M. M. Mamasiddiqov, Z. N. Esanova, D. Y. Habibullayev

NAZORAT  SAVOLLARI
en
TAVSIYA  ETILGAN  ADABIYOTLAR
149

---

18-bob.  BUYRUQ  TARTIBIDA  IS H   YURITISH
18.1.  Sud  buyrug‘i  asosida  qarzni  undirish.
Sud  buyrug‘ini  chiqarish  bo‘yicha  talablar
S ud  b u y ru g ‘i  u n d iru v c h in in g   p u l  m a b la g ‘la rin i  u n d iris h  
t o ‘g ‘risidagi  yoki  k o ‘c h a r  m o l-m u lk n i  nizosiz  ta la b la r  b o ‘yicha 
q a r z d o r d a n   ta la b   q ilib   o lis h   t o ‘g ‘risid a g i  a riz a s i  y u z a s id a n  
sudyaning  sud d a  ishni  k o ‘rm asd an   ch iq a rg an   hujjatidir.
0 ‘z b e k is to n   R e sp u b lik a si  O liy  su d i  p le n u m in in g   20 0 6 -y il 
3-fevraldagi  «Buyruq tartibida ish yuritishni tartibga soluvchi q o n u n  
n o rm alarin i  q o ‘llashning  ayrim   m asalalari  t o ‘g ‘risida»gi  4 - q a ro ­
rining  1-bandida  sud  b u y ru g ‘i  b irin c h i  instansiya  sudi  to m o n id a n  
q abul  qilinadigan  q a ro rla m in g   a lo h id a   b ir  tu ri  b o ‘lib,  F P K n in g  
2382-m o d d a sid a   ko ‘rsatilgan  ta la b la r  yuzasidan  sud  m uh o k am asi 
talab  qilinm aydigan  ishlar  b o ‘yicha  ch iq arilad i  va  u  ijro  hujjati 
kuchiga ega ekanligi  h a q id a  tu sh u n tirish  b e rila d i1.
F u q a r o lik   ish la ri  b o ‘y ic h a   su d   b u y r u q la r i  q o n u n c h ilik d a  
belgilangan  q a t’iy  q o id ala r  asosida,  faqat  m ulkiy  tusdagi  tala b la r 
y uzasidangina chiqariladi.
M u lk iy   tu s d a   b o ‘lm a g a n   y o k i  k o ‘c h m a s   m o l- m u lk la r n i 
undirishga qaratilgan talablar yuzasidan sud buyruqlari chiqarilishiga 
q o n u n   y o ‘l  q o ‘ym aydi.
M am la k atim izn in g   fuqarolik  protsessual  q o n u n c h ilig id a ,  sud 
bu y ru q larin i  ch iq a rish n in g   quyidagi  talablari  o ‘z  ifodasini  topgan:
1)  ag ar  talab  notarial  tasd iq lan g an   bitim ga  asoslangan  b o ‘lsa;
2)  a g a r  ta la b   y o z m a   b itim g a   a s o sla n g a n   va  q a rz d o r  t o m o ­
n id a n   ta n   o lin g a n   b o ‘lsa,  sh u   ju m la d a n ,  a g a r  k o m m u n a l  xiz- 
m a tla r t o ‘lovi  b o ‘y ic h a   q a rz n i  u n d iris h   h a q id a g i  ta la b   a rz   q ilin ­
g an   b o ‘lsa;
3)  agar  voyaga  yetm ag an   b o lalar  u c h u n   a lim e n tla r  u n d irish 
h aq id ag i,  o talik n i  belgilash  b ilan   yoki  u c h in c h i  shaxslarni  jalb  
etish  z a m ra ti  bilan   b o g iiq   b o ‘lm agan  talab  arz  q ilin g an   b o ‘lsa;
1  0 ‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  sudi  axborotnom asi,  2006,  №   1.
150

---

4)  ag ar  hiso b lan g an ,  lekin  xodim ga  toM anm agan  ish  h a q in i  va 
unga tenglashtirilgan t o ‘lovlam i undirish haqidagi talab arz qilingan 
b o ‘lsa;
5)  a g a r  fu q a ro la rd a n   so liq la r  va  b o sh q a   m ajb u riy   t o ‘lovlar 
b o ‘y ic h a   q a rz la rn i  u n d iris h   h a q id a g i  ta la b   a rz   q ilin g an   b o ‘lsa 
(F P K n in g   2382-m o d d asi).
18.2.  Sud  buyrug‘ini  chiqarish  to'g^isidagi 
arizaning  shakli  va  mazmuni
Sud  b u y ru g ‘ini  ch iq arish   to ‘g ‘risidagi  arizalar  F P K n in g   145- 
m o d d a sig a   k o ‘ra ,  su d lo v g a   ta a llu q lilik n in g   u m u m iy   q o id a la ri 
b o ‘yicha beriladi.  U nga k o ‘ra, sud buyrug‘ini chiqarish t o ‘g ‘risidagi 
a riz a la r  ja v o b g a r  d o im iy   yashab  tu rg a n   yoki  d o im iy   m a sh g ‘ul 
b o ‘lgan joydagi sudga beriladi. Tashkilotlarga nisbatan sud buy rug1 ini 
ch iq a rish   t o ‘g ‘risidagi  a riz ala r  esa  u lam in g   o rg an lari  joylashgan 
h u d u d d ag i  sudga beriladi.
S h u n in g d ek ,  protsessual  q o n u n c h ilik   sud  buyrug‘ini  chiqarish 
to 'g 'risid ag i arizalar u c h u n  d a ’vogarning tanlashi b o ‘yicha sudlovlik 
q o id ala rin i  h a m   belgilaydi.  X ususan,  a lim e n t  u n d irish   haqidagi 
talab bilan  arz q ilin g an d a ,  a riz ala r F P K n in g  2 4 1 -m oddasiga k o ‘ra, 
a rizach i  yashab tu rg a n  joydagi sudga  h am   taq d im  etilishi  m u m k in .
Sud  b u y ru g ‘ini  ch iq a rish  t o ‘g ‘risida sudga y o zm a  shaklda  ariza 
bilan  m urojaat qilish talab etiladi. A riza shakli,  m azm uni va m atniga 
q o ‘yilgan  ta la b la r  d a ’vo  arizasiga  q o ‘yilgan  talab larg a  o ‘xshash 
b o ‘ladi.  S hu  bilan   b irg a,  b u y ru q   c h iq a rish   ja ra y o n in in g   o ‘ziga 
xosligini  hisobga  olib,  u n in g   shaxs  h u q u q lari  va  q o n u n iy   m a n - 
faatlarin i sod d alash tirilg an   ta rtib d a   him o y a qilishini  k o 'z d a  tu tadi. 
L ekin  d a ’vo  arizasi  bilan   m u ro ja at  qilishdagi  ja ra y o n d a n   farqli 
ravishda buyruq  tartib id a   ish  yuritish d a  nizosiz va tegishli  hujjatlar 
bilan   tasd iq lan g an   ta la b la r  к о 1 rib  chiqiladi.
D em ak ,  sud  b u y ru g 'in i  ch iq a rish   to 'g 'risid a g i  ariz ad a   talab lar 
b ay o n   q ilinib,  uni  asoslovchi  h o la tla r  va  tasdiqlovchi  hu jjatlam i 
ilova  q ilish   b ila n   k ifo y a lan a d i.  L ekin  s h u n d a y   b o ‘lsa -d a ,  sud 
buyrugrini  ch iq arish   t o ‘g ‘risidagi  arizalarn in g   m azm u n ig a  alo h id a 
e ’tib o r berish  lozim .  U n d a  ariza b erilayotgan  sudning  n o m i,  u n d i- 
ruvchi  va  q a rz d o r  shaxsning  a n iq   m anzili,  joylashgan joyi  va  agar 
u lard a n  biri yuridik shaxs b o 1 Isa,  u n in g  rekvizitlari,  u n d iruvchining 
talabi  va  talabga  asos  b o ig a n   h o latla r,  arz  qilingan  talab n i  tasd iq ­
lovchi va ilova etilayotgan  hujjatlar ro'yxati k o ‘rsatilishi lozim . A gar
151

---

undiruvchi to m o n id a n  k o ‘c h a r m o l-m u lk  talab  q ilinayotgan b o ‘lsa, 
arizada ushbu  m o l-m u lk n in g  qiym ati  h am   k o ‘rsatilishi talab etiladi.
Sud  buyrug‘ini  ch iq a rish   t o ‘g ‘risidagi  ariza  u n d iru v c h i  yoki 
u n ing  vakili  to m o n id a n   im zolanadi.
S ud  b u y ru g ‘ini  c h iq a rish   t o ‘g ‘risida  a riz a   b e rg a n lik   u c h u n  
0 ‘z b e k is to n   R e s p u b lik a s i  V a z irla r   M a h k a m a s in in g   19 9 4 -y il 
3 -n o y ab rd ag i  «D avlat  boji  stavkalari  haqida»gi  5 33-sonli  qarori 
asosida  tasd iq lan g an   ilovaga  k o ‘ra,  d a ’vo  ishlarini  yuritish  u c h u n  
belgilangan tartibda va m iqdorda davlat boji undiriladi. A rizani qabul 
qilish  rad  etilgan  taq d ird a   un d iru v ch i  to m o n id a n   toM angan  davlat 
boji qaytarib beriladi.  Sud buying1 i bekor qilingan taq dirda toMangan 
davlat  boji  q a y ta rib   b e rilm a y d i,  balki  u  u n d iru v c h i  q a rz d o rg a  
n isb atan   d a ’vo  ishi  yuritish  tartib id a   ariza  bilan   sudga  m u rojaat 
etgan  taq d ird a   to ‘lanishi  lozim   b o ‘lgan  boj  hisobiga  o ‘tkaziladi.
A gar  ariza  F P K n in g   238 3 -m o d d asi  talablariga  jav o b   berm asa 
yoki davlat boji  toM anm agan b o ‘lsa,  sudya sud b u y ru g ‘ini chiqarish 
haqidagi  arizani  q abul  qilib,  o ‘z  ajrim i  bilan  u n d iru v ch ig a  kam - 
ch iliklarni  b a rta ra f etish  yoxud  davlat  bojini  to ‘lash  u c h u n   k o ‘pi 
bilan  uch  kun  m u h la t  berishi  m u m k in .  U n d iru v ch i  belgilangan 
m u d d a td a   k am ch ilik larn i  b a rta ra f etsa,  davlat  bojini  to ‘lasa,  ariza 
sudga  dastlab  ta q d im   etilgan  k u n d a n   qabul  qilingan  hisoblanadi. 
Aks  h o ld a,  sudya  q o n u n   talabiga  m uvofiq  arizani  qabul  qilishni 
rad etish t o ‘g ‘risida ajrim  chiqaradi.  Sud buyrugri chiqarish haqidagi 
arizani  qabul  qilishni  rad  etish  t o ‘g ‘risidagi  ajrim   u c h   k u n d a n  
kechiktirilm ay chiqariladi va m azm uni b o ‘yicha F P K n in g   153-m od- 
dasi  talabiga javob  berishi  lozim .
18.3.  Sud  buyrug‘ini  chiqarish  to^risidagi  arizani 
qabul  qilishni  rad  etish
Sudya sud buyrug‘ini chiqarish to ‘g‘risidagi arizani qabul qilishni 
F P K n in g   152-m oddasida nazarda tutilgan asoslar b o ‘yicha rad etadi. 
B undan  tash q ari,  sudya  quyidagi  h o lla rd a   arizani  qabul  qilishni 
rad   etishga  haqli,  agar:
1)  arz  qilingan  talab   F P K n in g   2382-m o d d a sid a   n a z ard a   tu til- 
m agan  b o ‘lsa;
2)  q a rz d o r   0 ‘z b e k isto n   R e sp u b lik a si  s u d la ri  y u risd ik siy asi 
d o irasid an   c h e td a  b o ‘lsa;
3)  arz  qilingan  talab n i  tasdiqlovchi  h u jjatlar  taq d im   etilm ag an  
b o is a ;
152

---

4)  h u q u q   t o ‘g ‘risida  n izo   m avjud  deb  hisoblansa;
5)  a riz a n in g   s h a k li  va  m a z m u n i  F P K n in g   2 3 8 3-m o d d a s i 
talablariga javob  berm asa;
6)  ariza  b erganlik  u c h u n   davlat  boji  to ia n m a g a n   b o ‘lsa.
A rizani  qabul qilishning rad etilishi  u n d iru v ch in in g  ushbu talab
b o ‘yicha d a ’vo ishini yuritish tartibida d a ’vo taqdim  etishga to ‘sqinlik 
qilm aydi.  A gar  u n d iru v ch i  su dyaning  k o ‘rsatm alariga  m uvofiq,  u 
belgilagan  m u d d a td a   k am ch ilik larn i  b a rta ra f  etsa ,  davlat  bojini 
to ‘lasa,  ariza sudga dastlab taq d im  etilgan  kuni berilgan hisoblanadi. 
Aks  h o ld a,  sudya  F P K n in g   2385-m o d d asig a  m uvofiq arizani  qabul 
qilishni  rad  etish  t o ‘g ‘risida  ajrim   chiqaradi.
18.4.  Sud  buyrugMni  chiqarish  tartibi,  muddati  va  mazmuni
F u q aro lik   protsessual  q o n u n c h ilik d a   sud  b u y ru g ‘ini  chiqarish 
u ch u n  protsessual m uddat belgilangan b o ‘lib, unga ko‘ra sud buyrug‘i 
a riz a   kelib   tu sh g a n   k u n d a n   e ’tib o r a n ,  u c h   k u n   ic h id a   su d y a 
to m o n id a n  chiqariladi.  Sud b uyrug‘ini berish to ‘g ‘risidagi m asalani 
sudya undiruvchi va q arzdorni chaqirm asdan hal etadi.  Sud b u y ru g i 
ishni  m az m u n a n   k o ‘rm asd an ,  sudyaning  yakka  o ‘zi  to m o n id a n  
c h iq a rila d ig a n   h u jjat  h iso b la n a d i.  U sh b u   o ‘rin d a   sudya  g uvoh 
k o ‘rsatm alarini  va  ekspert  xulosalarini  tek sh irm ay d i,  undiruvchi 
va  q a rz d o rn in g   tu sh u n tirish la rin i  esh itm ay d i,  u  m avjud  hujjatlar 
asosida o ‘z b u y ru g ‘ini chiqaradi.
Sud  b u y ru g ‘ining  kirish  qism ida  quyidagilar  k o ‘rsatiladi:
•  ish  yuritish  ta rtib   raqam i  va  b uyruq  ch iqarilgan  sana;
• su d n in g   n o m i,  b uyruq  chiq arg an   su dyaning  fam iliyasi  h a m d a  
ism i,  o tasin in g   ismi  b osh  harflari;
•  u n d iru v c h in in g   n o m i  (fa m iliy a si,  ism i,  o ta s in in g   ism i), 
y ashash joyi  va joy lash g an   yeri;
• q a rz d o rn in g   no m i  (fam iliyasi,  ism i,  otasin in g   ism i),  yashash 
joyi  va joylashgan  yeri.
Sudya o ‘z  b u y ru g ‘ida  u n d iru v ch in in g   talab in i  qo n d irish   u c h u n  
asos  b o ig a n   q o n u n n i  k o ‘rsatishi  lozim   b o ia d i.  Bir  q a rash d a  bu 
sud  b u y ru g in in g  asoslan tiru v ch i qism iga  o ‘x sh asa-d a,  lekin  ushbu 
q ism da  hujjatlar,  b oshqa  faktik  h o la tla r tekshirilm aydi  va  huquqiy 
tahlil  etilm aydi.
Sud b u y ru g in in g  xulosa qism ida quyidagilar k o ‘rsatilishi  lozim :
•  tala b n i  q o n d irish   u c h u n   asos  b o ig a n   q o n u n ;
153

---

• u ndirilishi  lozim  b o ig a n  pul su m m asin in g   m iq d o ri yoki talab  
qilib  olinishi  lozim   b o ig a n   k o ‘c h a r  m o l-m u lk n in g   qiym ati  h am  
k o ‘rsatilgan  holdagi  belgisi:
• ag ar q o n u n d a   yoki  sh a rtn o m a d a   n eustoyka  u n d irish   n a z ard a  
tu tilg an   b o is a ,  n eu sto y k a  m iqdori;
• q a rz d o rd a n  undirilishi  lozim  b o ig a n  davlat bojining sum m asi;
• arz qilingan talabga qarshi q a rz d o r to m o n id a n  e ’tiro z bildirish 
m u d d ati va tartibi.
V oyaga  yetm ag an   b o lala r  u c h u n   a lim e n t  u n d irish   t o ‘g ‘risidagi 
sud b u y ru g ld a   F P K ning 2388-m oddasi  1—5 va 8-bandlarida nazarda 
tu tilg an   m a ’lu m o tla rd an   tash q ari,  sh u n in g d ek ,  q a rz d o rn in g  t u g l l -  
gan sanasi va joyi,  ta ’m inoti  u ch u n  alim ent undirilishi  lozim  b o ig a n  
b o lan in g   ismi  va  tu g llg a n   sanasi,  q a rz d o rd a n   h a r  oy d a  u n d irila - 
y o tg an   t o l o v l a r   m iq d o ri  va  u la rn in g   u n d irilish   m u d d a ti  h am  
k o ‘rsatilishi  lozim .  Sud  b u y ru g l  sudya  to m o n id a n   im zolanadi.
Sud  b u y r u g l  su d n in g   m u h ri  bilan  tasd iq lan g an   b ir  xil  yuridik 
k u chga  ega  b o ig a n   ikki  nusxada  ch iq arilad i.  U sh b u   asl  n u sxaning 
bittasi sudda qolsa,  ikkinchi  nusxasi ijro etishga taq d im  qilish u c h u n  
u n d iru v c h ig a   b e rilad i.  S ud  b u y r u g ln in g   k o ‘c h irm a   nusx asi  u 
ch iq a rilg a n id a n   key in  d a rh o l  qarzd o rg a  yuboriladi.
18.5.  Sud  buyruglni  bekor  qilish
F u q aro lik  protsessual  q o n u n c h ilik  sud b u y r u g l ch iq arilg an id an  
keyin sudyaga uning k o ‘c h irm a  nusxasini d arhol qarzdorga yuborish 
m ajburiyatini yuklaydi.  Sud b u y ru g ln in g  k o ‘c h irm a  nusxasini olgan 
k u n d a n   e ’tib o ra n ,  o ‘n  kunlik  m u d d a t  ich id a  q a rz d o r  arz  qilingan 
talabga qarshi o ‘z e ’tirozlarini buyruqni chiqargan sudga yuborishga 
haqli b o ia d i.  T a ’kidlash jo izk i,  F P K n in g  2389-m o d d a sid a  n azard a 
tu tilg a n   sud  b u y r u g ln in g   n usxasini  q a rz d o rg a   d a rh o l  y u b o rish  
tartib i,  sh u n in g d ek ,  F P K n in g   2 3 8 l0-m o d d a sid a   k o ‘rsatilgan  sud 
b u y r u g ln i  b e k o r  qilish  asoslari  q a rz d o r  h u q u q la rin in g   kafolati 
h iso b lan ad i.
A gar  belgilangan  m u d d a td a   q a rz d o rd a n   arz  qilingan  talabga 
qarshi e ’tiro z la r tu sh sa,  sudya sud b u y r u g ln i b e k o r qilib,  b u   h aq d a 
ajrim   ch iq arad i.  S ud  b u y ru g ln i  b e k o r  qilish  t o ‘g ‘risidagi  ajrim da 
sudya undiruvchiga arz qilgan talabni d a ’vo ishlarini yuritish tartibida 
taq d im  etish  m um kinligini tu shuntiradi.  Sud b u y ru g ln i b ekor qilish 
to ‘g ‘risidagi  a jrim n in g   nusxalari  ajrim   ch iq a rilg a n id a n   keyin  uch 
k u n d a n   kech ik tirm ay  taraflarga yuboriladi.
154

---

A gar belgilangan  m u d d atd a  q arzd o rd an   sudga e ’tiro z tushm asa, 
sudya sudning  m u h ri  bilan  tasd iq la n g a n  sud  b uyrug‘ini  ijro etishga 
taqdim  qilish u ch u n  undiruvchiga beradi.  U ndiruvchining iltim osiga 
k o ‘ra ,  su d   b u y ru g ‘i  ijro  e tish   u c h u n   b e v o sita   su d   to m o n id a n  
y u b o rilish i  h a m   m u m k in .  Q a rz d o rd a n   d a v la t  b o jin i  u n d iris h  
m aq sad id a  su d n in g   m u h ri  bilan   ta sd iq la n g a n   sud  b u y ru g ‘ining 
alo h id a  nusxasi  ijro etish  u c h u n  bevosita sud to m o n id a n  yuboriladi.
Q o n u n   ta la b ig a   k o ‘r a ,  q a r z d o r n in g   d a v la t  b o ji  m iq d o ri 
yuzasid an   keltirgan  e ’tirozlari  sud  b uyrug‘ini  b e k o r  qilish  u c h u n  
asos  b o ‘la  olm ay d i,  c h u n k i  davlat  foydasiga  davlat  boji  undirish 
un d iru v ch i  va  q a rz d o r  o ‘rtasidagi  m u n o sab atlarg a  d a x ld o r  em as. 
F a q a t  aso siy   ta la b la r   y u z a sid a n   b ild irilg a n   e ’tiro z la rg in a   sud 
buyrug‘ini  b e k o r  qilish  u c h u n   asos  b o ‘ladi.
Sud  buyrug‘iga  n isb atan   e ’tiro z   bildirish  u c h u n   q o n u n d a   b e l­
g ila n g a n   o ‘n  k u n lik   m u d d a tn in g   q a rz d o r   to m o n id a n   o ‘tk azib  
y u borilganligi  sud  to m o n id a n   uzrli  d e b   to p ilg an   ta q d ird a ,  sud 
u n ing arizasiga asosan ushbu m u d d atn i tiklashi  m um kin.  M u ddatni 
tiklash  h a q id a   ariza  bilan   m u ro jaat  q ilin m a sd a n   tu rib ,  m u d d at 
o ‘tk az ilg a n d a n   so ‘ng  berilgan  sh ik o y atlar  sud  to m o n id a n   k o ‘ril- 
m aydi va m uallifga qaytariladi.