|
elita doimo mamlakat
hayotida
muhim ahamiyat kasb etuvchi siyosiy qarorlami ochiq va yopiq ra-
vishda qabul qilishda yetakchi o‘rinni saqlab qolishga harakat qil-
ishlarini ta ’kidlash o ‘rinli. Ular davlat va kishilar nomidan “hayotiy
muhim milliy manfaatlar”ni shakllantiradilar, mamlakat milliy xavf
sizligini ta’minlashda mas’ul hisoblanadilar. Shu bois, har bir davlat
ichki va tashqi siyosatini o ‘rganishda, uni tahlil etishda qaysi ijtimoiy
guruh hukmron mavqelami egallab turganliklarini inobatga olish
kerak bo‘ladi. AQSH siyosiy elitasi ko‘pchiligini neokonservatorlar
tashkil etib, bu davrda hukumatdagi muhim boshqaruv martabalariga
ham ko‘tarilgan edi.
Neokonservatorlardan P.Vulfovis Iroqqa qarshi qurolli harakatlar-
ni 11-sentabrdan to‘rt kun o ‘tiboq, hech qanday asoslami keltirma-
gan holda yoqlab chiqqan edi. Vulfovis Iroq haqida faqatgina kitob-
lar orqali tanishgan bo‘lsa-da, uni Iroq 1979-yildayoq tashvishlantira
boshlaganini ta’kidlaydi. Shuni ta’kidlash kerakki, neokonservator-
laming o‘n yillar davomidagi muhokamalarida Iroq, Eron, Suriya
kabi davlatlar yetakchi o ‘rin egallagan bir vaqtda, 11-sentabr vo-
qealari bu davlatlarga nisbatan keskin siyosatning kuchayishiga sabab
bo‘lolmaydi.
180
Yaqin Sharq bo‘yicha amerikalik ekspert J.Kempning ta’kidlashi
cha, Bush hukumati 2002-yil boshlaridayoq Afg‘onistondan keyingi
harbiy harakatlar obyekti Iroq bo‘lishi haqida va 2005-yilgacha
S.Husayn tuzumi ag‘darilishi to‘g‘risida qaror qabul qilib bo‘lingan,
Garchi AQSH energetika resurslari importinmg 17,6 foizi Yaqin
Sharq mintaqasiga va 41,3 foizi Kanada, Meksika va Venesuela his-
sasiga to‘g‘ri kelsa-da, Federal rezerv sistemasining sobiq rahbari
Alan Grinspen (Alan Greyenspan) va senator Jon Makkeyn (John
McCain) tan olishicha, Iroq urushi neft tufayli boshlandi. Grinspen
o ‘z memuarlarida yozishicha “Iroq urushi asosan neft tufayli olib
borilgan”. Ushbu holatni Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimovning
quyidagi so‘zlari bilan ifodalash mumkin: “ ...kimda-kim neft va gaz
zaxiralariga hukmronlik qilsa, dunyoga hukmron bo‘lishi mumkin
degan qarashlar kuchayib bormoqda. Va aksincha - kimdaki shunday
resurslar bo‘lmasa, neft-gaz, umuman, uglevodorod xomashyosiga
ega boshqa davlatlarga nisbatan turli harakatlar ham sodir bo‘layapti.
Chunki qudratli davlatlar yaxshi biladiki, mana shunday boylik kim-
ning qo‘lida bo‘lsa, u boshqalarni o ‘z ta’siriga olishning kaliti, vosi-
tasi bo‘lib xizmat qiladi”.
Hukumatdagi neokonservatorlar o ‘zlarining konseptual prinsipla-
rida avvalo o‘z siyosiy maqsadlarini oldindan tayyorlashlari, keyin
esa ulami amalga oshirish uchun yetarli fakt va dalillar qidirishga ha-
rakat qilayotganligini ta’kidlash kerak.
2003-yil martdagi Iroqqa boshlangan harbiy harakatlaming birin
chi yutuqlari kutulgandek boshlangan bo‘lsa-da, operatsiyaning ikkin-
chi qismi, y a’ni Iroq xavfsizligini ta’minlash, neft qazish va tashish
xavfsizligi hamda uning ustidan nazorat, konfessiyaviy muvozanat
kabi masalalarda ijobiy natijalarga erishilmayotganligini kuzatish
mumkin.
Iroq muammosining kuch bilan hal etilishini ham neokonserva
torlar, ham demokrat liberallar birdek yoqlaganligini I.Shumilin
quyidagicha izohlaydi: «Bunday umumxalq konsensusi uchun Iroq
tuzumi quyidagi tahdidlarni keltirardi: a) AQSH xavfsizligiga;
b) AQSHning Yaqin Sharqdagi manfaatlariga (Falastin - Isroil majo-
rasining istiqbolli hal etilishi, Fors ko‘rfazi monarxiyaviy tuzumlar
181
barqarorligi). Bundan tashqari, AQSHning Iroq ustidan nazorati Suriya
va Eron uchun tashqi qurshovga olinish quroli bo‘lishi mumkin. Iroq-
da Amerika harbiy kuchlarining mavjudligi bu davlatlar tuzumlari
uchun muhim bosim o ‘tkazish richagi bo‘lishi mumkin». Rossiyalik
tadqiqotchi A.Arbatovning fikricha, Vashingtonning asosiy maqsadi
mintaqada AQSH uchun ustun bo‘lgan amerikaparast tuzumni va
Eronga qarshi mintaqaviy harbiy-siyosiy kuchni tashkil etish edi.
Bundan tashqari, AQSH Saudiya Arabistoniga qaramliligini kamay-
tirish va OPEKni kuchsizlantirishni maqsad qilgan edi. S.Husayn
tuzumida OQQ yo‘q ekanligi tushuntirilayotgan bir davrda Bush
hukumati Iroq urushini oqlashga harakat qila boshladi va erkinlik,
demokratiya uchun kurash terrorizmga qarshi kurash urushida asosiy
qurol sifatida qo‘yila boshlandi. Lekin demokratiya to‘g ‘risidagi id-
daolar AQSH gegemonligini keng yoyishning niqobi sifatida namo-
yon bo‘lmoqda. 0 ‘tgan o ‘n yillikdagi hech bir voqea, 11-sentabr vo-
qealaridan tashqari, AQSHning dunyodagi mavqeyiga salbiy natijalar
olib kelmadi. Ko‘pchilikning Iroqdagi holati-chi degan fikriga kelsak,
AQSHning Yaqin Sharqdagi va boshqa joylardagi harbiy harakatlari
natijalari strategik konfiguratsiyaning fundamental o‘zgarishlariga
sabab bo‘lmadi, deya ta’kidlaydi R.Kagan.
AQSHning Yaqin Sharqdagi geostrategiyasining yana bir muhim
yo‘nalishi-mintaqadagi manfaatlari xavfsizligiga bo‘ladigan tahdid-
lami bartaraf etish muammosidir. Bu bevosita terrorizm, yadroviy
tahdidlar bilan bog‘liq .
2000-yiidagi saylov kampaniyalari davomida J.Bush AQSHning
boshqa davlatlaming milliy davlatchilik qurish jarayonida ishtirok
etishini va qo‘llab-quvvatlashini ta’kidlab o‘tdi. 0 ‘sha vaqtda AQSH
tashqi siyosati masalalari bo‘yicha bosh maslahatchi lavozimida
bo‘lgan K.Rays (2000-yilda milliy xavfsizlik bo‘yicha maslahatchi
lavozimiga o ‘tgan) yangi respublikachilar ma’muriyatimng xavfsiz
lik doirasidagi muhim vazifalarini belgilab o ‘tgan edi: “Vazminlik
siyosati (deterrence), Amerika manfaatlarining muhofazasi uchun
kuchlami shakllantirish, erkin savdo va iqtisodiy o‘sishni qoilab-
quvvatlash, ittifoqchilar bilan munosabatlami mustahkamlash, dun-
yoning yirik davlatlari bilan har tomonlama aloqalarni rivojlantirish
182
(Rossiya va Xitoy misolida) va ommaviy qirg‘in qurollarini yara-
tishga qodir davlatlarga nisbatan qat’iy choralar ko‘rish”.
Neokonservatorlar nuqtayi nazariga ko‘ra, yadroviy qurolga ega
bo‘lishdan ko‘ra unga ega bo‘lgan tuzumning demokratik ekanligi va
AQSHga nisbatan do‘stona xarakterga ega ekanligi muhimdir. Shu-
ning uchun tuzumni o‘zgartirish zaruratini taqozo etadi. Demokrati-
yani o‘matish maqsadida tuzumni o ‘zgartirish, neokonservatorlar
fikricha, terrorizm tahdidini bartaraf etishning universal vositasidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
