Maydandıń keseine qısqa hám ortasha aralıqqa uzatıw isenimlilew boladı. Biraq bunday uzatıwlar hújimde operativ manyovr qılıwdı qıyınlastıradı, raxiplerge óz kúshin hújimdiń eń qáwipli uchastkasında qayta gruppalap alıw imkaniyatın beredi. Uzaq aralıqqa, uzınına hám qiyiqiga (bólekan ortasha aralıqqa ) uzatıw bolsa joqarı tezlikte hújim qılıw imkaniyatın beredi. Buǵan kútpegenlik elementi qosıladı -de, qorǵawdaǵılar háreketin qıyınlastıradı. Nátiyjede, oyınshılarǵa zarba beriw pozisiyasiga shıǵıw ushın qolay sharayat júzege keledi. Shubhasız, bul qıylı uzatıwlarda toptı aldırıp qoyıw qáwipi az emes. Biraq bunnan qorqpaslıq kerek, sebebi uzatıw jaqsı shıǵıp qalsa, raxip dárwazası tikkeley qáwip astında qaladı.
Sonday etip, uzatıw qanshellilik qısqa bolsa, top sonsha kem aldırıp qóyıladı, qanshellilik uzaq hám keskin uzatılsa jol qo'ysa bolatuǵın aldırıp qoyıw qáwipi sonshalıq kóp boladı. Biraq hár eki halda toptı basqarıp atırǵan futbolshınıń uzatganda toptı aldırıp qoyıwı minimum dárejege túsiriliwine, hár galgi uzatıw oyındı keskinlashtiradigan bolıwına erisiw kerekligini esta saqlawı kerek.
Tómendegiler uzatıw natiyjeliligine tásir kórsetetuǵın faktorlar esaplanadı : futbolshınıń texnikalıq uqıpı ; maydandı (serikler hám raxipler qay jerde hám qanday pozisiyada turǵanın ) kóre biliwi; toptı basqarıp atırǵan oyınshınıń taktik pikirlewi, onıń toptı usı oyın jaǵdayında seriklerinen qay-qaysısına hám qanday tárzde uzatıp beriw maqul ekenin tez hám tuwrı anıqlay biliwi; serikleriniń manyovrchanligi, yaǵnıy toptı basqarıp atırǵan oyınshına qılınıp atırǵan " usınıslar" muǵdarı.
Eki adamlıq kombinasiyalar. Tómendegi kombinasiya túrleri eki serik ortasındaǵı óz-ara sheriklikke kiredi: " diywal", " kesiwuv" hám " top uzatıw".
" Diywal" kombinasiyasi himoyachi menen gúresti serik járdeminde yutib shıǵıwdıń eń nátiyjeli usılı esaplanadı. Bunıń mánisi sonnan ibarat, toptı basqarıp atırǵan oyınshı sherigine jaqınlasıp kelip (yamasa sherigi jaqınlasıp kelip), kútpegende oǵan top uzatıp jiberedi-de, ózi maksimal tezlikte qorǵawshınıń arqasına ótip ketedi. Sherigi bir tebiwdayoq toptıń tezligi hám baǵdarın top uzatıp bergen oyınshı juwırıw tezligin páseytiwtirmay turıp toptı taǵı iyelep alatuǵın, qorǵawshılar bolsa buǵan irkinish bere almaytuǵın yamasa toptı alıp qololmaydigan etip ózgertirip jiberedi (74-súwret).
Kombinasiyaning bul túri serikler bir-birin joqarı dárejede túsinetuǵın bolıwı hám texnikalıq tárepten uqıplı bolıwın talap etedi. " Diywal" rolin otawshı futbolshı topı bar sheriginiń old tárepindegi, qiyiq boylap, qaptal hám hátte arqa tárepindegi pozisiyada bolıwı múmkin. " Diywal" kombinasiyasi maydandıń qálegen bóleginde qollanılıwı múmkin. Biraq kóplegen oyınshılar toplanıp kolgan orında onıń natiyjeliligi azayıp ketedi. Áne sol sebepli de házirgi qorǵaw daǵı taktik jerlesiwlerde bul kombinasiyani raxipler járiyma maydanında orınlaw qıyınlasıp qalǵan bolıp, bul bolsa oǵırı anıq oyın shólkemlestiriwdi talap etedi.
" Kesiwuv" kombinasiyasi (topı bar oyınshı menen onıń sherigi qarsısındama -qarsısında kela turıp, ushırasıw noqatında toptı sherigine qaldırıp ketetuǵın sheriklik) kóbirek maydan ortasında yamasa járiyma maydanı bosaǵasında qollanıladı. Oyınshılardıń " kesiwuv" dagi sherikligi 75-suwretde jaqsı kórinip turıptı. Toptı basqarıp atırǵan 8-oyınshı maydandıń keseine háreketlenip baradı, 9 -sherigi bolsa oǵan qarsısında keleberedi. Málim bir noqatda olar dús keliwib, ebindey pauza etediler-de, aldınǵı jóneliste háreketti dawam ettirediler (endi olar bir-birlerinen uzoqlasha baradılar ). Sonnan keyingi ǵayrat toptı basqaribkelgan oyınshında boladı. Eger 6 -qorǵawshı qaraqshılıqtı dawam ettirib, hesh da 9 -oyınshı ketidan qolmasa, ol jaǵdayda 8-oyınshı individual háreket qilaverishi ushın zor múmkinshilik payda boladı. Nabada, 6 -qorǵawshı topı bar oyınshına hújim etiwge tıyanaqlı etse, bul oyınshı pauza waqtında toptı qaraqshınan qutılǵan hám erkin háreket qılıw múmkinshiligine erisken 9 -oyınshına qaldırıp ketedi.
" Top uzatıw" kombinasiyasi ko'pincha waqıttan jutıw maqsetinde qollanıladı. Kombinasiyaning mánisi sonda, top jetip kelgen oyınshı onı iykemlestirip túrmey, seriklerinen birine jiberedi. Bunda seriklerinen birewiniń tezlik menen jańa pozisiyaga shıǵıwı názerde tutıladı. Bir tebiw menen uzatıw járdeminde hújimshiler qorǵawshılardıń hújim qaysı jóneliste rawajlanıwın anıqlap alıwın qıyınlashtiradilar, sonıń menen birge, raxipler dárwazasıǵa shekem bolǵan aralıqtı kemeytiw menen bir waqıtta qorǵawshılardıń toptı alıp qoyıw ushın hújimshilerden qandayda-birına jaqın keliwine jol qoymaydılar.
Top uzatıw. Toptı uzatıw eki oyınshınıń biri ekinshisine top yo'naltirayotgandagi óz-ara sherikligi bolıp, bunı futbol daǵı individual hám gruppa háreketleri ortasındaǵı aralıq zveno desa boladı. Kimga, qashan hám qanday etip top uzatıp beriw máselesin hal qılıp atırǵan, sonıń menen birge, bul maqsetti ámelge asırıp atırǵan futbolshı individual sheberligin kórsetip beredi. Áyne waqıtta top uzatıw eki-úsh sportshınıń birgeliktegi háreketlerin ámelge asırıw quralı esaplanadı.
" Gruppa taktikasi" bóliminde top uzatıw taktikasi haqqında tolıq sóz júritiledi.
Gruppa taktikasi
Futbol jarısı dawamında júzege keletuǵın taktik wazıypalardıń kóbisi kombinasiyalar jardeminde sheshiledi. Kombinasiya - bul arnawlı bir taktik wazıypanı hal jetip atırǵan eki yamasa bir neshe oyınshınıń háreketleri bolıp, pútkil oyın kombinasiyalar hám oǵan qarsı háreketler shınjırınan ibarat. Bunda kombinasiyalar aldınan trenirovkalar waqtında tayarlab qoyılǵan hám tayarlab qoyılmaǵan, yaǵnıy jarıstıń ózi dawamında júzege kelgen boladı.
Hár bir jámáát oyındıń arnawlı bir payıtlarında qanday da bir wazıypanı birgelikte sheshetuǵın zvenolardan, yaǵnıy taktik birliklerden ibarat. Ulıwma ayqınki, kombinasiya urıs qatnasıwshısılarınıń hámmesi bir-birine uyqas háreket qilsalargina tabıs qazansa boladı. Áne sol sebepli de arnawlı bir kombinasiya tańlaw hám ámelge asırıwda bir-birin túsiniw yamasa geyde aytılınıwına qaraganda, " seriklik sezimi" bólek áhmiyetke iye boladı. Oyındı birdeyde túsinetuǵın sportshılargina qoyılǵan wazıypanı birden-bir rejede hal eta alıwları hám kerekli kombinasiya tańlap, onı tabıslı ámelge asıra alıwları múmkin.
Kombinasiyalarning eki tiykarǵı túri bar, dep esaplanadı : standart jaǵdaylardaǵı kombinasiyalar hám oyın epizodi dawamındaǵı kombinasiyalar.
Standart jaǵdaylardaǵı kombinasyalar. Bunday jaǵdaylardaǵı (toptı qaptal sızıqtıń arǵı tárepinen tastap beriw, járiyma toptı tebiw, erkin top tebiw, dárwazadan tebiw waqtı daǵı ) kombinasiyalar oyınshılardı maydan zonalarında kombinasiyani ámelge asırıw ushın eń qolay etip jaylastırıp alıw imkaniyatın beredi. Ádetde hár qaysı kombinasiyaning variantları da boladı.
Qaptal sızıqtıń arǵı tárepinen top tastap beriw-dagi kombinasiya. Birinshi variantda toptı óz jámáátinde saqlap qalıw názerde tutıladı. (69 -70-súwretlerde oyınshınıń dárwazabon hám sherigi menen munasábetleri kombinasiyalari kórsetilgen). Ekinshi varianttıń maqseti bolsa oyınshın zarba beriw pozisiyasiga alıp shıǵıw bolıp tabıladı (71-súwret).
Múyeshdan top tebiw degi kombinasiyalar. Birinshi variant - toptı járiyma maydanına asırıw. Top, ádetde, joqarılatib uzatıladı, bunda futbolshı toptı dárwaza tárepke qayırıp (top dárwaza tórine tikkeley barıp túsetuǵın hallar da boladı ), ayqulaq boylap uchadigan etip burab tewiwge háreket etedi. Bul dárwazabon menen qorǵawshılar iskerligin qıyınlashtirib qóyadı. Geyde toptı dárwazadan (dárwazabondan da ) uzoqlashadigan, biraq yugurib kiyatırǵan hújimshine jetip baratuǵın, ayqulaq boylap uchadigan etip burab tepiladi. Kemnen-kem jaǵdaylarda sheriginiń ayaq qoyıp qalıwın yamasa raxip ayaǵına tiyip dárwaza tárep búklemin qaratb, toptı dárwazanıń uzınasi boylap " g'izillatib" tómenden beriledi.
Ekinshi variant - múyeshdan tebiwde óz-ara oynaw. Múyeshdan tepuvchi toptı yonginasidagi sherigine uzatadı, ol bolsa bir tewip qaytarıp beredi. Keyin topı bar oyınshı yamasa ózi zarba beriw pozisiyasiga shıǵadı, yamasa bolmasa toptı qolay pozisiyasiga shıqqan sherigine uzatıp jiberedi.
Hár qaysı varianttıń da jaqsı tárepleri bar, biraq toptı burama tebiw járdeminde tepalatib zarba menen uzatıp berilgende, dárwazaǵa múyeshdan tebiwde óz-ara oynalgandagiga salıstırǵanda kóbirek qáwip solinadi.
Tikkeley raxip dárwazası qasında járiyma topı tebiw degi kombinasiyalar. Birinshi variant tikkeley dárwazanı qaratb tebiw. Bunda kóbinese burama top tebiwden paydalanıladı, sebebi raxipler top jolin to'sish ushın, ádetde, " diywal" yasaydilar. Dárwazanıń " diywal" jawıp to'rgan tárepine jóneltirgen qolaylaw, sebebi dárwazabon dárwazanıń tuwrıdan-tuwrı zarba beriw ushın ashıq qalǵan tárepine kóbirek itibar beredi. Ekinshi variant - seriklerden birin dárwazanı jawlap alıw etiw ushın qolay pozisiyaga shıǵarıw.járiyma maydanınıń shep qanatındaǵı oyınshın hújimge qosıw kombinasiyasi kórsetilgen. 8 hám 9 -oyınshılar qasında turadılar. 8-oyınshı zarba beriw ushın yugura baslaydı -de, topǵa tegmay ótip ketedi. Bunıń menen qorǵawshılardıń 9 -oyınshı háreketlerin baqlawların qıyınlastıradı.
9 -oyınshı bolsa qápelimdede aldınǵa - ońǵa járiyma maydanı qasında to'rgan 7-oyınshına top uzatıp beredi. 7-oyınshı bir tewip toptı járiyma maydanına jetip keliwge ulgurgan 8-oyınshına asıradı.
Tikkeley raxip dárwazası qasında erkin top tebiw degi kombinasiyalar. Bunday kombinasiyalardan maqset - járiyma topı tebiw degi kombinasiyalarning ekinshi variantında qanday bolsa, tap sonday, yaǵnıy sherigin dárwazanı jawlap alıw etiw ushın qolay pozisiyasiga shıǵarıw.
Dárwazadan tebiw degi kombinasiyalar. Bul kombinasiyaning eki kórinisi bar. Birinshi halda dárwazabon ashılǵan seriklerinen birine, kóbinese qaptal sızıq qasında ashılǵan sherigine toptı tewip chiharib beredi. Ekinshisinde bolsa dárwazabon járiyma maydanınıń qaptal sızıǵı qasında ashılǵan qorǵawshına toptı tewip chiharib beredi, qorǵawshı bolsa toptı dárwazabonga qaytaradı. Keyin dárwazabon toptı ayaǵı menen tewip maydanǵa chiharadi yamasa qolı menen seriklerinen birine tastap beredi.
Háreket baǵdarın ózgertirip aylanıp ótiwdiń eki tiykarǵı variantı bar. Bulardan birinshisi qorǵawshı toptı basqarıp atırǵan oyınshınan aldında bolǵanında isletiledi. Topı bar oyınshı ortasha tezlikte sarras qorǵawshına qaray keteberedi. Shama menen 5-6 m qalǵanda, topı bar oyınshı tezlikti ózgertirmay alǵa tárep chaproqqa háreket ete baslaydı. Eger qorǵawshı háreket baǵdarı ózgerganiga itibar etpese, ol jaǵdayda tezlikti birdan asırıp, raxipti orqada koldirib ketiw múmkin. Nabada, qorǵawshı topı bar oyınshınıń jańa háreket baǵdarın to'smoqchi bolıp, sol tárepke oǵada baslasa, ol jaǵdayda tolıq tezlikte jónelisti ózgertirip, alǵa tárep ońǵa ketib qalsa boladı. Eger qorǵawshı toptı iyelegen oyınshı háreketiniń baǵdarları ózgeriwine tez itibar berip, bul jónelisti de to'sib ulgursa, ol jaǵdayda jónelisti bir neshe márte ózgertirgen áneydey. Qullası, arnawlı bir jóneliste ilgerilewge qorǵawshı irkinish bermeytuǵın bolıp qalǵanidagina maksimal tezlikke ótiwdi yoddan chiharmaslik kerek.
Ekinshi variant qorǵawshı orqada yamasa orqada - qaptal tárepte bolıp, topı bar oyınshı menen bir tárepke háreketlenip atırǵan hám oǵan jetip alıp atırǵan bolǵanda qollanıladı. Qorǵawshı jaqınlasıp qalǵan waqıtta hújimshi toptı toqtatadı -de, 180˚ ga burılıp, ótip ketib qalǵan qorǵawshın chetlab háreketde dawam etedi. Aylanıp ótiwdiń bul túri maydanda uzınına da, keseine de top alıp júriwde qollaniladiki, bul topı bar oyınshı uzınına hám qiyiqiga háreketlenip baratırǵanında ásirese paydalı.
Aldaw háreketleri (fintlar) yordamida aylanıp ótiw - oyın jayı salıstırǵanda shaqlaw sharayatta gúres alıp barshning eń nátiyjeli quralı bolıp tabıladı. Fintlarning tómendegi túrleri ámeldegi:
1. Zarba berip fint qılıw. Topı bar oyınshı qorǵawshına jaqınlasha turıp, oǵan 3-4 m qalǵanda, go'yo toptı usınday raxipke tebiwchidek, ayaǵın qattı keyin basıp tartadı. Raxip zarba tiyiwine shaqlanıp, ádetde, oyınshı janından ótip ketkenine tez itibar bere almay qaladı. Bul fint qorǵawshınıń janında bos jay bolǵan jaǵdaylardaǵana qollanıladı. Bolmasa hújimshi ózi menen gúresip atırǵan qorǵawshınıń janındaǵı qorǵawshına qarsısında kelip qaladı.
2. Qashıp jeńimpaz fint qılıw. Topı bar hújimshi sarras qorǵawshına qaray keteberedi. Orada 2-3 m aralıq qalǵanında hújimshi shep tárepke ketmekshi sıyaqlı háreket etedi-de, keyin maksimal tezlikte qorǵawshınıń ońınan aylanıp ótip ketiwge háreket etedi. Aylanıp ótiwdiń bul túri maydandıń qálegen jayında hám túrlishe oyın jaǵdayında tabıs menen qollanılıwı múmkin.
3. Toptı toqtatıp turıp fint qılıw. Topı bar oyınshı izbe-iz kiyatırǵan qorǵawshı jetip alıp atırǵanın kórip, tezligin bir az azaytadı. Orada 1, 5-2 m aralıq qalǵanda, hújimshi toptı toqtatadı, keyin bolsa ilgeri jóneliste maksimal tezlikte háreketti dawam ettiredi.
Fint etip aylanıp ótiwdiń ulıwma principleri. Aylanıp ótiw eki háreketden - jalǵan hám shın háreketlerden ibarat boladı. Jalǵan háreket " usı qorǵawshı tezligida" atqarılıwın, yaǵnıy fintni raxip " kóriwi" kerek, bolmasa ol jalǵan háreketke itibar berip, akschora kóre úlermeydi. negizinde, hújimshi raxipti jalǵan jóneliste qarsılıq kórsetiwge májbúr etiwdi, sonlıqtan, aylanıp ótiwdi dawam ettiriw ushın kerekli jónelisti bosatib alıwdı qaratb háreket etedi.
Fint ılajı bolǵanınsha tábiy bolıwı kerek, sondaǵana qorǵawshı atqarılıp atırǵan hárekettiń anıq ekenine ishonadi.
Qorǵawshınan aylanıp utib alǵannan keyin toptı gewde menen to'sib alıp, raxip toptı ala almaytuǵın jaǵdayǵa ótiw kerek.
Aylanıp ótiwden maqset onı kórsetiwdengina ibarat bolmawi kerek. Aylanıp ótiw hámme waqıt zarba beriw, top uzatıw, maydandıń ayırım bóleginde muǵdar ústinligi payda etiw hám taǵı basqalar ushın qolay sharayat jaratıw imkaniyatın beretuǵın qural bolıp qalıwı kerek.
Aylanıp ótiwdi raxipler járiyma maydanı hám oǵan jaqın orınlarda isletgen maqul. Maydandıń orta bóleginde hám, ásirese, óz járiyma maydanında aylanıp ótiwdi kemrek qóllaw usınıs etiledi, sebebi bunda aldırıp qoyılǵan hár qanday top óz dárwazası ushın qáwipli bolıp qaladı.
Dárwazanı qaratb zarba beriw. Bul barlıq hújim háreketlerin ámelge Oyınshılardıń hámme texnikalıq háreketleri " Oyın texnikası" bapta tolıq analiz etilgen. Bul jerde bolsa túrli oyın jaǵdaylarında qaysı bir háreketden paydalanıw maqulroq ekeni haqqında birpara usınıslar beriw menen sheklena qalamız.
Toptı alıp júriw. Toptı iyelegen oyınshınıń seriklerin raxipler to'sib alǵan bolıp, toptı uzatıw múmkinshiligi bolmasa, ol halda mine sol taktik qural isletilingeni maqul. Bunday jaǵdayda oyınshı tómendegi maqsetlerde top menen birge maydanda uzınına yamasa keseine háreket ete baslawı kerek:
a) serikleriniń ashılıwına, sonıń menen birge, olardan qandayda-birınıń hújim zonasına ótiwine múmkinshilik jaratıp beriw. Bul halda serikleriniń jańa pozisiyalarga shıǵıp alıwına waqıt jetkilikli bolsın ushın háreketleniw tez bolmawi kerek;
b) raxip dárwazasına tikkeley qáwip salıw ushın óz-ózine sharayat jaratıw. Bunda akschora kóriwdi qıyınlastırıw ushın top maksimal tezlikte alıp yuriladi. Bunnan tısqarı, seriklerdiń pozisiyasi qolaylıǵınan tezlik penen paydalanıp qalıw ushın toptı basqarıp atırǵan futbolshı olardıń háreketleniwin itibar menen gúzetip barıwı kerek.
Topı joq futbolshı toptı iyelegen futbolshıǵa salıstırǵanda tezirek juwırıwın hámme waqıt esta saqlaw kerek: sol sebepli de toptı uzatıw múmkinshiligi bolmaǵan táǵdirdagina onı alıp júrgen maqul. Toptı artıqsha ustap turıw hújimdiń rawajlanıwın páseytiwtirib qóyadı hám serikler jumısın qıyınlastıradı, sebebi olar qolay pozisiyaga shıǵıp, top almaǵanlarınan keyin taǵı pozisiya almastırıwǵa májbúr boladılar.
Aylanıp ótiw. Aylanıp ótiw, yaǵnıy toptı basqarıp atırǵan oyınshınıń raxip menen gúresde yutib shıǵıw maqsetindegi háreketleri qorǵawdan individual ótiwdiń zárúrli quralı bolıp tabıladı. Aylanıp ótiw usılları qanshellilik túrme-túr hám nátiyjeli bolsa, hújim sonshalıq qáwiplilew bóle baradı.
Aylanıp ótiwdiń tómendegi túrleri ámeldegi: háreket tezligin ózgertirip aylanıp ótiw; háreket baǵdarın ózgertirip aylanıp ótiw; aldaw háreketleri (fintlar).
Háreket tezligin ózgertirip aldab ótiw mine bunday atqarıladı : toptı iyelegen futbolshı oǵan janından, aldınan - qaptal tárepden yamasa arttan - qaptal tárepden hújim qılıp atırǵan qorǵawshı jaqınlaw keliwin kútip, ortasha tezlikte háreket ete baradı. Shama menen qorǵawshı menen dús keliwiladigan waqıtta, aralıq 2-3 metrshe qalǵanda, yaǵnıy qorǵawshı tikkeley hújim qılıw aralıǵına kelip qalǵanında hújimshi háreket tezligin keskin asıradı. Bunda ol go'yo qorǵawshı menen shártli ushırasıw noqatınan ótip ketib qaladı. Aylanıp ótiwdiń bul túri maydandıń qaptal sızıǵı boylap top alıp ketip atırǵanda yamasa topı bar oyınshı qiyiq boylap háreketlanayotganida kóbirek payda beredi. Aylanıp ótiwdiń bul usılın basqashalaw, arnawlı bir háreket uchastkasında tezlikti kemeytirip de qilsa boladı.
Háreket baǵdarın ózgertirip aylanıp ótiwdiń eki tiykarǵı variantı bar. Bulardan birinshisi qorǵawshı toptı basqarıp atırǵan oyınshınan aldında bolǵanında isletiledi. Topı bar oyınshı ortasha tezlikte sarras qorǵawshına qaray keteberedi. Shama menen 5-6 m qalǵanda, topı bar oyınshı tezlikti ózgertirmay alǵa tárep chaproqqa háreket ete baslaydı. Eger qorǵawshı háreket baǵdarı ózgerganiga itibar etpese, ol jaǵdayda tezlikti birdan asırıp, raxipti orqada koldirib ketiw múmkin. Nabada, qorǵawshı topı bar oyınshınıń jańa háreket baǵdarın to'smoqchi bolıp, sol tárepke oǵada baslasa, ol jaǵdayda tolıq tezlikte jónelisti ózgertirip, alǵa tárep ońǵa ketib qalsa boladı. Eger qorǵawshı toptı iyelegen oyınshı háreketiniń baǵdarları ózgeriwine tez itibar berip, bul jónelisti de to'sib ulgursa, ol jaǵdayda jónelisti bir neshe márte ózgertirgen áneydey. Qullası, arnawlı bir jóneliste ilgerilewge qorǵawshı irkinish bermeytuǵın bolıp qalǵanidagina maksimal tezlikke ótiwdi yoddan chiharmaslik kerek.
Ekinshi variant qorǵawshı orqada yamasa orqada - qaptal tárepte bolıp, topı bar oyınshı menen bir tárepke háreketlenip atırǵan hám oǵan jetip alıp atırǵan bolǵanda qollanıladı. Qorǵawshı jaqınlasıp qalǵan waqıtta hújimshi toptı toqtatadı -de, 180˚ ga burılıp, ótip ketib qalǵan qorǵawshın chetlab háreketde dawam etedi. Aylanıp ótiwdiń bul túri maydanda uzınına da, keseine de top alıp júriwde qollaniladiki, bul topı bar oyınshı uzınına hám qiyiqiga háreketlenip baratırǵanında ásirese paydalı.
Aldaw háreketleri (fintlar) yordamida aylanıp ótiw - oyın jayı salıstırǵanda shaqlaw sharayatta gúres alıp barshning eń nátiyjeli quralı bolıp tabıladı. Fintlarning tómendegi túrleri ámeldegi:
1. Zarba berip fint qılıw. Topı bar oyınshı qorǵawshına jaqınlasha turıp, oǵan 3-4 m qalǵanda, go'yo toptı usınday raxipke tebiwchidek, ayaǵın qattı keyin basıp tartadı. Raxip zarba tiyiwine shaqlanıp, ádetde, oyınshı janından ótip ketkenine tez itibar bere almay qaladı. Bul fint qorǵawshınıń janında bos jay bolǵan jaǵdaylardaǵana qollanıladı. Bolmasa hújimshi ózi menen gúresip atırǵan qorǵawshınıń janındaǵı qorǵawshına qarsısında kelip qaladı.
2. Qashıp jeńimpaz fint qılıw. Topı bar hújimshi sarras qorǵawshına qaray keteberedi. Orada 2-3 m aralıq qalǵanında hújimshi shep tárepke ketmekshi sıyaqlı háreket etedi-de, keyin maksimal tezlikte qorǵawshınıń ońınan aylanıp ótip ketiwge háreket etedi. Aylanıp ótiwdiń bul túri maydandıń qálegen jayında hám túrlishe oyın jaǵdayında tabıs menen qollanılıwı múmkin.
3. Toptı toqtatıp turıp fint qılıw. Topı bar oyınshı izbe-iz kiyatırǵan qorǵawshı jetip alıp atırǵanın kórip, tezligin bir az azaytadı. Orada 1, 5-2 m aralıq qalǵanda, hújimshi toptı toqtatadı, keyin bolsa ilgeri jóneliste maksimal tezlikte háreketti dawam ettiredi.
Fint etip aylanıp ótiwdiń ulıwma principleri. Aylanıp ótiw eki háreketden - jalǵan hám shın háreketlerden ibarat boladı. Jalǵan háreket " usı qorǵawshı tezligida" atqarılıwın, yaǵnıy fintni raxip " kóriwi" kerek, bolmasa ol jalǵan háreketke itibar berip, akschora kóre úlermeydi. negizinde, hújimshi raxipti jalǵan jóneliste qarsılıq kórsetiwge májbúr etiwdi, sonlıqtan, aylanıp ótiwdi dawam ettiriw ushın kerekli jónelisti bosatib alıwdı qaratb háreket etedi.
Fint ılajı bolǵanınsha tábiy bolıwı kerek, sondaǵana qorǵawshı atqarılıp atırǵan hárekettiń anıq ekenine ishonadi.
Qorǵawshınan aylanıp utib alǵannan keyin toptı gewde menen to'sib alıp, raxip toptı ala almaytuǵın jaǵdayǵa ótiw kerek.

Paydalanılǵan ádebiyatlar:

• 
  A.I.Kormilisin, M.M.Rasulov, S.X.Davlatov. Kutubxonashunoslik ishining nazariyasi va tarixi: o’quv qo’llanma. Toshkent: Ózgeokadastr, 2003.-80b.
  
• 
  O.G.Qosimova. O’ zbekiston kutubxonachilik ishi tarixi: o’quv qo’llanma. Toshkent: O’qituvchi, 1981, 5-12-betler.
  
• 
  Z.SH.Berdiyeva. Kutubxonashunoslik:o’quv qo’llanma. Toshkent: Ilm Ziyo, 2013.-399b.
  
• 
  Методик библиграфик справчник Алишер Навоий номидаги Узбекисон миллий кутубхонаси нашириёти, 2004.