M. N. Musayev

18.14-rasm. Ekstraksion qurilma sxemasi: 1,2,3-aralashtirgieh; l',2',3‘-tindirgich.

Ushbu sxemada oqova suv va ekstragent qarama-qarshi oqimda beriladi. Tozalash jarayoni oqova suvni va ekstragentni awal aralashtirish, keyin tindirgichda ajratishga asosiangan. Bunda tindiigichda ekstragent va ajratilgan modda yuqori qatlamda ajralib qoladi, shuning uchun tindirgichning yuqori qismidan olinadi. Tozalangan suv esa tindirgichning pastki qismidan olinadi.

Fenollarni ajratish uchun oddiy va murakkab efirlar qo‘llaniladi. Oddiy efirlarga: dietil, dibutil, diizopropil efirlari; murakkab efirlarga: etilatsetat, n — amilatsetat, izo — butilatsetat, izo — amilatsetat efirlari kiradi. Nitro birikmalarni oqova suvdan ajratib oladigan ekstraksion qurilmalar ham ishlatiladi. Bunday suvlar 1,5—2,2% nitrobirikma va 0,25—0,5% erkin azot kislotasidan iborat bo‘ladi. Nitro birikmalarni benzol yordamida ekstraksiya qilib ajratib olinadi. Bunda suv tarkibidagi azot kislotasi benzolni nitrolaydi va natijada uning konsentratsiyasi 0,01—0,03% ga tushib qoladi. Ekstraksiya ikki bosqichli qurilmada olib boriladi. Ekstrakt rektifikatsiyaga

188

www.ziyouz.com kutubxonasi yuboriladi. Rektifikatsiya jarayonidan keyin benzol qayta ekstraksiya jarayoniga yuboriladi, ajralgan nitromahsulotlar esa qayta ishlanib tayyor mahsulotga aylantiriladi.

Suyuq ekstraksiya jarayoni metallarm oqova suvdan ajratishda ham qo'llaniladi. Bunda oqova suvdan ajratiladigan metallar avval organik fazaga o‘tadi, keyin esa reekstraksiya (qaytadan ekstraksiya) jarayoni natijasida organik fazadan suv eritmasi fazasiga o'tadi. Natijada oqova suv metallardan xalos etiladi va metallarning konsentratsiyalanishi oqibatida ular rekuperatsiya qilinadi. Metallarm suv fazasidan organik fazaga o‘tkazish uch usul yordamida amalga oshiriladi: 1) kation almashish ekstraksiyasi, ya’ni suvdagi metall kationini ekstragent kationiga almashish; 2) anionalmashish ekstraksiyasi, ya’ni suvdagi metall birikmali anionni ekstragent anioniga almashish; 3) koordinatsion ekstraksiya, bunda ekstraksiyalanadigan birikma molekulalarini yoki ekstragent ioni bilan ekstraksiyalanadigan metall ioni(atomi)ni koordinatsiyasi natijasida hosil bo‘ladi.

Rangli va nodir metallarni oqova suv tarkibidan ekstraksiya qilib ajratib olish uchun quyidagi ekstragentlar taklif etilgan.