M. N. Musayev

О — rotenkdagi kislorodrnnn o‘ rtacha komentratriyasi (mg^) 2,0 mg/1 deb

qabul qiling^.

9. 
   motala voeiantlaei
   

Aerotenk n‘lckomini kisnblask

Aerotenk hajmi (Wa), regenerator hajmi (Wp), aeratsiyani davom etish i_act, ifloslarni oksidlanishini davom ettirish. * vaqtini hisoblash kerak.

T_R— oqova suvlarni biokimyoviy tozalash o'tkazish uchun faol ilni regeneratsiyalash davomiyligi, q m³/soat — oqova suv sarfi, Co — organik aralashmalami KBI to‘liq bo‘yicha aralashmalarning qoldiq

qiymati Si mg/l (KBI to'liq bo'yicha) aktiv ilning berilgan me’yon bo'yicha, aktiv ilning ma’lum qismi to'liq regeneratsiyalanadi a_rc , g/1 va sirkulatsiyalanadi а_жг,g/1. Ifloslami oksidlanishi o'rtacha hisoblasli tezligi R ni keltirilgan jadvaldan olinadi. S — aralashmalaming kukun- langanligini 0,3 - 0,35 deb qabul qilinadi.

№	So mg/l	St mg/l	P	a g/i	aaer g/i	^areg g/i	S	Qv m^3/soat	T .
1	505,2	113,2	82	2,5	1,5	4,0	0,35	1725	26
2	118,6	20,8	22	1,5	1,0	2,5	0,30	545	27
3	125,4	24,4	23	1,8	1,2	2,8	0,30	560	28
4	150,6	25,6	23	1,8	1,1	2,8	0,32	578	25,5
5	186,5	31,5	27	1.8	1,2	3,6	0,32	618	24
6	228,8	39,6	36	2,0	1,3	3,4	0,33	625	26,5
7	296,6	54,8	60	2,0	1,3	3,5	0,33	684	27
8	254,2	43,0	40	2,2	1,3	3,4	0,34	656	24,5
9	319,3	55,7	60	2,2	1,4	3,6	0,34	678	23
10	322,0	52,0	64	2,0	1,4	3,5	0,34	750	28,5
11	396,4	65,2	73	2,3	1,5	3,8	0,35	784	26
12	424,8	68,6	73	2,4	1,5	3,9	0,35	840	27
13	492,6	89,5	82	2,5	1,5	4,0	0,35	1000	28

10. 
    -MASALA
    

Oqova suvlami tozalashdagi iqtisodiy samaradorlikni hisoblash

Iqtisodiy samaradorlikni hisoblashning asosi atrof-muhitga yetkaziladigan ziyon hisoblanadi. Suv havzalariga kelib quyiladigan oqova suvlami tozalashning ma’lum bir uslublarini qo'llash orqali tabiatga yetkazilayotgan ziyonning oldim olishga muvaffaq bo'lindi. U suv havzalariga tozalanmagan oqova suvlaming quyilishidan yetkaziladigan potensial ziyonnmg va tozalash oxirigacha ollb borilmasligi oqibatida ifloslantiruvchi moddalami suv havzasiga kelib tushishidan hosil bo'lgan amaldagi ziyonning ayirmasidan iborat.

IS = y- Zol.ol. - (С + E-K) Zol.ol. = Zp-Za

Zol.ol. — oqova suvlami tozalash natijasida oldi olingan ziyon;

Zp — potensial ziyon (tozalash qo‘llanguncha);

Za — tozalangan suvning quyilishdagi amaliy ziyon;

U — suv havzasiga bir yilda 1 mln.m' oqova suv quyilishidan yetkazilishi mumkin bo‘lgan va oldi olingan ziyonning ko‘isatkichi (O‘rta Osiyo uchun 145.000 so‘m yil);

S — oqova suvlami tozalashga ketadigan ekspluatatsion xarajatlar;

К — oqova suvlami tozalashga ketadigan kapital xarajatlar;

Ye — tozalash inshootlarini qo'llash normativ koeffitsienti (0,15)


^ZP =


lO*


Za =


Q — oqova suv sarfi, m³/sut; N — bir yildagi ish kunining soni;


Q N K,
10‘

K,, K₂ — tozalanmagan oqovaning suyultmsh nisbat koeffitsienti.

C C

K. = -K- K, = -C­

¹ REK - REK

S, — oqova suvdagi moddalaming boshlang'ich koeffitsienti;

S₂ — oqova suvdagi moddalamrng tozalangandan keyingi koeffitsienti.

Masala

Muallaq moddaning oqova suvdagi boshlang‘ich konsentratsiyasi 110 mg/l. Muallaq moddalaming suv havzasidagi eng kam miqdori 137 mg/l. Oqova suvning sarfi 19000 mg/l sutka, tozalash inshootlan qurilishiga ketadigan kapital xarajatlar 17 mln. so‘m, ekspluatatsion xarajatlar 4 mln. so‘m.

1700

137

Oqova suvlami tozalash natijasida kelib chiqadigan iqtisodiy samaradorligini hisoblang:

SANOAT CHIQINDILARINI TOZALASH TEXNOLOGIYASI ASOSLARI 1

7 31

(1) 40

(2) 40

N = f ^dY- _ 70

n =^Xf-dX- 70

^Kr^F 70

T • 70

b) 153

(H 183

♦ ♦Il 183

♦ 247

йач • : 281

hs-o- 321

v_t-Z£-w (13) 368

4-^*. _m>/s 374

4 374

Sanoat chiqindilarini tozalash texnologiyasi asoslari 503

IS = y- Zol.ol. -(С + E K) = 145000 • (54,7 - 3,2) - (3,9 -10⁶+ +0,15 - - 6 • 10⁶) = 7467500 - 630000 = 1167500so‘m

Nazorat uchun savollar:

1. 
   Havo basseynini ifloslovchi manbalar.
   
2. 
   Gaz-chang chiqindilarining sinflanishi.
   
3. 
   Yer ustki atmosfera havosming ifloslanish darajasi qanday baholanadi.
   
4. 
   Atmosferaning ifloslanishiga asosiy ulush qo'shayotgan korxonalarga misoliar keltiring.
   
5. 
   Atmosfera havosidagi zararli moddalami ruxsat etilgan konsentratsiyasi (REK) haqida tushuncha. REKni o'lchov birligi.
   
6. 
   Zararli moddalami ruxsat etilgan tashlanmasi (RET) bu nima? U REK bilan qanday bog'langan? RET ning o'lchov birligi qanday?
   
7. 
   Chiqindilarni atmosferada tarqalishiga ta’sir etuvchi omillar.
   
8. 
   Chang-gaz ushlovchi uskunalar ishining samaradorligi qanday aniqlanadi?
   
9. 
   Atmosfera havosini chang-gaz chiqindilari bilan ifloslanishidan himoya qilish chora-tadbirlarining iqtisodiy samaradorligi qanday baholanadi?
   
10. 
    Oqova suvlami tozalashning asosiy usullarini sanab o'ting.
    
11. 
    Tozalash qurilmasi majmuasining ishini xarakterlash uchun nimalami bilish kerak?
    
12. 
    Tozalash qurilmalari ishining samaradorligi qanday aniqlanadi.
    

■13. Suv havzalaridagi zararli moddalami REKi nima? Suv havzalaridagi zararli moddalaming REKini o'lchov birligi qanday?

14. 
    Tindirgichlar ishining samaradorligi nimaga bog'liq?
    
15. 
    Oqova suvlami biokimyoviy tozalash qanday amalga oshiriladi?
    
16. 
    Kislorodni biokimyoviy iste’moli haqida tushuncha (KBI). U nimani xarakterlaydi?
    
17. 
    Aerotenklarda zararli moddalami biokimyoviy oksidlanish samaradorligi nimalarga bog'liq?
    
18. 
    Oqova suvlami tozalashni iqtisodiy samaradorligini hisoblashning asosida nimalar yotadi?
    
19. 
    Suvni qayta ta’minlash deganda nima tushuniladi va uni qayerda qo'llash mumkin?
    

388

www.ziyouz.com kutubxonasi

10. 
    -MASALA
    

Rezervuarlarning (apparatlarnlng) «kichik nafas olishidagi* ajraladigan zaharli chiqindilarining atmosfera havosiga tashianadigan miqdorini hisoblash.

«Kichik nafas olish» deb — tashqi muhit ta’sirida neft mahsulotlari saqlanadigan rezervuardagi neft mahsulotini (yoki boshqa suyuqlik) tashqi haroratning o‘zgarishi (isishi) bilan hug‘lanishi natijasida rezervuaming ichida ortiqcha bosimni nafas olish klapanlaridan (tirqishlardan) tashqariga bug‘ yoki gaz ko‘rinishida chiqib ketishiga aytiladi. Kichik nafas olishda suyuqlikning sathi kam o‘zgaradi, gazning hajmi esa o‘zgarmaydi.

Mlsol. Rezervuar ichidagi suyuqlik yoki gaz haroratim 1 soat mobaynida 40°C dan 42°C gacha o'zgarishida apparat tirqishlaridan atmosfera havosiga tashianadigan zaharli chiqindilaming miqdorini aniqlang.

Berilgan: Apparatdagi suyuqlikning tarkibi — H₂0—40%, benzol —30%, dixloretan — 30%. Apparatdagi gaz muhiti — havoning ammiak bilan aralashmasi, namlik ц=50%. Ammiakning havodagi konsentratsiyasi CNHj=10mg/m’, tashqi muhit bosimi В =101325 Pa, apparat diametri— 1,4m, balandligi -2,5m. Suyuqlik bilan to'ldirilganligi K^ =0,7.

Yechish

1. Gaz muhiti iartubiga giravchi gazlazningnisbiy mamalari M _H _ = 18 , Md = 99, Mb = 78, Mnh₃ = 17.

Suyuqlikni tryhkil etuvchilammg molyar miqdori: n = —

М,У-—

^— —


a)


18 78 99


<1)


04

09( —

18


0,3

0» 53, ■I 1 )

78 99


= 0.1042


-0.7637

+ —

78

2. Suyuq ara.lashmr komponebtlaпbing jadvaldrgi koeffitsientlari:


Suv A = 7.9608 Benzol A = 6.912 Dixloretan A = 7.184


В = 1678 С = 230 В = 1214.6 С = 221.2

В = 1358.5 С = 232

3.