M. M. Axmetjanov, sh sh. Olimov, S. S. Avezov. P e d a g o g I k mahorat

1.3.Pedagogik mahoratni egallash vositalari 
 
O`rnak ko`rsatish nasihatga 
qaraganda hardoim kuchliroq 
ta`sir etadi. 
S. Jonson. 
Tayanch iboralar: 
pedagogik mahorat, pedagogik ta’sir, pedagogik turkum 
fanlari, urf-odatlar, psixologik muhit, tarix, pedagogik faoliyat, intellekt, 
yo’naltiruvchilik, tadqiqotchilik, din, siyosat, ma’naviy-ma’rifiy ishlar, pedagogning 
kasbiy imkoniyatlari tuzilmasi.
O`qituvchida pedagogik mahoratni shakllantirish uchun, avvalo, pedagogik
ishni ilmiy asosda tashkil qilish lozim. Buning uchun o`qituvchining istak va 
qiziqishlarini hisobga olish, uning intilishi va boshqa tashqi omillarini bir - biriga 
uyg`unlashtirib, kasbi va shaxsining xususiyatlaridan kelib chiqqan holda faolligini 
oshirishni nazarda tutish kerak. Bu hol tinmay izlanishlar, kuzatishlar, tajribalarni 
o`rganish, tahlil qilish va xulosalar chiqarish lozimligini talab qiladi. Ilmiy 
pedagogik ta`limot, o`tmish ajdodlarimizning tajribasi va ta`lim muassasasining 
amaliy faoliyati shundan dalolat bermoqdaki, kasbiy mohirlik, muntazam ilm olish 
bilan shug`ullanish, mashq qilish, takrorlash, xulosalar chiqarish, chiqarilgan 
xulosalar asosida ish olib borish orqali qo`lga kiritiladi… Pedagogik mahorat avvalo 
falsafiy, pedagogik, psixologik, metodik bilimlar, o`quv predmeti bo`yicha keng va 
chuqur ma`lumotlarga ega bo`lish va ularni takomillashtirib borish orqali shakllanadi. 
Milliy Mustaqillik, "Ta`lim to`grisida"gi O`zbekiston Respublikasining qonuni, 
"Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi" ta`lim - tarbiya jarayonining tashkilotchisi va 
ijrochisi, o`qituvchida kasb mahoratini tarbiyalash, ta`lim muassasasida ta`lim - 
tarbiya samaradorligini oshirishning muhim sharti ekanligini ta`kidlar ekan, avvalo, 
o`qituvchilar kasb mahoratini shakllantirish - bu pedagogik jarayonning muhim 

---

22 
tarkibiy qismi deb qaralishi lozimligini alohida e`tirof etadi. 
Kuzatishlar shuni ko`rsatadiki, o`qituvchi - tarbiyachi pedagogik mahoratining 
shakllanishiga muayyan tarzda ta`sir etuvchi omillar mavjud. Bu omillarni e`tiborga 
olmaslik kasbiy pedagogik mohirlikning tarkib topishini qiyinlashtiradi. Ularni 
inobatga olish esa, o`qituvchi mahoratining pedagogik va psixologik funktsiyalarini 
rivojlanishini, uning madaniy - tarixiy xususiyatini oshirishini ta`minlaydi.
Pedagogik nazariya va amaliy faoliyat natijalariga ko`ra o`qituvchi pedagogik 
mahoratining shakllanishiga ta`sir qiluvchi omillari mavjud bo`lib, ulardan eng 
muhimlari sifatida quyidagilarni ko`rsatish mumkin: O`zbekiston Respublikasi 
Konstitutsiyasi; "Ta`lim to`g`risida" gi O`zbekiston Respublikasining Qonuni, 
"Kadrlar tayyorlash milliy dasturi", nazariy-usuliy bilimlar; ixtisos fanlari va 
pedagogik faoliyat; pedagogik turkum fanlari; psixologik muhit; madaniy-tarixiy 
an`analar; urf - odatlar; diniy qadriyatlar; siyosiy voqealar; pedagogning intelektual 
salohiyati, axborot - kommunikativ vositalar. 
Shuningdek, bu kasbiy-shaxsiy xususiyatlar o`qituvchi - tarbiyachiga, o`quvchi 
yoshlarning ruhiy-jismoniy rivojlanishlari, o`quv-biluv faoliyatlarining aktivlashuvini 
ta`minlash kabi bir necha pedagogik vazifalarni muvaffaqiyatli bajarishning tamal 
toshi bo`la oladi. 
Qayd qilib o`tganimizdek, pedagogik mahorat har bir o`qituvchi tarbiyachi 
uchun xos bo`lgan ta`lim - tarbiya ishlarini doimo yuksakka ko`tarishga, uni 
takomillashtirishga asos bo`luvchi san`atdir. Bu san`at o`z ishini bilish, faoliyatini 
muntazam tartibga solib, nazorat qilib, yuksaklikka ko`tarish bilan tavsiflanadi. Unda 
eng asosiysi pedagogik-psixologik nazariyalarni samarali qo`llash nazarda tutilgan.
"Pedagogik mahorat" fani kasbiy tayyorgarlikni mustahkamlash va takomillashtirish 
fani sifatida maydonga keladi. Zero, "Pedagogik mahorat" - bu pedagogik faoliyatni 
ustalik bilan boshqarishni o`rgatuvchi fandir. SHunday ekan, kasbiy - pedagogik 
mohirlik pedagogik - psixologik tayyorgarlikda, o`qituvchi - tarbiyachining ta`lim, 
tarbiya, ma`lumot tushunchalarining mohiyat - mazmunini, shaxs psixologiyasini, 
uning biologik shartlangan xususiyatlari (nerv tizimi, sur’aterament, layoqat-
qobiliyatini, xarakterlarini bilish jarayonlari (sezgi, idrok, diqqat, xotira, tafakkur, 

---

23 
xayol)ni, emotsional irodaviy xususiyatlar (hissiyot, emotsiya, irodalari)ni, ijtimoiy 
yo`nalgan xususiyatlari (ehtiyoj, qiziqish)ni, orttirilgan kasbiy xususiyatlar (bilim, 
ko`nikma, malaka, odatlar)ni o`rganib, anglab olish asosida shakllanib boradi. 
Pedagogik mahorat fani esa, qayd etilgan xususiyatlarning o`z mohiyatidan kelib 
chiqib, ularni amalda qo`llash yo`llarini o`rgatadi. SHu asosda ta`lim – tarbiya 
jarayonini to`g`ri, aniq tashkil qilish, o`zlashtirish imkoniyatlaridan aniq foydalanish, 
shart-sharoitlarini yaratish imkoni tug`iladi. 
Ularni umumlashtirgan holda quyidagi jadvalda o`qituvchi pedagogik 
mahoratining shakllanishiga ta`sir etuvchi ijtimoiy-pedagogik omillarni keltiramiz 
(1.2.- jadvalga qarang),