M. M. Mamasiddiqov, Z. N. Esanova, D. Y. Habibullayev

2 6 .2 .  Birinchi  instansiya  sudining  hal  qiluv  qarorlari 
va  ajrimlari  ustidan  shikoyat  berish  hamda 
protest  keltirish  tartibi
0 ‘zb ek isto n   R espublikasi  F u q a ro lik   p rotsessual  kodek sin in g
37-bobi birin ch i  instansiya su d in in g  hal qiluv qaro rlari va ajrim lari 
ustid an   apellatsiya  shikoyati  berish  (p ro testi  k eltirishjga  b a g ‘ish- 
langan.
0 ‘zb ekiston  R espublikasi  F u q a ro lik   p rotsessual  kodeksining
32 0 -m oddasiga  asosan,  su d n in g   hal  qiluv  qarori  c h iq q a n   kun d an  
e ’tib o ra n ,  yigirm a  kun  ichida  tara fla r va  ishda  ishtirok  etishga jalb  
q ilin g an   sh axslar  hal  qiluv  q a ro ri  u stid a n   a p ellatsiy a  shikoyati 
berishlari,  p ro k u ro r protest keltirishi  m um kin.  K o‘rsatilgan  m u d d at 
o ‘tganidan  keyin berilgan shikoyat  (protest)  k o ‘rilm aydi va shikoyat 
(protest)  bergan shaxsga qaytariladi.  0 ‘tkazib yuborilgan  m u d d atn i 
tiklashga yo ‘l q o ‘yiladi.
A pellatsiya  instansiyasida  ish  yuritish  vaqti  va  jo y i  t o ‘g ‘risida 
ishda  ish tiro k   etu v ch i  sh axslar  x a b a rd o r  q ilin ad ilar.  B iroq,  ish 
k o ‘riladigan  vaqt  va  jo y   t o ‘g ‘risida  tegishlicha  ta rtib d a   x a b ard o r 
q ilin g an   shax slarn in g   kelm asligi  ish n i  k o ‘rish  u c h u n   t o ‘sqinlik 
qilm aydi.  Sud  b u n d a y   h o lla rd a   kelm aganlik  sabablarini  uzrli  deb 
topsa,  ishni  k o ‘rishni  keyinga qoldirishga haqli.  Lekin  ishda ishtirok 
etuvchi shaxslardan birortasi sud majlisiga kelm agan b o ‘lsa va u(lar)ni 
ishni  k o ‘rish  vaqti, joyi  to ‘g ‘risida teg ish lich a x ab a rd o r qilinganligi 
to ‘g ‘risida  ishda m a ’lu m o tla r m avjud b o ‘lm asa,  sud  ishni  k o ‘rishni 
keyinga qoldiradi.
A p ellatsiy a  in sta n siy a sid a   ish  k o ‘rish  v a q tid a   ta ra fla r  ishni 
kelishuv bitim i  tuzish   asosida,  d a ’vogarning  d a ’v o d an   voz  kechish 
n atijasid a  tu g allash lari  h a m   m u m k in   b o ‘ladi.  B unday  h o lla rd a  
apellatsiya  instansiyasi  sudi  b irin c h i  instansiya  su d in in g   hal  qiluv 
qaro rin i  b e k o r qiladigan  ajrim   c h iq a rad i  va  ish  y u ritishni  tugatadi 
(F P K n in g   3 3 0 -m oddasi).
A pellatsiya  instansiyasida,  sh u n in g d ek ,  jav o b g a r  d a ’voni  tan  
olishi  h am   m u m k in .  S h u n i  t a ’kidlash  jo iz k i,  d a ’voni  ta n   olish 
protsessni  d a ’vogar  foydasiga  hal  qilish  b ilan   tu g allan ish i  bois, 
apellatsiya  instansiya  sudi,  y a ’ni  hal  qiluv  q a ro rin in g   ch iq arilishi
2 5 8

---

yoki  ish yuzasidan  m oddiy va protsessual  h u q u q  n o rm alari buzilgan 
b o ‘lsa,  hal  qiluv  q aro rin i  q abul  qilib,  ishni  yan g id an  k o ‘rib  chiqish 
u c h u n   birin ch i  instansiya  sudiga  y uborish,  sh u n in g d ek ,  d a 'v o n i 
ta n   olish  bilan  b o g ‘liq  h o la tla r  tekshirilishi  m um kin.
Sud jaray o n id a p ro k u ro r yoki advokatning uzrli sabablarga ko ‘ra, 
kelm aganligi  t o ‘g ‘risida  sud  xususiy  ajrim   c h iq a rad i  va  bu  haqda 
teg ish lich a  y u qori  tu ru v ch i  p ro k u ro rg a  yoki  m alaka  kom issiyasiga 
m a ’lum   qiladi  (F P K n in g   3 3 7 -m oddasi).
P ro k u ro r,  ag ar  u n ing  to m o n id a n   apellatsiya  pro testi  berilgan 
b o ‘lsa,  apellatsiya  instansiyasi  su d id a  p ro testn i  q o ‘llab-quvvatlab 
so ‘zga ch iq ad i, agar protest bilan  m urojaat qilm agan b o ‘lsa,  ishtirok 
etu v ch i  shaxslarning  tu sh u n tirish la rid a n   keyin  so ‘zga  ch iq ib ,  hal 
qiluv  q a ro rin in g   qay  d arajad a  q o n u n iy ,  asosli  va  adolatli  ekanligi 
t o ‘g ‘risida  xulosa  berad i.  A pellatsiya  sudi  hal  qiluv  q a ro rin in g  
q o n u n iy ,  asosli  va  a d o la tli  ek a n lig in i  te k s h ira   b o rib ,  b irin c h i 
instan siy a  sudi  to m o n id a n   dalillarga  berilgan  b a h o   t o lg ‘riligini 
tekshirishi shart.
0 ‘zb ek isto n   R espublikasi  F u q a ro lik   protsessual  kodeksining
321-m o d d asig a  m uvofiq  quyidagilar:
1)  Q o ra q a lp o g ‘iston  Respublikasi  fuqarolik ishlari b o ‘yicha Oliy 
sudi,  fuqarolik ishlari b o ‘yicha viloyatlar va Toshkent shahar sudlari  — 
tegishli  fuqarolik  ishlari  b o ‘y ich a  tu m a n la ra ro ,  tu m a n   (sh ahar) 
su d larin in g   hal  qiluv  qaro rlari  u stid a n ,  Q o ra q a lp o g ‘iston  R esp u b ­
likasi  fuq aro lik   ishlari  b o ‘yicha  O liy  su d in in g ,  fuqarolik  ishlari 
b o ‘y ic h a   v ilo y a tla r  va  T o s h k e n t  s h a h a r   s u d la rin in g   hal  qiluv 
q a ro rlari  u stid an   berilgan  apellatsiya  shikoyatlarini  (p ro testlarin i);
2)  0 ‘zbekiston  R espublikasi  H arbiy  sudi  —  okrug  va  hud u d iy  
harbiy sudlarning h a m d a  0 ‘zbekiston  Respublikasi  H arbiy sudining 
hal  q ilu v   q a ro rla ri  u s tid a n   b e rilg a n   a p e lla ts iy a   s h ik o y a tla rin i 
(p ro te stla rin i);
3)  0 ‘zb ekiston  R espublikasi  O liy  sudining  F u q aro lik   ishlari 
b o ‘yicha  sudlov  h a y ’ati  —  0 ‘zbekiston  R espublikasi  O liy sudining 
hal  q ilu v   q a ro rla ri  u s tid a n   b e rilg a n   a p e lla tsiy a   s h ik o y a tla rin i 
(p ro te stla rin i);
4)  0 ‘zbekiston  R espublikasi  O liy  su d in in g   H arbiy  h a y ’ati  — 
0 ‘zb ekiston  R espublikasi  O liy  sudi  H arbiy  h a y ’a tin in g   hal  qiluv 
qaro rlari  u stidan  berilgan  apellatsiya  sh ik o yatlarini  (p ro testlarini) 
k o ‘radi.
0 ‘zb ek isto n   R espublikasi  F u q a ro lik   protsessual  kodeksining
3 2 2 -m o d d a s ig a   a s o sa n ,  a p e lla ts iy a   s h ik o y a tla ri  v a  p ro te s tla ri
2 5 9

---

ap ellatsiy a  instansiyasi  no m ig a  y o zilad i,  lekin  hal  qiluv  qaro ri 
chiq arg an   sudga  beriladi.
Vakil  to m o n id a n   berilgan  apellatsiya shikoyatiga  ish o n c h n o m a  
yoki  vakil  h u q u q larin i  tasdiqlaydigan  b o sh q a  hujjat  ilova  qilinishi 
lozim . Apellatsiya shikoyati yoki protesti sudga ishda ishtirok etuvchi 
shaxslarning  soniga  m u tan o sib   m iq d o rd a   nusxalari  bilan   beriladi. 
Z a ru r  h o lla rd a   su d y a ,  a p ellatsiy a  sh ik o y a ti  b e rg a n   shaxs  yoki 
apellatsiya protesti  keltirgan p ro k u ro r zim m asiga apellatsiya sh ik o ­
yati  yoki  protestiga  ilova  qilingan  y o zm a  h u jjatlarning  nusxalarini 
ham   ishda  ishtirok  etu v ch i  shaxslar  soniga  m u ta n o sib   m iq d o rd a  
to p sh irish   m ajburiyatini  yuklashi  m um kin.
0 ‘zb ekiston  R espublikasi  F u q a ro lik   protsessual  kodeksining
323-m oddasida belgilanganidek, apellatsiya shikoyati yoki protestida 
quyidagilar  k o ‘rsatilgan  b o ‘lishi  kerak:
1)  shikoyat  berilayotgan  yoki  p ro te st  keltirilayotgan  sudning 
no m i;
2)  shikoyat  yoki  p ro te st  keltirayotgan  shaxsning  no m i  (fa m i­
liyasi,  ism i  va  otasin in g   ism i);
3)  shikoyat  qilinayotgan  yoki  pro test  keltirilayotgan  hal  qiluv 
qarori  va  u ni  chiq arg an   sud;
4)  hal  qiluv  q a ro rin in g   n o to ‘g ‘riligi  n im a d a n   iborat  ekanligi;
5)  shikoyat  b erayotgan  yoki  p ro te st  keltiray o tg an   shaxsning 
iltim osi;
6)  shikoyat yoki  pro testg a ilova qilingan  yozm a  m ateriallarn in g  
ro ‘yxati.
Apellatsiya shikoyati shikoyat berayotgan shaxs yoki  u n ing vakili 
to m o n id a n  im zo lan ad i.  A pellatsiya p ro te stin i  ishda  ishtirok etg an - 
e tm a g a n lig id a n   q a t ’i  n a z a r,  p r o k u ro r   y o k i  u n in g   o ‘rin b o s a ri 
keltiradi va im zolaydi.
0 ‘zb ek isto n   R espublikasi  F u q a ro lik   p ro tsessual  kodeksining
3 2 4 -m oddasiga  k o ‘ra,  agar apellatsiya shikoyati berish yoki  pro test 
k eltirish   p ay tid a   F P K n in g   322  va  3 2 3 -m o d d a la rin in g   tala b la ri 
buzilishiga  y o ‘l  q o ‘yilgan  b o ‘lsa  yoki  davlat  boji  to ‘lash d an   ozod 
q ilin m ag an   shaxs  shikoyat  berish  u c h u n   boj  t o ‘lam agan  b o ‘lsa, 
apellatsiya  shikoyati  yoki  pro testi  h arakatsiz  qoldiriladi.
A pellatsiya shikoyati yoki protestini  h arakatsiz qoldirish to ‘g ‘ri- 
sida  sudya  bu  shikoyat  yoki  p ro te stn in g   harak atsiz  qoldirilishiga 
asos  b o ‘lgan  k a m c h ilik la rn i  va  u la rn i  tu z a tis h   u c h u n   berilgan 
m u d d atn i  k o ‘rsatib  ajrim   ch iq a rad i.  S hikoyat  bergan  yoki  pro test
2 6 0

---

k eltirg an   shaxs  a jrim d a   k o ‘rsatilg an   k a m c h ilik la rn i  belgilangan 
m u d d atd a tuzatsa, shikoyat yoki  protest dastlab sudga taqdim  etilgan 
k u n d a   b e rilg a n   h iso b la n a d i.  A ks  h o ld a ,  sh ik o y a t  yoki  p ro te st 
b e rilm a g a n   h iso b la n ib ,  sh ik o y a t  b e rg a n   yoki  p ro te s t  k eltirg an  
shaxsga qaytariladi  va b u   h aq d a ajrim  chiqariladi.
0 ‘zb ek isto n   R espublikasi  F u q aro lik   protsessual  kodeksining
3 2 5 -m o d d asig a  aso san ,  sudya  yoki  sud  raisi  apellatsiya  shikoyati 
yoki  p ro te stin i  o lg an d a n   s o ‘ng:
1)  ishda  ish tiro k   etu v ch i  shaxslarga  shikoyat  yoki  p ro testn in g  
nusxalarini  yuborishi;
2) ishda ishtirok etuvchi shaxslarga apellatsiya instansiyada ishni 
k o ‘rish  vaqti  va jo y i  t o ‘g ‘risida  m a ’lum   qilishi;
3)  hal  qiluv qarori  u stid an   shikoyat berish yoki  pro test  keltirish 
u c h u n   b elg ilan g an   m u d d a t  o ‘tg an   v a q td a n   e ’tib o ra n ,  o ‘n   kun 
ich id a  ishni  tu sh g an   shikoyat  yoki  p ro te st  bilan   birga  apellatsiya 
instansiyasi  sudiga  y uborishi  shart.
H al  qiluv  qarori  u stid an   shikoyat  berish  va  p ro te st  keltirish 
u c h u n   belgilangan  m u d d a t  ichida  h e c h   kim   ishni  su d d a n   talab  
qilib olishi  m u m k in   em as.  Ishda ishtirok etu v ch i shaxslar su d d a ish 
m ateriallari  va  tu sh g a n   sh ik o y atlar  yoki  p ro te st  b ilan   tanishishga 
haq lid irlar.
0 ‘z b ek isto n   R espublikasi  F u q a ro lik   protsessual  kodeksining
326-m oddasiga m uvofiq,  protsessda apellatsiya shikoyati bergan taraf 
to m o n id a  qatnash ay o tg an  sherik ishtirokchilar va u c h in c h i shaxslar 
berilgan  shikoyatga  q o ‘shilishlari  m u m k in .  Shikoyatga  q o ‘shilish 
h aq id a ariza bergan vaq td a davlat  boji olinm aydi.
0 ‘z b e k isto n   R espublikasi  F u q a ro lik   protsessual  kodeksining
327-m o d d asig a  k o ‘ra,  ishda ish tiro k  etuvchi  shaxslar shikoyat yoki 
p ro te st  yuzasidan  sudga  tu sh u n tirish   berish  (e ’tiro z   bildirishjga 
haqlidirlar.  Bu tu sh u n tirish   (e ’tiro z )n i tasdiqlaydigan  hujjatlar ilova 
qilib  to p sh irila d i.  T u s h u n tiris h   ( e ’tiro z )  ish d a  ish tiro k   etu v ch i 
shaxslarning soniga m utanosib m iqdorda nusxalari bilan sudga taqdim  
etiladi.  Bu nusxalam i sud ishda ishtirok etuvchi shaxslarga topshiradi 
(yuboradi).
0 ‘z b e k isto n   R espublikasi  F u q a ro lik   protsessual  kodeksining
32 8 -m oddasiga  k o ‘ra,  apellatsiya  instansiyasi  sudi  z a ru r  hollarda:
1)  ish d a   ish tiro k   e tu v c h i  sh ax slarg a  s h ik o y a t  yoki  p ro te s t
yuzasidan  tu sh u n tirish   (e ’tiro z)  b erishni  yoki  pro test  keltirishni 
tavsiya qiladi. T u sh u n tirish   (e ’tiro z), shuningdek,  ularga ilova qilin-
261

---

g an   h u jjatlar ishda  ishtirok  etuvchi  shaxslarning  soniga  m u tanosib 
m iq d o rd a   nusxalari  bilan  ta q d im   etiladi.  Bu  nusxalarni  sud  ishda 
ishtirok etu v ch i shaxslarga to p sh irad i;
2) 
ish d a   ish tiro k   e tu v c h i  s h a x sla rn in g   iltim o s n o m a s i  yoki 
o ‘zining  tashabbusi  bilan   d alillarn i  tala b   qilib  oladi.
0 ‘z b ek isto n   R espublikasi  F u q a ro lik   p rotsessual  kodeksining
3 2 9 -m o d d a sig a   b in o a n ,  ap ellatsiy a  sh ik o y ati  b erg an   shaxs  u ni 
toM dirish,  o ‘zg artirish  yoki  u n d a n   voz  kech ish g a  h aqli.  B iroq, 
bun d ay  voz kechish q o n u n g a zid b o ‘lm asa yoki birovning huquqlari 
va  q o n u n   bilan  q o ‘riqlan ad ig an   m an faatlariga  x ilo f b o ‘lm asagina, 
sud  uni  qabul  qilishi  m um kin.
A pellatsiya  p ro te sti  b ild irg a n   p ro k u ro r,  s h u n in g d e k ,  yuqori 
tu ru v c h i  p r o k u ro r   sud  m ajlisi  b o s h la n g u n ig a   q a d a r   p ro te s tn i 
to ‘ldirish,  o ‘zgartirish  yoki  qay tarib   olishga  haqli.  A gar  hal  qiluv 
q a r o r i  u s tid a n   b o s h q a   s h a x s la r   s h ik o y a t  b e r m a g a n   b o ‘lsa, 
sh ik o y a td a n   voz  k ech ish   q abul  q ilin g an id a   va  p ro te st  q a y ta rib  
o lin g an id a,  apellatsiya  instansiyasi  sudi  ajrim   c h iq a rib ,  apellatsiya 
tartib id a   ish  y u ritishni  tu gatadi.
0 ‘zb ekiston  R espublikasi  F u q aro lik   protsessual  kod ek sin in g
330-m oddasiga m uvofiq,  apellatsiya shikoyati  berilgan yoki  protest 
k e ltirilg a n d a n   k eyin  d a ’v o g a rn in g   a rz   q ilg an   ta la b la rid a n   voz 
kechishi, jav o b g am in g  d a ’vogar talablarini  tan  olishi va taraflarning 
kelishuv  bitim i  tu zish i  yo zm a  sh ak ld a  b ay o n   e tilib ,  apellatsiya 
instansiyasi  sudiga  to p shirilishi  lozim .  A gar  ishni  k o ‘rish  vaqtida 
d a ’vogar arz  qilgan  tala b la rid a n   voz  kechsa, jav o b g ar  arz  qilingan 
talablarni  ta n   olsa  yoki  taraflar  kelishuv  bitim i  tuzsalar,  bu  haqda 
sud  m ajlisining  bayon n o m asig a  yozib  q o ‘yiladi  va  b a y o n n o m a n i 
tegishlicha  d a ’vogar,  jav o b g ar  yoki  h a r  ikki  ta ra f  im zolaydi.  Sud 
d a ’vodan  voz  k ech ish n i  qabul  qilish d an   yoki  kelishuv  bitim in i 
tasd iq lash d an   oldin  d a ’vogarga  yoki  taraflarga  b u n d a y   protsessual 
hara k a tla rn in g   o q ib atlarin i  tu sh u n tira d i.
A pellatsiya  instansiya sudi  d a ’v ogarning arz qilgan  tala b la rid a n  
voz  kechishini  qabul  qilganida  yoki  taraflarn in g   kelishuv  bitim in i 
tasd iqlaganida  chiqarilgan  hal  qiluv  q aro rin i  b e k o r  qiladi  va  ish 
yuritishni  tugatadi.  A gar  d a ’v ogarning  arz  qilgan  ta la b la rid a n   voz 
kechishi yoki taraflarn in g  kelishuv bitim i q o n u n g a  zid b o ‘lsa yoxud 
birovning  h u q uqlari  va  q o n u n   bilan  q o ‘riqlanadigan  m anfaatlariga 
x ilo f  b o ‘lsa,  sud  voz  k echishni  rad  qilib  yoki  tu zilgan  kelishuv 
bitim in i  tasdiqlam ay,  ishni  apellatsiya  tartib id a   ko ‘radi.