M. M. Muhammadsidiqov xalqaro mintaqashunoslik

7.2. Mintaqaviy tuzilish muammosi
“Osiyo-Tinch okeani mintaqasi” (OTM) tushunchasini aniq- 
lashtirish borasida katta munozaralar olib borilmoqda. Bir qator 
mualliflar «ОТМ bir butun mintaqa sifatida mavjudmi?» degan 
savol berishmoqda. Unga xarakteristika berishga Amerika, Avs­
traliya, Yaponiya, Xitoy, Rossiya mutaxassislari harakat qilish- 
gan. Bir qator tadqiqodchilar OTMni aniqlash asosiga okean- 
geografik tamoyilni, boshqalari-iqtisodiy tamoyilni, uchinchi gu- 
ru h - ijtimoiy-siyosiy strukturalarning birligi tamoyilini olishgan. 
Bir tomonlama yondashuv yetarli emas, majmuaviy yondashuvni 
qoTlash lozim, MIR tuzilishida yetakchi rolni mintaqa subyekt- 
elementlarini tizim sifatida aniqlab beruvchi integratsion jarayon­
lar o ‘ynaydi.
Mintaqaviylashuv ikki turda bo‘ladi: ochiq va yopiq.
Ushbu mintaqadagi davlatlaming iqtisodiy taraqqiyoti va integra­
tsion o ‘zaro ta’sirini jahon iqtisodiyoti rivojlanish kontekstida ko‘rib 
chiqadigan ochiq mintaqaviylashuv iqtisodiy globalizatsiya yo‘lida
83

---

joylashgan bo‘lib, jahon iqtisodiyotining globalizatsiyasidan oldin 
keluvchi o‘ziga xos zamin, bosqich bo‘lib hisoblanadi. Yel va NAF­
TA bunday ochiq turdagi mintaqaviylashuvga misol bo‘la oladi.
Yopiq mintaqaviylashuv, aksincha, globalizatsiyaga qarshi chiqa- 
di, mazkur mintaqani globalizatsiyaning salbiy oqibatlaridan himoya 
qilishga yo‘naltirilgan bo‘lib, mintaqaviy chegaralargacha kengaygan 
«o‘z kuchiga tayanish» siyosatini kasb etadi. Yopiq mintaqaviylashuv­
ga sobiq Sovet Ittifoqi faoliyati misol bo‘la oladi. Yopiq mintaqavi- 
ylashuvning strategiyasi izolatsiyaga, о‘sib boruvchi dunyoviy o‘zaro 
bog‘liqlikka moslasha olmaslikka olib keladi40.
Yevropa ochiq mintaqaviyligidan farqli o‘laroq, zamonaviy Osiyo­
dagi o ‘ziga xoslik shundan iboratki, bu yerda Yel ga o‘xshash davlat­
lararo struktura mavjud emas. Siyosiy-institutsional bo‘shliq Osiyo 
mintaqaviyligini rivojlani shining yo‘nalish va yo‘llarini kuchaytiradi. 
Bunda tarkibiga 20 ta davlat kiruvchi ATES muhim rol o ‘ynaydi. 
Hozirgi kunda bu muammoga 3 ta asosiy yondashuv mavjud:
Birinchisi Osiyo iqtisodiy va moliyaviy integratsiyasini jahon 
va Osiyo bozorlarida Amerika va G‘arbiy Yevropaning ustunligiga 
altemativa sifatida qaraydi. Yagona Osiyo valyutasi va yagona Osiyo 
bozorini yaratish bo‘yicha turli konsepsiyalar ishlab chiqarish ish- 
lari ketmoqda. Maqsad - Osiyo iqtisodiyotining Amerika dollariga 
xaddan ziyod bog‘liqligini yengish, shuningdek, Yevropaning yangi 
valyutasi -yevroga qarshi tura olishdir.
Yapon mutaxassislari tomonidan taklif erilayotgan ikkinchi yon­
dashuv ham Osiyo-Tinch okeani iqtisodiyotini yagona iqtisodiy va 
moliyaviy makon, ammo Shimoliy Amerika yoki G ‘arbiy Yevropa 
integratsiyasiga qarshilik o‘rsatmaydigan, balki kelajakda Yel va 
NAFTA ga o ‘ziga xos Osiyo altemativasini tashkil qilishga qodir 
bo‘lgan istiqbolda ko‘rib chiqadi.
Uchinchi yondashuv Osiyo iqtisodiy integratsiyasining submin- 
taqaviy darajada bosqichma-bosqich rivojlanishidan kelib chiqadi. 
Bunday submintaqaviy markazlar bo‘lib: ASEAN, Yaponiya-janubiy