M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar

x 

eg

, M

y 

eg

, Q, N

 dan iborat 4 ta ichki kuchlar epyurasini 

qurish lozim. 

Balka egilishida hosil bo‘ladigan deformatsiyalar xarakterini aniq 

tasavvur qilish uchun yumshoq elastik materialdan yasalgan balkaning 

yon yog‘iga o‘zaro tik to‘g‘ri chiziqlardan to‘r yasaymiz (2.7a-rasm) va 

bu balkaning uchlariga eguvchi momentni  qo‘yib, uning 

deformatsiyasini tekshiramiz (2.7b-rasm). 

Agar bo‘ylama chiziqlarni balkaning tolalari deb qarasak u holda, 

deformatsiyalanish natijasida (2.7b-rasm), balkaning yuqori tolalari  

cho‘ziladi, pastki tolalar esa siqiladi. Tashqi eguvchi moment 

M

eg

 

yo‘nalishining o‘zgarishi bilan tolalarning deformatsiyalari ham 

o‘zgaradi, ya’ni yuqoridagi tolalar  siqiladi, pastdagi tolalar esa 

cho‘ziladi. 

---

 

37

 

 

     2.7-rasm. Egilishda hosil bo‘ladigan deformatsiyalarni o‘rganish: 

a) balka yon yog‘iga to‘r chiziqlar chizilgan; b) balka uchlariga eguvchi 

momentning ta’siri. 

 

 Balka ko‘ndalang kesimlarida bir paytning o‘zida ham cho‘zilish, 

ham siqilishning paydo bo‘lishi egilishga xos xususiyatdir. 

Eguvchi moment epyurasini balkaning cho‘zilgan sohasidan 

boshlab qurishni kelishib olamiz. Ammo ba’zi mualliflar (A.V.Darkov, 

V.I.Feodosev) epyura qurishni siqilgan sohadan boshlab qurishni tavsiya 

etishadi. 

Eslatib o‘tamiz: 

– ixtiyoriy 

mn

 kesimdagi eguvchi moment M, balkaning 

qoldirilgan qismiga ta’sir etuvchi barcha kuchlardan ko‘ndalang kesim 

markaziga nisbatan olingan  momentlarining algebraik yig‘indisiga teng. 

– ixtiyoriy  

mn

 kesimdagi ko‘ndalang kuch Q, balkaning 

qoldirilgan qismiga ta’sir qilayotgan barcha tashqi kuchlardan balka 

ko‘ndalang o‘qiga nisbatan olingan proeksiyalarning algebraik 

yig‘indisiga teng. 

M

 va

 Q

 larning ishoralari uchun quyidagi qoidani qabul qilamiz: 

A) agar kesimni chap tomondagi barcha kuchlarning teng ta’sir 

etuvchi momenti soat strelkasi  bo‘yicha aylansa, eguvchi momentni 

musbat ishora bilan olamiz. Bu moment gorizontal balkani pastga 

qavariq holda egadi. Balkaning egilishi qarama-qarshi tomonga bo‘lgan 

holda, kesimda manfiy ishorali eguvchi moment ta’sir etadi deyiladi 

(2.8a-rasm). 

B) agar kesimdan chapdagi barcha kuchlarning teng ta’sir 

etuvchisi yuqoriga yo‘nalgan bo‘lsa, ko‘ndalang kuch musbat ishora 

bilan olinadi. Teng ta’sir etuvchi pastga yo‘nalgan bo‘lsa, ko‘ndalang 

kuch manfiy ishora bilan olinadi (2.8b-rasm). 

 

---

 

38

 

 

2.8-rasm. Ichki kuchlarning ishoralari: 

a) eguvchi moment uchun; b) ko‘ndalang kuch uchun. 

 

Egilishga hisoblashning ba’zi bir masalalarida balkaning chap 

qismidan ko‘ra, kamroq kuchlar ta’sir etayotgan o‘ng qismini qoldirish 

qulayroq bo‘ladi, chunki  yechim kamroq hisoblashlar orqali bajariladi. 

Bu holda, ya’ni balkaning o‘ng qismining muvozanatini 

ko‘rayotganda eguvchi moment va ko‘ndalang kuch uchun yuqorida 

qabul qilingan qoidaga amal qilish uchun ularning ishoralarini 

quyidagicha olish kerak: 

A) eguvchi moment musbat ishora bilan olinadi, agarda u soat 

strelkasiga teskari yo‘nalishda bo‘lib, balkani pastga qavariq holda egsa; 

B) ko‘ndalang kuch musbat ishora bilan olinadi, agarda u pastga 

yo‘nalgan bo‘lsa. 

Shunday qilib berilgan balkaning qaysi qismi ko‘rilishidan qat’iy 

nazar, eguvchi moment va ko‘ndalang kuchni bir xil ishorali 

qiymatlarini beruvchi qoidani qabul qildik.