|
122
16-bob. FUQAROLIK ISHLARINI SUDDA
MUHOKAMA Q IL ISH
16.1. Sudda ish ko‘rish tushunchasi va uning ahamiyati
S u d d a ish n i k o ‘rish fu q aro lik p ro tsessin in g asosiy b o sq ich i
h iso b lan ad i. U sh b u ja ra y o n d a odil sudlovning b a rc h a d e m o k ratik
prinsiplari to ‘laligicha harak atd a b o ‘ladi.
F u q a ro lik sud ishlarini yuritish ja ra y o n id a su d d a ish k o ‘rish
sud protsessining tarkibiy qism i h isoblanib, u n ing asosiy vazifasi
b irin c h i instansiya sudlarida fuqarolik ishlarini m a z m u n a n k o ‘rish
va hal etishdan iboratdir. Sud majlisi esa sudda ish k o ‘rishning shakli
hiso b lan ib , o ‘z n av b atid a, sud d a ish k o ‘rish sud m ajlisisiz m avjud
b o ‘lishi m u m k in em as. C h u n k i fuqarolik protsessual q o n u n c h ilik
sud m ajlisi o ‘tk az m asd a n tu rib , nizoli ishlarni m az m u n a n k o ‘rish
h a m d a hal qilish tartib in i belgilam aydi.
Sud m ajlisida sh u su d n in g raisi, u n in g o ‘rinbosari yoki sudya
raislik qiladi. Fuqarolik sud ishlarini yuritishning vazifalarini m uvaf-
faqiyatli hal etish , asosan su d n in g , eng avvalo, sud protsessiga
raislik qilayotgan su dyaning bilim , m alaka va m ah o ratig a b o g ‘liq
b o ‘ladi. R aislik qiluvchi sud m ajlisini b o sh q arib , ish n in g b a rc h a
h o latla ri, tara fla m in g h u q u q va m ajburiyatlari t o ‘liq, h a r taraflam a
va x o liso n a a n iq la n ish in i, sud p ro tsessin in g tarbiyaviy t a ’sirini
t a ’m inlaydi, k o ‘rilayotgan ishga aloqasi b o ‘lm agan h a m m a narsani
sud m u h o k am a sid a n c h e tla ta d i. Ishda ish tiro k etu v ch i shaxslar,
ek sp ertlar, m utaxassislar, ta ijim o n la r, guvo h lard an birortasi raislik
q ilu v c h in in g x a tti-h a ra k a tig a e ’tiro z b ild irsa , bu e ’tiro z la r sud
m ajlisining bayon n o m asig a kiritiladi va m asala sud to m o n id a n hal
qilinadi. R aislik qiluvchi sud m ajlisida tegishli tartib n i ta ’m inlash
u c h u n z a ru r c h o ra -ta d b irla r k o ‘radi (F P K n in g 164-m oddasi).
Ishda ishtirok etu v ch i shaxslar va g u vohlar, ek sp ertlar, m u ta
xassislar, ta rjim o n la r, sh u n in g d e k , sud majlisi zalida h o z ir b o ‘lgan
h a m m a fu q aro lar sud m ajlisida belgilangan tartibga rioya qilishlari
va ra islik q ilu v c h in in g fa rm o y is h la rig a s o ‘z siz ito a t e tis h g a
123
m ajburdirlar. Raislik qiluvchiga, sh u n in g d e k , sud m ajlisida z a ru r
b o ig a n tartib n i saqlab tu rish m ajburiyati h a m yuklanadi.
F P K n in g 165-m o d d asig a asosan, sudya (sudyalar) m ajlis zaliga
kirib kelganida va u n d a n chiqib ketay o tg an id a sud m ajlisi zalida
hozir bo Iganlam ing ham m asi o ‘rnidan turadi. Ishda ishtirok etuvchi
shaxslar, g u v o h lar, e k sp e rtla r, m u taxassislar, ta rjim o n la r sudga
m u rojaat qilishda, o ‘zlarining k o ‘rsatuv va tu sh u n tirish la rin i bayon
qilishda tik turib gapiradilar. Bu qoidadan uzrli sababga ko ‘ra chetga
chiqishga faqat raislik q iluvchining ruxsati bilangina y o ‘l q o ‘yilishi
m um kin. Ishda ishtirok etuvchi shaxslar, guvohlar, ekspertlar, m u ta
xassislar, ta ijim o n la r, sh u n in g d e k , sud m ajlisi zalida h o z ir b o ig a n
h a m m a fu q aro lar sud m ajlisida belgilangan tartib g a rioya qilishlari
va raislik q iluvchining farm oyishlariga so ‘zsiz ito at etishlari shart.
Sudning alohida xonada (m aslahatxonada) chiqargan qarorlarini
sud majlisi zalida h o z ir b o lg a n la rn in g h am m asi tik tu rib eshitadi.
Ishni k o ‘rish vaqtida tartib n i b u zgan shaxsni raislik qiluvchi
su d n o m id a n o g o h la n tir a d i. Is h d a q a tn a s h a y o tg a n sh a x sla r,
g u vohlar, ek sp ertlar, m utaxassislar, ta ijim o n la r tartib n i tak ro ran
buzgan taq d ird a su dning ajrim iga b in o a n , ishni k o ‘rishda h o z ir
b o ig a n fu q aro lar esa, raislik qilu v ch in in g farm oyishi bilan sud
m ajlisi zalidan chiqarib yuborilishi m u m k in . S hu n in g d ek , sud ishni
k o ‘rishda h o z ir b o ig a n fuqarolarga, ag ar u lar tartib n i buzsalar,
eng kam ish h aq in in g besh baravarigacha m iq d o rd a ja rim a solishga
haqli.
F u q a ro la r om m aviy ta rz d a tartib n i b u zgan ta q d ird a sud ishni
k o ‘rishni keyinga qoldirishi m um kin. P ro k u ro r yoki advokat raislik
q iluvchining farm oyishlariga ito at q ilm asalar, u lar og o h lan tirilad i.
M azk u r shaxslar raislik q ilu v ch in in g farm oyishlariga y a n a itoat
etm a sala r, agar u larn i ishga z a ra r y etk azm ag an h o ld a b o sh q a shaxs
bilan a lm ash tirish n in g im koni b o im a s a , su d n in g ajrim iga b in o an
ishni k o ‘rish keyinga qoldirilishi m um kin. Ayni vaqtda sud bu haqda
tegishlicha y u qori tu ru v c h i p ro k u ro rg a yoki a d v o k a tlar m alaka
kom issiyasiga m a lu m qiladi.
Sud m ajlisida ta ra f yoki u c h in c h i shaxs ta rtib n i b u zsa, sud
tartib b u zam i ish ko ‘riladigan h a m m a vaqtga yoki u n ing b ir qism iga
m ajlis zalid an ch iq arib yuboradi. V a q tin c h a ch iq a rib yuborilgan
shaxs sud m ajlisi zaliga q a y ta d a n q o ‘yilganda raislik qiluvchi uni
z a ld a b o im a g a n v a q tid a q ilin g an p ro tse ssu a l h a ra k a tla r bilan
tanishtiradi. Sud m ajlisida h a r ikki ta ra f (u c h in c h i shaxslar) tartibni
buzsa, sud ishni ko ‘rishni keyinga qoldirishi m u m k in .
124
16.2. Sud majlisida ish ko‘rishning protsessual tartibi
F u q a ro lik ish la rin i k o ‘rib c h iq is h p ro tse ssu a l q o n u n c h ilik
belgilab b erg an q a t’iy ta rtib d a o ‘tkaziladi. Sud ja ra y o n in in g boshqa
eng m u h im b o sq ich in i bajariladigan ishlar hajm iga q arab quyidagi
qism larga b o ‘lish m um kin:
• tayyorgarlik qism i;
e ish h o la tla rin i o ‘rg an ish yoki ish n i m a z m u n a n k o ‘rishni
b o sh lash qism i;
• sud m u zo k aralari qism i;
• ishning m o hiyati b o ‘yicha p ro k u ro r fikrini bayon etish qism i;
• sud hal qiluv q a ro ri ch iq arish va e ’lon qilish qism i.
Do'stlaringiz bilan baham: |
