M. M. Muhammadsidiqov xalqaro mintaqashunoslik

12.4. AQSH tashqi siyosatida Yaqin Sharq
mintaqasining о ‘rni
AQSH tashqi siyosatida Yaqin Sharq mintaqasining ahamiyati 
yanada oshib borayotgan bir davrda tashqi siyosiy qarorlar qabul 
qilish va strategiyalami ishlab chiqish jarayonlarida neokonservativ 
g‘oyalaming ustuvorlikka ega.bo‘lishi, Yaqin Sharq bo‘yicha zamo- 
naviy geostrategiyalarining yo‘nalishlarini belgilashda neokonserva­
tiv g‘oyalar ta’sirining oshishi va amaliyotining mustahkamla-nish- 
iga imkon yaratmoqda. AQSHning Yaqin Sharqdagi geosiyosiy va 
geoiqtisodiy manfaatlaridan kelib chiqqan holda zamonaviy bosqich- 
dagi AQSH nekonservatizmining Yaqin Sharqdagi geostrategiyalar­
ining geoiqtisodiy manfaatlari va terrorizm, Iroq, Eron, Isroil xavf- 
sizligi kabi konseptual yo‘nalishlarini tadqiq etish muhim ahamiyat 
kasb etadi.
278

---

AQSH neokonservatizmining Yaqin Sharqdagi geostrategiyalari- 
ning geoiqtisodiy manfaatlari borasidagi vazifalari bir vaqtning o‘zida 
siyosiy va xavfsizlik vazifalari bilan chambarchas bog‘liqdir. E ’tibor 
beradigan bo‘lsak, neokonservator nazariyotchilar tomonidan asos- 
langan iqtisodiy manfaatlari ijrosi oxirgi Respublikachilar hukumati 
davrida deyarli amalga oshirildi.
AQSH o‘zining barcha mintaqalardagi geoiqtisodiy manfaatlarini 
harbiy kuch yordamida va mintaqalardagi jarayonlarga siyosiy arala- 
shuv orqali amalga oshirishga harakat qiladi. Ko‘pchilik mutaxassis- 
lar e’tirofiga ko‘ra, bunga yaqqol misol sifatida AQSHning oxirgi Iro- 
qqa nisbatan harbiy operatsiyasini keltirish mumkin. Ko‘pchilik mu- 
taxassislar tomonidan Iroq liderini ag‘darishga asosiy ichki undov- 
lardan biri-bu Iroq nefti bo‘lganligi ta’kidlanayotganligi ham AQSH 
neokonservatorlari oldida turgan asosiy vazifa-iqtisodiy barqarorlik 
uchun imkoniyatlar izlash ekanligini tushunish mumkin. Bundan 
tashqari, Bahrayn, BAA Saudia Arabistoni neft mintaqalariga boigan 
tahdidni bartaraf etish va mintaqa davlatlari iqtisodiyotiga faol arala- 
shuvga (asosan dunyo neft narxi ustidan nazorat qilish) chek qo‘yish 
ham asosiy masalalardan biri bo‘lib keladi.
2000-yildan keyingi voqealar rivojiga e’tibor bersak, yangi hu- 
kumatning kelishi, hukumat a ’zolari va asosiy tashqi siyosiy qaror- 
lar qabul qilish jarayonlaridagi ishtirokchilaming neokonservativ 
kayfiyatdagi komandaning tuzulishi bilan Iroq tuzumini ag‘darish 
maqsadlarini oqlovchi axborot urushlari avj oldirila boshlangan edi. 
Bundan tashqari, shu kabi maqsadlami qo‘llab - quvvatlovchi davlat­
lar kaolitsiyasiga bo‘lgan intilish ham kuchaygan edi. 2001-yil aprel- 
da Bush hukumatiga Ommaviy siyosat institutidan J.A. Beykeming 
“energetik xavfsizlik” dokladi taqdim etildi. Taniqli neokonservator 
Beyker katta J.Bush hukumati davrida davlat kotibi bo‘lib xizmat qil­
gan edi. Dokladda ta ’kidlanishicha: «Iroq AQSHning Yaqin Sharqda­
gi ittifoqchilariga nisbatan beqarorlashtiruvchi ta ’sirini o ‘tkazishda 
davom etmoqda. Bundan tashqari, xalqaro va dunyo tartibotiga va 
Yaqin Sharqdan dunyo bozoriga neft yetkazib berish jarayonlariga 
tahdid solmoqda. AQSH bevosita Iroqning bugungi harbiy, energetik 
va siyosiy-diplomatik holatini siyosiy tahlil etishi lozim. Bu kabi
179

---

fikrlami AQSH olimlaridan biri M.Kleming “Manbalar uchun kurash” 
kitobida ta’kidlagan quyidagi jumlalar bilan to‘ldirish mumkin: «Iroq 
ustidan nazorat neftni kuch sifatida e’tirof etishga olib keladi. Fors 
ko‘rfazi ustidan nazorat Yevropa, Yaponiya va Xitoy ustidan nazorat 
qilishga va neft jo ‘mraklarini o ‘z qo‘limizda qolishiga imkoniyat- 
ni beradi». Shu o‘rinda ta’kidlash kerakki, mintaqadagi iqtisodiy 
manfaatlaming naqadar dolzarb ekanligi 2001-yil 20-sentabrdagi 
PNACning Bushga yo‘Hagan maktubi mazmunidan ham yaqqol 
seziladi. Masalan, unda hatto, 11-sentabrdagi terroristik hurujlarga 
Iroqning to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri aloqasi to ‘g ‘risida dalillar topilmagan 
holatda ham Iroqdagi S.Husayn tuzumini ag‘darish kerakligi ochiq- 
dan-ochiq e’tirof etilmoqda.
Afg‘onistondan keyin Yaqin Sharqda tartib o ‘rnatish vaqti kel- 
ganligi va to‘g‘ridan-to‘g‘ri harbiy aralashuvlami qo‘llash lozim- 
ligini ko‘pchilik AQSH siyosiy elita vakillari ta’kidlasha boshlashdi. 
Muayyan ijtimoiy guralilar - siyosiy