M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar

 

5- §. Tekis shaklning egilishdagi ustuvorligi 

 

XII-bob, 1–3

-§ 

larda ko‘rib o‘tilgan ustuvorlikni yo‘qolish 

hollaridan tashqari yana tekis shakl egilishidagi ustuvorlikni yo‘qolish 

holati ham mavjud. U amalda inersiya bosh momentlari bir-biridan 

keskin farq qiluvchi, moment ta’sir tekisligi inersiya momenti eng katta 

o‘q bo‘ylab o‘tadigan balkalarda hosil bo‘ladi. 

Bunday balkalarga xarakterli misol sifatida balandligiga nisbatan 

kesim kengligi 5–10 marta kichik bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchak kesimli, 

prokat qo‘shtavrli yoki birikmali (payvandlangan yoki parchinlangan) 

balkalarni keltirish mumkin. Oxirgilarda ba’zan eng katta bikrligi eng 

kichik bikrligidan 10–50 marta katta bo‘ladi. 

Bunday balkalarda tekis shakl egilishi ustuvorligini yo‘qotishi 

shundan iboratki, uning siqilgan qismi – belbog‘i va (vertikal listning) 

yarim devori yuk ma’lum bir qiymatga yetganda ustuvorligini yo‘qotib 

bir tomonga ezilish (smyatiya) (12.9-rasm). Yuk qo‘yilgan kesim oshishi 

natijasida odatda balka buziladi. 

Amalda balka ustuvorligini yo‘qotishi uning yon bikrligi kamligi 

sababli ro‘y beradi. 

Tekis shaklning egilishdagi ustuvorligi balka ko‘ndalang kesimi 

o‘lchamlari (belbog‘ va devor)ga va balka uzunligiga bog‘liq bo‘ladi. 

Tekis ko‘ndalang egilishdagi balkalar ustuvorligini saqlash uchun uning 

uzunligini qo‘shimcha tirgaklar qo‘yish yoki balkalar o‘rtasiga 

qo‘shimcha bog‘lanishlar qo‘yiladi. 

 

---

 

329

 

12.9-rasm. Ustuvorlikni yo‘qotilishi. 

 

Tekis shakl egilishdagi ustuvorligi masalasiga plastinka va 

qo‘shtavrli balkalarni hisoblash masalasi (plastinka yoki balka) o‘zining 

egilishdagi tekis shaklini yo‘qota boshlaydigan