M. M. Mamasiddiqov, Z. N. Esanova, D. Y. Habibullayev

M eh n a tg a   o id   h u q u q iy   m u n o sa b a tla r d a n   k e lib   ch iq a d ig a n  
nizolarning  sudga  taalluqliligi.  M e h n a tg a   oid  h u q u q iy   m u n o sa ­
b a tla rd a n   kelib  ch iq a d ig an   nizoli  ishlarning  t o ‘g ‘ri  va  o ‘z  vaqtida 
k o ‘rib  chiqilishi  h a m d a   hal  qilinishi  x o d im lar va  m e h n a t ja m o a la - 
rining m e h n a t h u q u q larin in g  sam arali  him o y a qilinishiga,  buzilgan 
h u q u q  h a m d a  q o n u n iy  m an fa atlam in g  tiklanishiga asos b o ia d i.  Bu 
b o rad a   m e h n a t  n izo larin in g   q an d ay   o rg an la r  to m o n id a n   k o ‘rib 
chiqilishi  m asalasini  t o ‘g ‘ri  hal  etish  m u h im   ah am iy atg a  egadir.
Sudlarga  berilayotgan  sh ik o y atlar  h u q u q   t o ‘g ‘risidagi  n iz o n in g  
m avjud  em asligi  b ilan   d a ’vo  ariz ala rid a n   ajralib  tu ra d i  va  sudda 
ish  k o ‘rishning  protsessual  tartib id a   h am   q a to r  o ‘ziga  xos  farq lar 
m avjud.
M e h n a tg a   o id   h u q u q iy   m u n o s a b a tla rd a n   kelib  c h iq a d ig a n  
m a z k u r  n izoli  ishlarni  k o ‘rib  hal  qilish  v ak olatiga  ega  b o ‘lgan 
o rg an la r  sifatida  quyidagilar  e ’tir o f   etiladi:
1)  m e h n a t  nizolari  kom issiyasi;
2)  sud  organlari;
3)  b o ‘ysunuv  tartib id a   yuqori  tu ru v c h i  organlar.
Y akka  tartibdagi  m e h n a t  n izo larin in g   yuqoridagi  o rg an la rn in g  
q a y s i  b ir ig a   t a a l lu q l i   b o ‘lis h in i  b e lg ila s h   u s h b u   n iz o n i n g  
m a z m u n ig a ,  h u q u q iy   m u n o s a b a tla rn in g   tu rig a ,  u n d a   ish tiro k  
etu v ch i  su byektlar  tarkibiga  b o g ‘liq  boMadi.
Bevosita fuqarolik ishlari b o ‘yicha tu m an lararo  (shahar) sudlarida 
k o ‘rilishi  lozim   b o ‘lgan  m e h n a t  n iz o la rin in g   ro ‘yxati  M e h n a t 
k od ek sin in g   2 6 9 -m o d d a sid a   o ‘z  ifodasini  to p g a n .  U n g a  k o ‘ra, 
m eh n a t nizolari quyidagi  hollarda bevosita tu m a n   (shahar) sudlarida 
к о ‘rib  chiqiladi:
• agar  xod im n in g   ish jo y id a   m e h n a t  nizolari  kom issiyasi  tu zil- 
m agan  b o ‘lsa;
•   m e h n a t  nizolari  m e h n a t  sh a rtn o m a sin i  b e k o r  qilish  asosla- 
rid an   q a t’i  n azar,  ishga  tiklash  to ‘g ‘risida,  m e h n a t  sh a rtn o m a sin i 
b e k o r  qilish  vaqti  va  asoslari  t a ’rifini  o ‘zgartirish  to ‘g ‘risida,  m aj-
82

---

buriy  progul  yoki  kam   h a q   to ia n a d ig a n   ishni  bajargan vaqt  u ch u n  
h a q   t o ‘lashga  d o ir  b o ‘lsa;
• m e h n a t  nizolari x odim   to m o n id a n   ish beruvchiga yetkazilgan 
z a ra m in g   to ‘lanishi  h aq id a  b o ‘lsa;
• m eh n a t nizolari  m e h n a t vazifalarini bajarayotganda xodim ning 
sog‘lig‘iga  shikast  yetkazilgani  oqibatidagi  zararn i  (shu ju m la d a n , 
m a ’naviy  z a ra rn i)  yoki  u n in g   m o l-m u lk ig a  yetkazilgan  z a ra m in g  
ish  b e m v c h i  to m o n id a n   to ‘lanishi  h a q id a   b o ‘lsa;
• ish  b e m v c h i  to m o n id a n   ta k lif qilingan  shaxslam i  ishga  qabul 
q ilm aslik ,  ish  b e m v c h i  q o n u n g a   m uvofiq  m e h n a t  sh a rtn o m a si 
tuzishi  sh art b o ‘lgan  (belgilangan  kvota  hiso b id an   ishga yuborilgan 
n o g iro n la r  va  o ‘n  sakkiz  yoshga  to ‘lm agan  shaxslarni;  h o m ila d o r 
ayollam i va uch yoshga toMmagan bolalari b o r ayollam i tegishincha 
u larn in g   h o m iladorligi  yoki  bolasi  borligini  vaj  qilib)  ishga  qabul 
qilm aslik  yuzasid an   kelib  c h iq q a n   n izo la r  h am   bevosita  sudlarda 
k o ‘rib  hal  qilinadi  (M e h n a t  kodeksining  78-m o d d asi).
S h u n in g d ek ,  ish  b e m v c h i  va  kasaba  uyushm asi  q o ‘m itasi  yoki 
x o d im larn in g   boshqa  vakillik  organlari  bilan  o ld in d a n   kelishib  hal 
etilgan  m asalalar  yuzasidan  kelib  ch iq q a n   m e h n a t  nizolari  ham  
bevosita su d lar to m o n id a n   k o ‘rib chiqilishiga alo h id a e ’tib o r berish 
lozim.
11.4.  Davlat  organlari  va  boshqa  organlar,  shuningdek, 
mansabdor  shaxslaming  xatti-harakatlari  (qarorlari) 
ustidan  berilgan  shikoyat,  arizalar  bo‘yicha 
yuritiladigan  ishlarning  sudga  taalluqliligi
U m u m iy   q o id a  b o ‘y ich a,  o rg an la r  va  m a n sa b d o r  shaxslam ing 
x a tti-h a ra k a tla ri  (qaro rlari)  u stid an   beriladigan  sh ik o y atlar asosan 
m a ’m uriy tartibda ish yuritish qoidasiga am al qilgan holda k o ^ la d i 1. 
M a ’m u riy  javobgarlik t o ‘g ‘risidagi  kodeksning  1-m oddasiga  k o ‘ra, 
u sh b u   k o d ek s  q o id a la ri  m a z k u r  k odeksga  k iritilm a g a n   q o n u n  
hujjatlarida sodir etganlik u ch u n  javobgarlik nazarda tutilgan m a ’m u ­
riy  hu q u q b u zarlik larg a  h a m   taalluqli  ekanligi  belgilangan.  Biroq 
m a ’m u riy -h u q u q iy   m u n o s a b a tla rd a n   kelib   c h iq a d ig a n   a y rim  
toifadagi  ishlar  fuqarolik  ishlari  b o ‘yicha  sudlarga  h am   taalluqli 
ekanligini ko‘rishimiz m um kin.  Shu o ‘rinda, davlat organlari va boshqa
1 Sh.Sh.  Shorahmetov.  0 ‘zbekiston  Respublikasining fuqarolik protsessual huquqi. 
D arslik.  Т .,  «Adolat»,  307-bet.
83

---

org an la r,  sh u n in g d e k ,  m a n sa b d o r  sh a x sla m in g   x a tti-h a ra k a tla ri 
(q arorlari)  ustidan beriladigan shikoyatlar faqat q o n u n d a  t o ‘g ‘ridan 
t o ‘g ‘ri  n azard a  tu tilg an   hollard ag in a  sudlarga  taalluqli  b o ‘lishini 
h a m d a   sudga  shikoyat  qilish n in g  o ‘zgacha  tartib i  belgilanganligini 
nazarda tutish  lozim .
Shu  o ‘rin d a ,  o rg an la r,  sh u n in g d ek ,  m a n sa b d o r  shaxslam ing 
h a ra k a tla ri  (h arak atsizlig i)  va  q a ro rla ri  u stid a n   sudga  sh ik o y at 
qilishning  o ‘zgacha  tartibi  d eyilganda,  tegishli  q o n u n   bilan   o ‘rn a- 
tilgan  m axsus  tartib n i  tu sh u n m o q   lozim .  S ud,  sudya,  p ro k u ro r, 
terg o v ch i,  su rish tiru v ch i,  m a ’m u riy   h u q u q b u z a rlik   t o ‘g ‘risidagi 
ishlarni  k o ‘rishga vakolatli b o ‘lgan o rg an la r u c h u n  Jin o y a t-p ro tse s- 
sual  va  F u q aro lik   protsessual,  M a ’m u riy  javobgarlik  t o ‘g ‘risidagi 
kodekslarda sudga shikoyat qilishning o ‘zgacha tartib i belgilangan.
F u q aro lik  protsessual  kodeksining  «D avlat  o rg an lari va  boshqa 
o rg an la r,  sh u n in g d e k ,  m a n sa b d o r  sh ax slam in g   x a tti-h a ra k a tla ri 
(q a ro rla ri)  u s tid a n   b e rilg an   s h ik o y a t  v a  a riz a la r  b o ‘y ic h a   ish 
yuritish»,  deb n o m langan u ch in ch i  kichik b o ‘lim ida ushbu toifadagi 
ishlarga  quyidagilar  kirishi  k o ‘rsatilgan:
e  fu q a ro la rn in g   h u q u q la ri  va  e rk in lik la rin i  b u z u v c h i  x a tti- 
h a ra k a tla r  va  q aro rlar  u stid an   berilgan  shikoyatlar;
•  n o tariu sn in g ,  fuqarolik  h o lati  a k tlarin i  qayd  qilish  o rg a n ­
larining h a ra k a tla rn i bajarishni  rad  etganligi  yoxud  u larn i n o to ‘g ‘ri 
bajarganligi  u stidan  berilgan  shikoyatlar;
• p ro k u ro rn in g   huq u q iy  ak tn i g ‘ay riq o n u n iy  deb  to p ish   to ‘g ‘ri- 
sidagi  arizasi  b o ‘yicha  ishlar  (F P K n in g   26 4 -m o d d asi).
F u q a ro la rn in g   h u q u q la ri  va  e rk in lik la rin i  b u z u v c h i  x a tti- 
h a ra k a tla r  va  q a ro rla r  u stid an   berilgan  sh ik o y a tla r  b o ‘yicha  ishlar 
u c h u n   taalluqlilikning  m uqobil  tu ri  qoN laniladi.  C h u n k i  fuqaro 
o ‘z in in g   h u q u q la ri  va  e rk in lik la rin i  b u z a d ig a n   x a tti-h a ra k a tla r 
(q aro rlar)  u stidan  o ‘z xohishiga  k o ‘ra,  bevosita  sudga yoki  b o ‘ysu- 
nuv tartib id a yuqori organga,  m an sa b d o r shaxsga  m u rojaat qilishga 
haqli  b o ‘ladi.  B o‘ysunuv  tartibidagi  y u qori  org an   va  m an sa b d o r 
shaxslar  sh ikoyatni  b ir  oy   m u d d a t  ich id a  k o ‘rib  chiqishi  shart. 
A gar fuqaroning shikoyatiga rad javobi berilsa yoki  u shikoyat bergan 
k u n id a n   e ’tib o ra n ,  b ir  oy  ich id a   jav o b   o lm a sa ,  sh ik o y a t  bilan 
sudga  m u ro jaat  qilishga  haqli  (F P K n in g   26 9 -m o d d asi).
« F u q a ro la rn in g   h u q u q lari  va  e rk in lik larin i  b u zad ig an   x a tti- 
h a ra k a tla r  va  q aro rlar  u stid an   sudga  shikoyat  qilish  t o ‘g ‘risida»gi 
Q o n u n n in g   4 -m o d d asig a  m uvofiq,  h arbiy  x izm a tc h ila r  u larn in g
8 4

---

h u q u q lari  va  e rk in lik larin i  buzayotgan  harbiy  b o shqaruv  organlari 
va  harbiy  m an sa b d o r  shax slam in g   x a tti-h a ra k a tla ri  va  q arorlari 
ustidan harbiy sudga shikoyat qilishga haqli.  U shbu m odda m azm uniga 
k o ‘ra,  harbiy x izm atch i  b o ‘lm asada,  h arbiy b o shqaruv org an larid a 
egallab tu rg a n  lavozim i b o ‘yicha harbiy x izm atchilarning huquqlari 
va erkinliklariga taalluqli  m asalalam i hal etish vakolatiga ega b o ‘lgan 
sh ax slam in g   h arak atlari  va  qaro rlari  u stid an   h a m   harbiy  sudga 
shikoyat  qilinishi  m u m k in .