M. M. Mamasiddiqov, Z. N. Esanova, D. Y. Habibullayev

2 6 2

---

2 6 .3 .  Apellatsiya  instansiyasida  ish  ko‘rish  tartibi  va 
apellatsiya  instansiyasi  sudining  vakolatlari
Sud  ishni apellatsiya instansiyasi tartibida k o ‘rayotganda birinchi 
instansiya  su d in in g   hal  qiluv  qaro ri  qay  darajad a  q o n u n iy ,  asosli 
va adolatli ekanligini tekshiradi.  U  yangi dalillarni  o ‘rganib chiqishi 
va  yangi  faktlarni  aniqlashi  m u m k in .  A pellatsiya  instansiyasi  sudi 
b irin c h i  in sta n siy a   su d in in g   hal  qiluv  q a ro rin i  t o ‘liq  tek sh irib  
chiqishi  shart.
A pellatsiya  instansiyasida  ish  k o ‘rish  tartib i  garchi  ish  h a y ’at 
tark ib id a  k o ‘rilsa-d a,  sud  m ajlisi  tartib i  b irin c h i  instansiya  sudi 
qoidalariga deyarli o ‘xshaydi.  M asalan,  apellatsiya instansiyasida sud 
m ajlisi  h a m   t o ‘rt  q ism d an ,  y a ’ni  sud  m ajlisining  tayyorlov,  sud 
m a jlis in in g   m a z m u n a n   k o ‘r is h ,  m u z o k a r a ,  a jrim   c h iq a r is h  
b o sq ic h la rid an   ib o rat  b o ‘ladi.
F aq at  F uqarolik protsessual  kodeksining 339-m oddasiga asosan, 
ish yuzasidan  m a ’ruza qilish o ‘ziga xos xususiyatga ega b o ‘lib,  ishni 
a p e lla ts iy a   in s ta n s iy a s i  s u d id a   k o ‘ris h   ra is lik   q ilu v c h i  y o k i 
su d y a la rd a n   b irin in g   m a ’ru zasi  b ila n   b o s h la n a d i.  M a ’ru z a c h i 
ishning  h o la tin i,  b irin c h i  instansiya sudi  ch iq a rg an   hal  qiluv q a ro ­
rining  m a z m u n in i,  apellatsiya  shikoyati  yoki  p ro testid a  keltirilgan 
d alillarn i  va  u lar  yuzasidan  berilgan  tu sh u n tirish la r  ( e ’tiro zlar)n i, 
keltirilgan  yangi  d alillarn in g   m a z m u n in i,  sh u n in g d ek ,  hal  qiluv 
q a ro rin in g   q o n u n iy ,  asosli  va  adolatli  ekanligini  tek sh irish   u c h u n  
sud  k o ‘rishi  z a ru r  b o ‘lgan  b a rc h a   m a ’lu m o tla rn i  bayon  qiladi.
0 ‘zb ekiston  R espublikasi  F u q a ro lik   protsessual  kodeksining
3 3 1 -m o d d a sid a   k o ‘ra,  Q o ra q a lp o g ‘isto n   R espublikasi  fuqarolik 
ishlari  b o ‘y ich a   O liy  su d i,  fuqarolik  ishlari  b o ‘yicha  v iloyatlar  va 
T o sh k e n t  s h a h a r  su d lari,  0 ‘zbekiston  R espublikasi  H arbiy  sudi 
apellatsiya  shikoyati  yoki  p ro te sti  b o ‘y ich a   tu sh g an   ishni  u  kelib 
tu sh g an   k u n d a n   e ’tib o ra n ,  yigirm a  k u n d a n   k e ch ik tirm ay   k o ‘rishi 
lozim.  Ish o ‘ta m urakkab b o ‘lgan yoki boshqa alohida hollarda tegishli 
su d n in g   raisi  bu  m u d d a tn i  k o ‘pi  bilan   y ana  o ‘n  kunga  uzaytirishi 
m u m k in .
0 ‘zb ekiston  R espublikasi  O liy  sudi  apellatsiya  shikoyati  yoki 
pro testi  b o ‘y ich a  tu sh g a n   ishni  u  kelib  tu sh g an   k u n d a n   e ’tib o ra n , 
b ir  o y d an   k e ch ik tirm ay   k o ‘rib  chiqishi  lozim .  A lohida  ho llard a 
0 ‘zbekiston  R espublikasi  O liy sudining raisi yoki  u n ing o ‘rinbosari 
b u   m u d d a tn i k o ‘pi bilan  yana b ir oyga k echiktirishi m u m k in .  Ishni 
apellatsiya  instansiyasida  k o ‘rish  m u d d ati  kechiktirilgan  taq d ird a,
2 6 3

---

ishda ishtirok etuvchi shaxslarga ish ko ‘riladigan  kun o ld in d an  xabar 
qilib q o ‘yilishi  lozim .
0 ‘zb ekiston  R espublikasi  F u q a ro lik   p rotsessual  kod ek sin in g
332-m o d d asig a k o ‘ra,  sud  ishni  apellatsiya tartib id a   k o ‘rayotganda 
birin ch i  instansiya sudining hal  qiluv qaro ri  qay darajad a  q o n u n iy , 
asosli  va  adolatli  ekanligini  tek shiradi.  U  yangi  dalillarni  o ‘rganib 
chiqishi va yangi faktlarni aniqlashi m um kin. A pellatsiya instansiyasi 
sudi  birin ch i  instansiya  su d in in g   hal  qiluv  q a ro rin i  t o ‘liq  tekshirib 
chiqishi  shart.
0 ‘zb ekiston  R espublikasi  F u q a ro lik   protsessual  kod ek sin in g
333-m oddasiga  m uvofiq,  apellatsiya instansiyasi  sudining m ajlisida 
raislik qiluvchi  F P K n in g   164,  165 va  166-m oddalariga am al qilgan 
h o ld a,  sud m ajlisida tegishli tartib n i t a ’m inlash c h o ralarin i  ko ‘radi.
0 ‘zb ekiston  R espublikasi  F u q a ro lik   p rotsessual  kod ek sin in g
334-m o d d asig a  aso san ,  raislik  qiluvchi  sud  m ajlisini  o c h a d i  va 
k im n in g   shikoyati  yoki  protesti  b o ‘yicha  h a m d a   qaysi  su d n in g   hal 
qiluv  qarori  yuzasidan  q a n d a y   ish  k o ‘rilishini  e ’lo n   qiladi.  Raislik 
qiluvchi  ishda ishtirok etuvchi shaxslarning qaysi biri kelm aganligini, 
k e lm ag an lik   sab ab lari  t o ‘g ‘risida  q a n d a y   m a ’lu m o tla r  borligini 
an iq lay d i,  sudga  kelg an larn in g   shaxsini  an iq lay d i,  sh u n in g d e k , 
m a n sa b d o r  shaxslar  h a m d a   v akillam ing  vak o latin i  tekshiradi.
0 ‘zb ekiston  R espublikasi  F u q aro lik   protsessual  kodeksining
335-m oddasiga  k o ‘ra,  raislik  qiluvchi  sud  tark ib in i  e ’lon  qiladi, 
sud  m ajlisining  kotibi,  p ro k u ro r,  ekspert,  tarjim o n   sifatida  k im lar 
q a tn a s h a y o tg a n lig in i  m a ’lum   q ila d i  va  ish d a   ish tiro k   e tu v c h i 
shaxslarga  ch etlatish   h a q id a   arz  qilish  h u q u q larin i  tu sh u n tira d i. 
C h e tla tish  u c h u n  asoslar,  ch etlatish   haqidagi arzni  hal qilish tartibi 
va  b u n d a y   arzlarni  q a n o a tla n tirish   o q ib atlari  u sh b u   kodeksning  3- 
bobiga  m uvofiq  belgilanadi.
0 ‘zbekiston  Respublikasi  Fuqarolik protsessual kodeksining 336- 
m oddasiga m uvofiq,  raislik qiluvchi ishda ishtirok etuvchi shaxslarga 
ularning  protsessual  huquqlari  va  m ajburiyatlarini  tushuntiradi.
0 ‘zbekiston  R espublikasi  F u q aro lik   protsessual  kodeksining 
337-m oddasiga  k o ‘ra,  ishda  ishtirok  etu v ch i  shaxslardan  birortasi 
sud  majlisiga kelm agan b o ‘lsa va u  ishni k o ‘rish vaqti, joyi t o ‘g ‘risida 
tegishlicha  x ab a rd o r  qilinganligi  t o ‘g ‘risida  m a ’lu m o tla r  m avjud 
b o ‘lm asa,  sud  ishni  k o ‘rishni  keyinga  qoldiradi.
Ishda  ishtirok  etuvchi,  ish  k o ‘riladigan  vaqt  va jo y   to ‘g ‘risida 
tegishli  tartib d a   x ab a rd o r  qilingan  sh axslarning  kelm asligi  ishni 
k o ‘rish u c h u n  to ‘sqinlik qilm aydi.  B iroq,  sud b u n d a y  h o llard a ham
2 6 4

---

k elm aganlik  sabablarini  uzrli  deb  to p sa ,  ishni  k o ‘rishni  keyinga 
qoldirishga haqli.
Prokuror  yoki  advokatning  uzrsiz  sabablarga  ko‘ra  kelmaganligi 
to ‘g‘risida  sud  xususiy  ajrim  chiqaradi  va  bu  haqda  tegishlicha  yuqori 
turuvchi prokurorga yoki advokatlar malaka komissiyasiga m a’lum qiladi.
0 ‘zbekiston  Respublikasi  Fuqarolik protsessual kodeksining 338- 
m o d d a sig a   m u v o fiq ,  ish d a  ish tiro k   e tu v c h i  sh a x sla rn in g   ish n i 
apellatsiya instansiyasida k o ‘rish bilan bog‘liq barcha m asalalarga oid 
iltim osnom alari va arizalari ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslarning 
fikr-m ulohazalari tinglanganidan  keyin sud to m o n id a n  hal  qilinadi.
0 ‘zbekiston  Respublikasi  Fuqarolik protsessual kodeksining 339- 
m oddasiga b in o an ,  ishni apellatsiya  instansiyasi sudida ko ‘rish raislik 
qilu v ch i  yoki  su d y a la rd an   b irin in g   m a ’ruzasi  b ila n   b o sh la n a d i. 
M a ’ruzachi  ishning  holatini,  birinchi  instansiya  sudi  chiqargan  hal 
qiluv  q aro rining  m azm u n in i,  apellatsiya  shikoyati  yoki  protestida 
keltirilgan  dalillarni  va  u la r  yuzasidan  berilgan  tush u n tirish larn i 
(e ’tiro z la m i),  keltirilgan yangi dalillarning m azm u n in i, shuningdek, 
hal  qiluv q aro rining q o n u n iy ,  asosli  va adolatli  ekanligini  tekshirish 
u c h u n  sud k o ‘rishi zaru r b o ‘lgan barch a m a ’lum otlarni bayon qiladi.
0 ‘zb ek isto n   R espublikasi  F u q a ro lik   p rotsessual  kodeksining
340-m oddasiga asosan, sud  raislik qiluvchi yoki sudyalardan birining 
m a ’ru zasidan  keyin  sud  m ajlisiga  kelgan  ishda  ishtirok  etuvchi 
s h a x sla rn in g   tu s h u n tiris h in i  tin g la y d i,  bu   sh a x sla r  a p e lla tsiy a  
shikoyati yoki protestida ko‘rsatilm agan vajlar keltirishga va q o ‘shim - 
c h a   m ateriallar taq d im  etishga h a m   haqli.
D astavval,  apellatsiya  shikoyatini  bergan  shaxs  va  u n in g   vakili 
yoki  agar ish  pro test b o ‘y ich a к о ‘rib chiqilayotgan b o is a ,  p ro k u ro r 
so ‘zga ch iqadi.  H al qiluv qaro ri u stid an  h a r ikki ta ra f h am   shikoyat 
bergan  b o ‘lsa,  b irin c h i  b o ‘lib  d a ’vogar  so ‘zga  ch iqadi.
F P K n in g   5  va  4 8 -m o d d a la rid a   n azard a  tu tilg an   tartib d a   ishda 
ish tiro k   etu v ch i  davlat  b o shqaruvi  org an larin in g ,  tash k ilo tlarn in g  
v ak illari,  sh u n in g d e k ,  fu q aro lar,  ag ar  su d n in g   hal  qiluv  qaro ri 
u stidan  shikoyat  b erm a g an   b o ‘lsalar,  apellatsiya  su d id a  tara fla r va 
u c h in c h i shaxslardan  keyin so‘zga chiqadilar.  Ishda ishtirok etuvchi 
shaxslarning  tu sh u n tirish la rid a n   keyin  p ro k u ro r  hal  qiluv  qarori 
qay  d a ra jad a   q o n u n iy ,  asosli  va  ad o latli  ekanligi  t o ‘g ‘risida  fikrini 
bayon  qiladi,  p ro k u ro rn in g   pro testi  b o ‘y ich a  qayta  k o ‘rilayotgan 
hal  qiluv  qaro rlari  b u n d a n   m ustasno.
0 ‘zb ek isto n   R espublikasi  F u q a ro lik   protsessual  kodeksining
341-m o d d asig a  m uvofiq,  apellatsiya  instansiyasi  sudi  ish  b o ‘yicha 
ish yuritishni  F P K n in g  7-bobida nazarda tutilgan tartibda to ‘xtatadi.
2 6 5

---

0 ‘zb ekiston  R espublikasi  F u q a ro lik   p rotsessual  kod ek sin in g
342-m oddasiga  k o ‘ra,  ishda  ishtirok  etu v c h i  shaxslarning  tu sh u n - 
tirishlari va prokurorning fikri tinglab b o ‘linganidan keyin apellatsiya 
instansiyasi  sudi  ajrim   ch iq arish   u c h u n   m aslah atx o n ag a  ch iqadi.
A pellatsiya  instansiyasi  su d in in g   ajrim i  ish  k o ‘rilg an id an   keyin 
d a rh o l chiqariladi. A lohida hollarda asoslantirilgan ajrim  tayyorlash 
k o ‘pi  bilan  u c h   kunga  kechiktirilishi  m u m k in ,  lekin  a jrim n in g  
xulosa  qism ini  sud  ishni  apellatsiya  tartib id a   m u h o k a m a   qilish 
tam om langan  m ajlisning o ‘zidayoq e ’lon qilishi kerak.  Sudyalam ing 
m aslahatlashuvi, ajrim chiqarish va uni e ’lon qilish  FP K ning  14-m od- 
dasida belgilangan  tartib d a  o ‘tkaziladi.
B irinchi  instansiya sudining ajrim lari  singari,  protsessual  hujjat 
sifatid a  tu zilish ig a  k o ‘ra,  apellatsiy a  sudi  ajrim i  kirish,  b a y o n , 
asoslantirish va xulosa qism laridan iborat b o ‘ladi. A m m o  apellatsiya 
s u d lo v   in s ta n s iy a s in in g   a jr im i  b i r in c h i  in s ta n s iy a   s u d in in g  
a jrim larid an   m azm u n ig a  k o ‘ra,  farqli  ravishda  ishni  m a z m u n a n  
hal  qiluvchi vakolatga ega  protsessual  hujjat  sifatida yuritiladi.
0 ‘zb ek isto n   R espublikasi  F u q a ro lik   p ro tsessual  kodeksining
3 4 3 -m oddasiga  aso san ,  sud  ishni  apellatsiya  tartib id a   к о ‘rib  c h iq - 
q ach ,  o ‘z  ajrim i  bilan:
1)  hal  qiluv  q a ro rin i  o ‘zgarishsiz  q o ldirishga,  shikoyat  yoki 
p ro te stn i  esa  q an o atlan tirm aslik k a;
2)  ish n i  y a n g id a n   k o ‘rish   u c h u n   y u b o r m a s d a n   h a l  q ilu v  
q a ro rin i  o ‘zgartirishga  yoxud  b u tu n la y  yoki  q ism a n   b e k o r  qilishga 
va  yangi  hal  qiluv  qaro ri  chiqarishga;
3)  F P K n in g   314 -m o d d asi  ikkinchi  q ism ida  n azard a  tutilgan 
asoslar  m avjud  b o ‘lgan  taq d ird a   hal  qiluv  q aro rin i  b u tu n la y   yoki 
q ism an  b e k o r qilishga  va  ishni  birin ch i  instansiya  sudiga yangidan 
к о ‘rib  ch iqish  u c h u n   yuborishga;
4)  h a l  q ilu v   q a ro rin i  b u tu n la y   yoki  q ism a n   b e k o r  qilishga 
h am d a F P K n in g  97 va  100-m oddalarida k o ‘rsatilgan asoslarga ko ‘ra 
ish yuritishni tugatishga yoxud arizani  ko ‘rm asdan qoldirishga haqli.
0 ‘z b ek isto n   R espublikasi  F u q a ro lik   p rotsessual  kod ek sin in g
3 8 -b o b id a  birin ch i  instansiya  su d in in g   ajrim lari  u stid an   shikoyat 
berish  (p ro te st  k eltirishjga  b a g ‘ishlangan.
0 ‘z b e k isto n   R espublikasi  F u q a ro lik   p rotsessual  kod ek sin in g
3 4 6 -m oddasiga ko ‘ra, birinchi  instansiya sudining ajrim lari  ustidan:
1)  F P K d a   n a z ard a   tu tilg a n   h o llarda;
2)  sudning  ajrimi  ishning  ilgarilashiga  keyingi  harakatlanishiga 
to ‘sqinlik qiladigan hollarda, sud tom onidan ajrim topshirilgan kundan
2 6 6

---

e ’tiboran,  o ‘n   kun  ichida  taraflar  va  ishda  ishtirok  etuvchi  boshqa 
shaxslar  apellatsiya  instansiyasi  sudiga  sudning  hal  qiluv  qaroridan 
alohida  shikoyat  berishlari,  p rokuror  esa,  protest  keltirishi  m um kin.
B irinchi  instansiya  sudining  b oshqa  ajrim lari  u stidan  xususiy 
shikoyat berilm aydi  va protest  keltirilm aydi,  biroq bunday ajrimlarga 
qarshi e ’tirozlar apellatsiya shikoyati yoki protestiga kiritilishi m um kin. 
0 ‘zb ekiston  R espublikasi  F u q a ro lik   protsessual  kodeksining
3 4 7 -m o d d asig a b in o a n ,  xususiy  sh ikoyatlar va  p ro te stla r  F P K n in g  
3 7 -b o b id a belgilangan tartib d a  beriladi va k o ‘riladi.
0 ‘zb ekiston  R espublikasi  F u q a ro lik   protsessual  kodeksining
348-m oddasiga asosan,  apellatsiya instansiyasi sudi xususiy shikoyat 
yoki  xususiy  p ro te stn i  k o ‘rib  chiqib:
1)  ajrim ni  o ‘zgarishsiz  qoldirishga,  shikoyat  yoki  p ro testn i  esa 
q a n o a tla n tirm a slik k a ;
2)  ajrim ni  b e k o r  qilishga  va  ishni  m az m u n a n   k o ‘rish  u c h u n  
b irin ch i  instansiya sudiga yuborishga;
3)  ajrim ni  b u tu n la y   yoki  q ism an  o ‘zgartirishga  yoxud  b e k o r 
qilishga va m asalani  m a z m u n a n   hal qilishga  haqli.
1.  0 ‘zbekiston  Respublikasi  fuqarolik protsessual  qonunchiligida apellatsiya 
institutining vujudga kelishi  haqida tushuncha bering.
2.  B irin ch i  in stan siy a  su d in in g   h al  qiluv  q aro rlari  va  ajrim lari  ustidan 
apellatsiya  shikoyati  berish  (protest  k eltirishjning  protsessual  tartibini 
tushuntiring.
3.  Sud  qarorlarini  apellatsiya tartib id a bekor qilish asoslarini izohlab bering.
4.  A pellatsiya  instansiyasida  ish  k o ‘rish  tartibi  va  apellatsiya  instansiyasi 
sudining vakolatlarini  sanab  o ‘ting.
5.  A pellatsiya  shikoyati  va  protestining  m azm unini  tushuntiring.
1.  0 ‘zbekiston  Respublikasining  K onstitutsiyasi.  Т .,  « 0 ‘zbekiston»,  2009.
2.  0 ‘zbekiston  Respublikasining Fuqarolik protsessual kodeksi.  Rasmiy nashr. 
0 ‘zbekiston  Respublikasi  Adliya  vazirligi.  Т .,  «Adolat»,  2011.
3.  Sh.Sh.Shorahm etov.  0 ‘zbekiston  Respublikasining  F uqarolik  protsessual 
kodeksiga  sharhlar. Т ., T D Y I,  2010.
4.  Sh.Sh.Shorahm etov.  0 ‘zbekiston  Respublikasining  fuqarolik  protsessual 
huquqi.  D arslik.  Т .,  «Adolat»,  2001.
5.  Sh.Sh.  Shorahmetov.  0 ‘zbekiston  Respublikasining  fuqarolik  protsessual 
huquqi.  D arslik. Т .,  «Adolat»,  2007.