130
𝐸
1
= 1, 𝑚
0
= 0 ni qo‘yib
lg 𝐸 = −0,4𝑚
ni hosil qilamiz.
Ushbu formula bo‘yicha har bir komponentaning ravshanligi
𝐸
𝑖
ni topib,
𝑙𝑔
𝐸
𝐸
1
= 0,4(𝑚
0
− 𝑚) formula bo‘yicha karrali yulduzning ravshanligi E va
yana
lg 𝐸 = −0,4𝑚 ga ko‘ra 𝑚 = — 2,5 lg 𝐸 hisoblanadi.
Agarda komponentalar ravshanliklarining nisbatlari
𝐸
1
𝐸
2
= 𝑘,
𝐸
3
𝐸
1
= 𝑛 va h.k.
berilgan bo‘lsa, u holda barcha komponentalar ravshanliklarini ularning bittasining
ravshanligi orqali ifodalab, masalan,
𝐸
2
=
𝐸
1
𝑘
, 𝐸
3
= 𝑛𝐸
1
va h.k. so‘ngra
𝐸 = 𝐸
1
+ 𝐸
2
+ 𝐸
3
+ … = ∑ 𝐸
𝑖
𝑚
formuladan E topiladi.
To‘siluvchan – o‘zgaruvchan yulduz komponentalarining orbital tezligi
𝑣 ni
uning spektridagi chiziqlarning (to‘lqin uzunligi λ) o‘rtacha vaziyatidan davriy eng
katta chetlashishi ∆λ ga qarab topiladi, chunki bu holda
𝑣 = 𝑣
𝑟
= 𝑐
∆𝜆
𝜆
deb qabul qilish mumkin bo‘lib, bunda
𝑣
𝑟
- nuriy tezlik va c — 3 • 10
5
km/sek
(yorug‘lik tezligi).
Komponentalarning topilgan
𝑣 kiymatlari va yulduzning o‘zgaruvchanlik
davri P ga qarab ularning absolyut orbitalarining katta yarim o‘qlari
𝑎
1
va
𝑎
2
lar
xisoblanadi:
𝑎
1
=
𝑣
1
2𝜋
𝑃, 𝑎
2
=
𝑣
2
2𝜋
𝑃
So‘ngra nisbiy orbitaning katta yarim o‘qi
𝑎 = 𝑎
1
+ 𝑎
2
va, oxirda
𝑀
1
+ 𝑀
2
=
𝑎
3
𝑝
2
va
𝑀
1
𝑀
2
=
𝑎
2
𝑎
1
formulalarga ko‘ra komponentalarning
massalari topiladi.
𝑣 = 𝑣
𝑟
= 𝑐
∆𝜆
𝜆
formula yangi va o‘ta yangi yulduzlar tomonidan tashlanib
turuvchi gaz qobiqlarning kengayish tezligini xisoblashga imkon beradi.
1. Vizual ravshanligi 3
m
,70 ga teng bo‘lgan uchkarrali yulduzning ikkinchi
komponentasi uchinchisidan 2.8 marta, birinchisi uchinchisidan 3
m
,32 ga
ravshanrok bo‘lsa, shu yulduz komponentalarining ko‘rinma yulduzli kattaliklarini
hisoblang.
2. Ravshanligi har 3,953 sutkada o‘zgaradigan tutiluvchi o‘zgaruvchan yulduz
spektridagi chiziklar uning o‘rtacha xolatidan davriy ravishda qarama-qarshi
tomonga normal to‘lqin uzunligining
1,9 ∙ 10
−4
va 2
, 9 ∙ 10
−4
kiymatigacha
siljiydi. Bu yulduz komponentalarining massalarini toping.
131
3. Komponentalarining ravshanligi 4
m
,3 va 5
m
,2 bo‘lgan qo‘shaloq yulduz α
baliqlarning vizual ravshanligini aniqlang.
4. Komponentalarining ravshanligi 5
m
,12; 6
m
,03; 5
m
,11 va 5
m
,38 ga teng
bo‘lgan to‘rt karrali yulduz ε Liraning ravshanligini hisoblang.
5. Qo‘shaloq
yulduz
γ hamalning ravshanligi 4
m
,02
ga,
uning
komponentalarining yulduz kattaliklarining ayirmasi 0
m
,18 ga teng. Bu yulduz har
bir komponentasining ko‘rinma yulduz kattaligini toping.
6. Agar uchkarrali yulduzning birinchi komponentasi ikkinchisidan 3,6 marta
ravshanroq, uchinchisining ikkinchisidan 4,2 marta kuchsizroq bo‘lib 4
m
,36 ga
teng bo‘lsa, uch karrali yulduz ravshanligini toping.
7. Agar qo‘shaloq yulduzning komponentalaridan birining ravshanligi 3
m
,46
ikkinchisiniki undan 1
m
,68 ga ravshanroq bo‘lsa, uning ko‘rinma yulduziy
kattaligini toping.
8. Vizual ravshanligi 4
m
,07 ga teng bo‘lgan uch karrali yulduz β
Yakkashoxning ikkinchi komponentasi birinchisiga nisbatan 1,64 marta
kuchsizroq
va uchinchisiga nisbatan 1
m
,57 ga ravshanroq bo‘lsa, yulduz komponentalarining
vizual yorqinligini va karrali yulduzning umumiy yorqinligini toping.
9. Komponentalarining vizual ravshanligi 1
m
,99 va 2
m
,35 ga va parallaksi
0",072 ga teng bo‘lgan qo‘shaloq yulduz α egizaklarning yorqinligini va uning
komponentalarining vizual yorqinligini toping.
10. Vizual ravshanligi 2
m
,91 ga, birinchi komponentasining ravshanligi 3
m
,62 ga
va parallaksi 0",101 ga teng bo‘lgan qo‘shaloq u Hamal yulduzining ikkinchi
komponentasining vizual yorqinligini hisoblang.
11. Qo‘shaloq Mitsar yulduzining (ξ Katta Ayiq) ravshanligi 2
m
,17 ga, parallaksi
0",037 ga teng bo‘lib, birinchi komponentasi ikkinchisidan 4,37 marta ravshanroq
bo‘lsa, shu yulduz komponentalarining vizual yorqinligini aniqlang.
12. Komponentalarining vizual ravshanliklari 3
m
,50 va 7
m
,19 ga teng, ularning
oddiy rang ko‘rsatkichlari +0
m
,57 va +0
m
,68 va masofasi 5,49 pk bo‘lgan η
Kassiopea qo‘shaloq yulduzning fotografik yorqinligini toping.
13. 333. Quyidagi berilishlarga ko‘ra tutiluvchi o‘zgaruvchi yulduzlar
komponentalarining massalarini hisoblang:
Yulduz
Komponentalarning nuriy tezligi
Uzgaruchanlik davri
β Persey
44 km/s va 220 km/s
2
k
, 867
Do'stlaringiz bilan baham: