M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar

Turli materiallar uchun oquvchanlik va mustahkamlik chegaralari 

4.2- jadval

 

Kuchlanishlar 

Materialning 

nomi 

Markasi 

σ

oq

  

kgk/sm

2

 

σ

m.ch. 

kgk/sm

2

 

St.3 2400 

3800–4700 

Uglerodli po‘lat 

St.6 3100 

6000–7200 

Xromli po‘lat 

20X 6500  8000 

Xrom-kremniy 

marganesli po‘lat 

35XGSA 14000 

16500 

Dyuralyuminiy  

D16 3300 4500–5000 

Titan qotishmasi 

VT4 7000–8000 8000–9000 

 

4.12-rasmda plastik materiallar uchun siqilish diagrammasi 

σ∼ε

 

keltirilgan.  

Plastik materiallar uchun siqilish

 

diagrammasi 

σ∼ε

 

ning 

cho‘zilishdagi diagrammadan (4.8-rasm) farqi vaqtinchalik qarshilik 

ko‘rsatish nuqtasining bo‘lmasligidadir. Bu holda namunaning 

siqilishdagi deformatsiyasi 4.13-rasmda ko‘rsatilgan. 

---

 

118

 

 

4.12-rasm. Plastik material 

uchun siqilish diagrammasi. 

4.13-rasm. Namunaning 

deformatsiyalanishi. 

 

Ko‘ndalang kesim yuzasining kattalashib borishi evaziga plastik 

materiallarda namunani deyarli buzib bo‘lmaydi. Ammo kuchlanishning 

noldan 

σ

oq

 

gacha bo‘lgan qiymatlarida plastik  materiallarning siqilish 

va cho‘zilish diagrammalari bir xil bo‘ladi. 

Bunday materiallar uchun ruxsat etilgan kuchlanishning qiymati 

quyidagi munosabat yordamida aniqlanadi: 

[ ]

1

n

oq

σ

σ

=

                                                       (4.8) 

(n

1

 – ehtiyotlik koeffitsienti). 

Mo‘rt materiallar uchun 

σ∼ε

 

diagrammasi 

D

 nuqtada tugovchi 

to‘g‘ri chiziqdan iborat (4.9b-rasm) bo‘lib, bu nuqtadagi kuchlanishning 

qiymati 

σ

v

 deb belgilanib, u vaqtinchalik qarshilik ko‘rsatuvchi 

kuchlanish deb ataladi. Mo‘rt materiallarning siqilish va cho‘zilishdagi 

diagrammalarining xarakteri bir xil bo‘ladi, lekin 

σ

v

 ning qiymati 

siqilishda cho‘zilishga nisbatan ancha katta bo‘ladi (4.3-jadval). 

Mo‘rt materiallarning haqiqiy 

σ∼ε

 diagrammasida kuchlanish va 

deformatsiya o‘rtasida to‘g‘ri proporsionallik bog‘lanish mavjud 

bo‘lmasdan, u egri chiziqqa yaqin chiziqdan tashkil topgan bo‘ladi. 

Shunday qilib, ushbu materiallar uchun elastiklik moduli 

E

 siqilish 

va cho‘zilishda bir-biridan farq qiluvchi o‘zgaruvchan kattalik bo‘ladi. 

Lekin amaldagi kuchlanishning o‘zgarish chegarasida bu holat hisobga 

olinmay elastiklik modulini o‘zgarmas deb, kuchlanish bilan 

deformatsiya o‘rtasidagi bog‘lanishni chiziqli deb olish mumkin. 

 

 

 

σ

oq 

---

 

119