|
a)
b)
0
P
124
Tugun uchun muvozanat tenglamasini tuzamiz:
.
0
sin
sin
,
0
cos
cos
2
2
1
1
2
2
1
1
=
−
+
=
∑
=
+
−
=
∑
P
N
N
Y
N
N
Z
α
α
α
α
Ushbu tenglamalarni birgalikda yechib
H
1
va
H
2
zo‘riqish kuchlari
topiladi, ular orqali
σ
1
va
σ
2
kuchlanishlar aniqlanadi va ruxsat etilgan
kuchlanishlar bilan solishtirib konstruksiya mustahkamligi tekshiriladi.
Ikkinchi holda masala biroz murakkablashadi. Ikkita tayanchga
osilgan o‘zgarmas kesimli egiluvchan ip berilgan bo‘lsin (4.18-rasm).
Egiluvchan ip xususiy og‘irligi ta’sirida
AOB
egri chiziq bo‘ylab
osilib turadi. Uning
AB
gorizontal proeksiyasi
l
quloch deyilib,
A
va B
nuqtalardan ipning eng quyi
O
nuqtasigacha bo‘lgan vertikal masofalar
h
1
, h
2
osilish o‘qi deyiladi.
4.18-rasm. Ikkita tayanchda osilgan o‘zgarmas kesimli
egiluvchan ip.
Egiluvchan iplarni hisoblashda tekis taqsimlangan kuchlar uning
uzunligi bo‘ylab emas, balki
AB
quloch bo‘ylab taqsimlangan deb
olinadi. Bu hol hisoblashlarni soddalashtiradi, chunki bunda
AOB
egri
chiziq bo‘ylab kuchni taqsimlanishi zanjirli chiziq emas balki
paraboladan iborat bo‘ladi.
Ushbu hol
h
1
va
h
2
ning quloch
l
ga nisbatan katta bo‘lmagan
qiymatlari uchun o‘rinli bo‘ladi xolos.
A
va
B
nuqtalar bir xil darajada yotgan amaliy holni
ko‘raylik (4.19a,b-rasm).
Bu yerdagi
q
ning miqdoriga ipning xususiy og‘irligi bilan birga
boshqa tekis taqsimlangan kuchlar ham kirishi mumkin. Egiluvchan ip
AOB
ning amaldagi uzunligi
(L), AB
quloch uzunligi
«l»
dan ortiq
bo‘ladi, ya’ni
125
⎟
⎟
⎠
⎞
⎜
⎜
⎝
⎛
+
=
2
2
3
8
1
l
f
l
L
(4.11)
Odatda
L
va
l
orasidagi farq
2 – 5%
ni tashkil etganligi sababli, uni
hisobga olish uchun xususiy og‘irlik
q
ni hisoblash ishlarini bajarganda
ma’lum koeffitsientga, ya’ni
1
,
1
=
к
ga ko‘paytirish kifoyadir.
4.19-rasm. Tayanchlar bir to‘g‘ri chiziqda yotgan hol uchun egiluvchi
kuchlar hisobi:
a) berilgan sistema; b) ajratilgan kesim.
Sanoq boshini
O
nuqtada olamiz. Ipni
O
va
B
nuqtalaridan ikkita
kesim o‘tkazib kesib olamiz. Kesib olingan bo‘lak muvozanatini
tekshiramiz (4.19b-rasm). Bunda momentni
B
nuqtaga nisbatan olamiz.
⎪
⎪
⎪
⎭
⎪⎪
⎪
⎬
⎫
=
=
+
−
=
=
=
−
=
=
=
⋅
−
=
∑
∑
∑
H
T
T
H
Z
q
T
q
T
Y
f
q
H
q
Hf
Ì
g
g
v
v
B
,
0
2
/
,
0
2
/
8
,
0
4
2
2
l
l
l
l
l
(4.12)
( )
2
2
2
2
2
8
2
⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛
+
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
=
+
=
f
q
q
Í
Ò
Ò
v
l
l
(4.13)
q
O
a)
A
z
0
H
f
y
T
v
B
q
b)
T
T
g
B
l
/2
126
Demak, eng katta cho‘zuvchi ichki kuch
N
max
= T,
tayanchdagi
kesimda hosil bo‘lar ekan. Odatda,
l
ga nisbatan
f
ni ancha kichikligini
e’tiborga olib,
T
v
hisob ishlarida inobatga olinmaydi, shuning uchun
N
max.
≈
H = ql
2
/8f
(4.14)
Shunday qilib ichki cho‘zuvchi kuch
N
ko‘p jihatdan ipning
solqiligi
f
ga bog‘liq bo‘lib, uning oshishi bilan
N
kamayar ekan.
Egiluvchan ipning mustahkamlik shartini quyidagicha ifodalash
mumkin:
[ ]
σ
σ
≤
=
=
fF
q
F
N
8
2
l
(4.15)
Bu (4.15) formuladan foydalanib, agarda simlarning solqiligi
ma’lum bo‘lsa ularning mustahkamligi baholanadi yoki simlarning
solqiligini aniqlash mumkin, ya’ni:
[ ]
σ
F
ql
f
8
2
=
Misol.
Misdan yasalgan diametri
d=20 mm
, qulochi
l=100 m,
solqiligi
f=8m
bo‘lgan simning mustahkamligi tekshirilsin.
Misning solishtirma og‘irligi
γ
=8,9tk/ m
3
bo‘ladi.
Simning xususiy og‘irligi, taqsimlangan kuch
q
ni beradi, ya’ni
/m
00279
,
0
4
02
,
0
14
,
3
9
,
8
4
2
2
tk
d
F
q
=
⋅
=
=
=
π
γ
γ
So‘ngra
q
ni
k=1,1
koeffitsientga ko‘paytirib
q
t
=q
⋅
k=0,003tk/m
ni
topamiz. (4.12) formuladan foydalanib kuchni gorizontal tashkil
etuvchisini topamiz:
kgk
tk
,
,
f
q
H
t
480
480
0
8
8
100
003
0
8
2
2
=
=
⋅
⋅
=
=
l
Kuchning
vertikal tashkil etuvchisi
kgk
tk
q
Ò
t
v
150
15
,
0
2
100
003
,
0
2
=
=
⋅
=
=
l
Eng katta cho‘zuvchi kuch
( )
gk
Ò
Í
Ò
v
k
500
150
480
2
2
2
2
=
+
=
+
=
yoki
kgk
T
N
500
max
=
≈
Simning ko‘ndalang kesimida hosil bo‘ladigan kuchlanish
2
2
max
/sm
k
158
2
14
,
3
4
500
gk
F
N
=
⋅
⋅
=
=
σ
bo‘ladi.
127
Mis uchun ruxsat etilgan kuchlanish
[σ]
=300÷1200 kg/sm
2
ga
teng (1.1-jadvaldan). Demak simning mustahkamligi ta’minlangan.
Murakkab hollarda, masalan tayanchlar turli balandlikda
joylashganda, muzlashni, shamol ta’sirini va harorat o‘zgarishini
hisobga olgan hollarda hisoblash ishlari maxsus formulalar va jadvallar
yordamida amalga oshiriladi.
8- §. Qiya kesimlarda hosil bo‘ladigan kuchlanishlar
Shu paytgacha ko‘rilgan sterjenlarning cho‘zilish yoki siqilishida
faqat sterjen ko‘ndalang kesimida paydo bo‘ladigan normal kuchlanish
σ
tekshirildi. Endi ko‘ndalang kesimga nisbatan
α
burchak ostidagi qiya
kesimlarda hosil bo‘ladigan kuchlanishlarni ko‘ramiz (4.20-rasm).
4.20-rasm. Qiya kesimlardagi kuchlanish:
a) kesimlarning ko‘rinishi; b) I–I kesimdagi kuchlanish; d) II–II kesimdagi
kuchlanish; e) qiya kesimdagi normal va urinma kuchlanishlar.
Yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek (4.1) ko‘ndalang kesimda tekis
taqsimlangan
F
N
=
σ
kuchlanish hosil bo‘lar edi (4.20b-rasm).
Agarda
F
α
– qiya tekislik ko‘ndalang kesimining yuzasi bo‘lsa, u
holda bo‘ylama kuchlanish
P
α
ni qiya kesim bo‘ylab tekis taqsimlangan
kuchlanish deb qarasak, u holda
α
α
F
N
P
=
(4.20d-rasm) deb faraz
α
P
α
σ
α
τ
α
P
α
II-II
σ
I-I
II
I
I
II
N
α
N
N
N
N
Do'stlaringiz bilan baham: | 
