M. M. Mamadazimov A. M. Tillaboyev Sh. E. Nurmamatov

JADVAL KATTALIKLAR

2-jadval

Sayyoralar, Oy va Quyoshning fizik va kosmodinamik xarakteristikalari

Osmon jismlari	O‘rtacha radiusi km	Gravitatsion parametri, 10^5 km3/s^2	Birinchi kosmik tezlik, km/s	Ikkinchi kosmik tezlik, km/s	Ta’sir sferasining radiusi, km
Merkuriy Venera Yer Mars Yupiter Saturn Uran Neptun Oy Quyosh	2420 6050 6370 3370 69600 57400 26700 24800 1738 696000	0.22 3.253 3.986 0.429 1269 379.9 58.0 69.7 0.049 1327185	3.0 7.3 7.91 3.37 42.7 25.7 14.7 16.8 1.68 437	4.3 10.4 11.19 5.05 60.4 36.4 20.8 23.7 2.38 618	1.1 ·10^5 6.2 ·10^5 9.3 ·10^5 5.8 ·10^5 4.8 ·10^7 5.4 ·10^7 5.2 ·10^7 8.7 ·10^7 6.6 ·10^4 10^13

3-jadval
Sayyoralarning orbita elementlari

Osmon jismlari	Quyosh. o‘rt. uzoq (a.b)	O‘rt. Masofa (mln. km)	Aylan. dav (yul. y)	Eks-sentr.	Orb. eklp. og‘.	Chiqish tug. uzun	Perigel. uzun-si
Merkuriy Venera Yer Mars Yupiter Saturn Uran Neptun	0,387 0,723 1,000 1,524 5,203 9,534 19,191 30,071	57,85 108,10 149,45 227,72 777,62 1425,6 2868,1 4494,1	0,241 0,615 1,000 1,881 11,862 29,457 84,013 164,783	0,206 0,007 0,017 0,093 0,048 0,056 0,047 0,009	7°00'12" 3°23'38" 00°00'00" 1°51'01" 1°18'28" 2°29'29" 0°46'22" 1°46'28"	47°22'50" 75°57'35" - 48°56'25" 99°38'24" 112°57'29" 73°35'27" 130°53'56"	76°12'39" 130°26'44" 101°33'53" 334°35'12" 13°02'01" 91°28'50" 169°22'07" 43°55'50"

4-jadval
Sayyoralarning fizik xarakteristikalari

Sayyoralar	Haqiqiy ekvatorila diametri		Qutblardagi siqiqligi		Hajmi			Massasi
	km da	Yer = 1			10^12km^3	Yer = 1		Yer = 1	10^27 g
Merkuriy Venera Yer Mars Yupiter Saturn Uran Neptun	4870 12100 12742 6790 143600 120600 50000 49700	0,38 0,95 1,00 0,54 11,26 9,45 3,92 3,90		0 0 1/297 1/190 1/16,3 1/9,7 1/18 1/50		0,071 1,050 1,083 0,168 1456,9 823,8 75,4 63,0	0,066 0,970 1,000 0,155 1344,8 760,4 69,6 58,1		0,042 0,818 1,000 0,108 317,2 94,98 14,72 17,19	0,25 4,89 5,98 0,64 1898,3 568,2 88,1 102,9

Sayyoralarning fizik xarakteristikalari (davomi)

Sayyoralar	O‘rtacha zichlik		Ekv. da og‘ir kuch tez		Par . tez km/s	O‘z o‘q. atr. ayl. yul. davri	Say. orb. ekv. og‘m.
	Yer = 1	g/s	Yer = 1	m/s^2
Merkuriy Venera Yer Mars Yupiter Saturn Uran Neptun	0,99 0,95 1,00 0,71 0,24 0,13 0,26 0,30	5,45 5,25 5,52 3,94 1,30 0,69 1,15 0,98	0.38 0.90 1,00 0,39 2,66 1,15 0,98 1,11	3,7 8,8 9,78 3,46 26,0 11,3 9,6 10,85	4.3 10.15 11.2 5.0 60.4 36.2 21.8 23.5	28^k,6 243^k,2 23^h56^m04^s 24^h37^m23^s 9^h50^m30^s 10^h14^m24^s 10^h49^m 15^h48^m	0° 0° 23°27' 25°10' 3°06' 26°45' 98° 29°

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. 
   Мирзиёев, Шавкат Миромонович. Эркин ва фаровон, демократик ўзбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. Ўзбекистон Республикаси Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимига бағишланган Олий Мажлис палаталарининг қўшма мажлисидаги нутқ / Ш.М. Мирзиёев. – Тошкент: Ўзбекистон, 2016. - 56 б.
   
2. 
   Мирзиёев, Шавкат Миромонович. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик – ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. Мамлакатимизни 2016 йилда ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маъруза, 2017 йил 14 январ / Ш.М. Мирзиёев. – Тошкент : Ўзбекистон, 2017. – 104 б
   
3. 
   Мирзиёев, Шавкат Миромонович. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш – юрт тараққиёти ва халқ фаровонлигининг гарови. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганининг 24 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги маъруза.  2016 йил 7 декабр /Ш.М.Мирзиёев. – Тошкент: “Ўзбекистон”, 2017. – 48 б.
   
4. 
   Мирзиёев, Шавкат Миромонович.  Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. Мазкур китобдан Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2016 йил 1 ноябрдан 24 ноябрга қадар Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳри сайловчилари вакиллари билан ўтказилган сайловолди учрашувларида сўзлаган нутқлари ўрин олган. /Ш.М.Мирзиёев. – Тошкент: “Ўзбекистон”, 2017. – 488 б
   
5. 
   Mamadazimov M., Umumiy astronomiya (universitetlar va pedgogika oliy o‘quv yurtlari uchun darslik). – T.: “Yangi asr avlodi”, 2008 y.
   
6. 
   Mamadazimov M.M. Kosmonavtika asoslari (darslik) –T.: Voris, 2009 y
   
7. 
   Sattarov I. «Astrofizika» (1-qism, darslik). T.: Iqtisod-moliya, 2009 y.
   
8. 
   Sattarov I. «Astrofizika» (2-qism, qo‘llanma). T.: Turon-Iqbol, 2007 y.
   
9. 
   Mamadazimov M., Tillaboyev A va boshqalar. “Astronomiya kursi (Umumiy astronomiya)dan laboratoriya ishlari” T., TDPU 2015 y.
   
10. 
    Qodirov B., Sattorov I., Begimqulov U.Sh., Astrofizikadan kompyuterda laboratoriya ishlari, T.:2002 y, TDPU nashri.
    
11. 
    Mamadazimov M. “Astronomiya” (AL va KHKlari uchun darslik). –T.,O‘qituvchi, 2007 y.
    
12. 
    Sherdanov Ch., Mamadazimov M., Sattarova B., Ilyaasov S. Umumiy astronomiya (kosmonavtika asoslari) kursidan amaliy mashg‘ulotlar. T., TDPU, 2013 y.
    
13. 
    Шерданов Ч., Саттарова Б., Саттаров И., Ажабов А. Практические занятия по общему курсу астрономии (основы космонавти). Т., издательство ТГПУ, 2013 г.
    
14. 
    Машонкина Л.И., Сулейманов В.Ф., Задачи и упражнения по общей астрономии Казань 2003 г.
    
15. 
    Жаров В.Е., Сферическая астрономия Россия, Фрязино, 2006. — 480 с. — ISBN 5–85099–168–9.
    
16. 
    Бескин В.С., Гравитация и астрофизика Учебно-научный комплекс. — М.: Физический институт имени П.Н. Лебедева РАН, 2007. — 133 с.
    
17. 
    Засов А.В., Постнов К.А., Общая астрофизика Россия, Фрязино, 2006. — 496 с.
    
18. 
    A.E.Roy and D.Clarke., Astronomy Principles and practice. 2000 y
    
19. 
    Dinah L. Moche Astronomy A Self – teaching guide. 2009 y
    
20. 
    Bely P.Y., Christian C., Roy J.R., Astronomy. United Kingdom, Cembridge, 2010
    

MUNDARIJA

SO‘Z BOSHI 3
I-BOB. SFERIK VA AMALIY ASTRONOMIYA ASOSLARI 4
1-§. Osmon sferasi, uning asosiy nuqta, chiziq va aylanalari 4
2-§. Yoritgichlarning kulminatsiyalari va kulminatsiya balandliklari 11
3-§. Sferik uchburchak va uning asosiy formulalari. Paralaktik uchburchak, koordinatalarni almashtirish formulalari 15
4-§. Vaqtni o‘lchash. 18
5-§. Taqvimlar 24
6-§. Refraksiya 29
7-§. Yoritgichlarning chiqish va botish momentlarini hisoblash 32
8-§. Planetalarning harakati 35
9-§. Butun olam tortishish qonuni. Osmon jismlarining massalarini hisoblash. 39
10-§. Oyning harakati va fazalari 43
11-§. Quyosh va Oy tutilishlari 46
12-§. Teleskoplar va ularning harakteristikalari 48
II-BOB. KOSMONAVTIKA ASOSLARI 53
1-§. Tortishishning markaziy maydoni. Energiya integrali formulasi. Markaziy maydonda jismning harakati. 53
2-§. Yer atrofidagi uchishlar. Orbitаl mаnyovrlаr. Orbitа tekisliklаrini burish. 64
3-§. Oygа uchish аsoslаri. 74
4-§. Plаnetаlаrаro uchish аsoslаri. 91
III-BOB. ASTROFIZIKA ASOSLARI 111
1-§. Nurlanish qonunlari. Yulduziy kattaliklar 111
§ 2. Yoritkichning yoritilganligi. 113
3-§. Astronomik asboblar va usullar 116
4-§. Quyosh 118
5-§. Quyosh va yulduzlarning fizik tabiati 121
6-§. Yulduzlarning tabiati va harakati 128
7-§. Karrali va o‘zgaruvchan yulduzlar 132
8-§. Qo‘shaloq yulduzlar. Nostatsionar yulduzlar 136
9-§. Koinotda Yulduzlar va Galaktikalar harakati 140
JADVAL KATTALIKLAR 147
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 149