M. Mamadazimov

MAVZU. 65-§. Raketaning strukturasi va konstruktiv xarakteristikasi

Siolkovskiy formulasining tahlilidan ma’lum bo‘lishicha, raketaning bosh- lang‘ich va oxirgi massalarining nisbati uning uchun eng asosiy xarakterlovchi kattaliklaridan hisoblanadi. Binobarin, raketaning tezligini ma’lum kattalikkacha erishtirish uchun uning boshlang‘ich massasi m₀ ni ikki qismga: 1) ishchi jism massasiga va 2) oxirgi – qoldiq massasiga bo‘lib o‘rganish lozim bo‘ladi

(114-rasm). Yuqorida eslatilganidek, <sup>m0

m</sup>ox

Siolkovskiy soni z deyilib, u ishchi

jismning soplodan chiqish tezligi ω bilan birgalikda raketaning erisha oladigan

tezligi  ni aniqlashga imkon beradi.

Raketaning ishchi massasisiz «quruq» massasi, ya’ni m_ox raketa konstruk- siyasining massasi m_k va foydali massa m_f dan tashkil topadi. Konstruksiya massasiga raketa konstruksiyasidan tashqari, uning barcha agregatlarini o‘z ichiga olgan dvigatel sistemasi, boshqarish sistemasi hamda aloqa va navigatsiya sistemalari kiradi. Foydali m_f massaga esa ilmiy apparatura, radiotelemetrik sistemalar, kosmik apparatlarni orbitaga olib chiquvchi qismlari va ekipaj, korpusi va kosmik kemada hayotni ta’minlash sistemasi bilan bog‘liq qurilmalar kiradi. Konstruksiya va ishchi jismning birgalikdagi massasining konstruksiya massasiga nisbati s raketaning konstruktiv xarakteristikasini belgilaydi:

_{s =} m₀  m_{f .}

m_ox  m_f


Oxirgi massa

Boshlang‘ich massa
Har qanday raketa uchun, odatda, z < s bo‘ladi. Agar konstruktorlar ustalik bilan massasi bo‘yicha minimal hisoblangan ra- keta konstruksiyasiga maksimum ishchi jismini joylaganlarida ham, raketa tezligini oshirishning birgina yo‘li qolib, bunga raketaning foydali yuki m_f ni kamaytirish hisobigagina erishish mumkin bo‘ladi. Foy- dali yukdan butunlay voz kechilganda, ya’ni

m_f = 0 bo‘lganda s = z bo‘ladi. Shubhasiz, raketani konstruksiyalashtirish paytida foydali yukdan voz kechib bo‘lmaydi.

p = ^m0

m_f

ifoda nisbiy boshlang‘ich massa deyilib, unga teskari kattalik ¹

p

esa

nisbiy foydali yuklama yoxud foydali yuklama koeffitsiyenti deb yuritiladi. Bu kattaliklarni (1) ga qo‘yib, s ning z va p bog‘lanishini, so‘ngra undan z va p ning qiymatlarini topish mumkin.