M. N. Musayev

A=K2-Af=KL\ -ID

bu yerda, D — jism bo'lagnung o'lchami; K — proporsionallik koeffitsienti.

Briketlash va granulalash. Sochiluvchan qattiq chiqmdllami qayta ishlash maqsadlda xomashyo ko‘nnishiga keltirish uchun briketlash, granulalash jarayonlari presslash orqali amalga oshiriladi. Presslash jarayoninlng mohlyati shundan iboratki, maxsus presslarda og‘irllk kuchi ta’sirida qayta ishlanayotgan materialning shakll va granulometrik tarkibi o‘zgartiriladi. Turli qattiq chiqindilami briketlash, shakllash va granulalash uchun ortiqcha bosim ta’sirida ishlov berlladi. Bunda keyinchallk ishlov berlladigan qattiq chiqindilami uzoq muddatda foydalanish, transportda tashillshi osonlashadi.

Chiqindilar tarkibi va ulaming fizik-kimyoviy xususiyatlarining o‘rganilishi asosida ular bilan ishlash texnologik sxemalari ishlab chiqiladi. Shunday zararsizlantirish kerakki, bu chiqindilar suvda erimaydigan qoldiqqa aylansin, aks holda chiqindilar ko'milganda ular bilan tuproq va yer osti suvlari ifloslanadi.

Zaharli chiqindilami zararsizlantirishning eng ko‘p tarqalgan usullariga quyidagilar kiradi:

• 
  organik chiqindilar uchun — yuqori haroratda yondirish;
  
• 
  noorganik chiqindilar uchun — zararsiz, ko‘p hollarda neytral va suvda erimaydigan birikmalar hosil qiluvchi bir necha bosqichli fizik-kimyoviy ishlov berish.
  

Nazorat uchun savollar:

1. 
   Qattiq chiqindilami hosil bo'lishi manbalari qanday?
   
2. 
   Ikkilamchi material resurslari nima?
   
3. 
   Poligonlar nima va ularda qanday chiqindilar saqlanadi?
   
4. 
   Poligonga qanday ko‘rinishdagi chiqindilar qabul qilinishlari mumkin emas?
   
5. 
   Chiqindilaming xavflilik sinfi qanday aniqlanadi?
   
6. 
   Utillashtirilmaydigan zaharli chiqindilami chiqarib tashlash tadbiriari qanday?
   

Qattiq chiqindilarni mexanik, mexanotermik va termik qayta
ishlash

Qattiq chiqindiiarni qayta ishlash ko'pincha ularni alohida komponentlarga ajratish (tozalash, boyitish, nodir materiallarni ajratib olish jarayonlarida), yirik bo'laklami maydalash, fraksiyalarga bo‘lish, briketlash, granulalash kabi jarayonlarga asoslangan bo‘ladi. Bu bilan ular ikkilamchi material xomashyo (resurs) ko‘rinishiga(IMR) keltinladi. IMRlami esa qayta ishlab kerakli mahsulotga aylantirish nisbatan qulayroq.

Qattiq chiqindilami qayta ishlashga tayyorlash uchun mexanik jarayonlardan foydalaniladi. Mexanik jarayonlarga materiallarni maydalash, uzatish, aralashtinsh, presslash, granulalash va klassifikatsiyalashlar kiradi. Bu jarayonda inaterialning fizik-kimyoviy xarakteustikalan o‘zgarmaydi, ammo ulaming shakli o'zgaradi.

Bu jarayonlaming tezligi qattiqjismlammg mexanika qonuniyatlari bilan ifodalanadi va ulaming harakatga keltiruvchi kuchi mexanik kuchlar ta’siridir. Qattiq chiqindilarni keng tarqalgan tayyorlash va qayta ishlash usullannmg biigalikda ko‘rinishini (21.2-rasm) rasmda ko‘rishimiz mumkin.