M. L. Tursunxodjayev Tashkent davlat texnika universiteli

Arizalarni tuzish. 
M ateriallarni xarid qilishga arizalar korxo­
naning maxsus funksional b o ‘linmalarining ishchilari tom onidan 
tayyorlanadi. U lar korxonaga material laming qaysi turlari va qan­
cha m iqdorda talab etilayotganligi, ular qachon qabul qilib olinishi 
kerakligi va arizaning kim tom onidan tuzilganligi haqida m a’lu- 
motlarga ega b o lad i.
Arizalar shunday tuziladiki, kutilayotgan materiallarning kehb 
tushish miqdori, ularga bo ‘ladigan amaliy talablardan o ‘zib ketadi.
Arizalarni joylashtirish va materiallarni qabul qilish o ‘rtasidagi 
vaqt o ‘zib turish vaqti deb ataladi. 0 ‘zib turish vaqtini to ‘g‘ri 
aniqlash xaridlarni va moddiy zaxiralarni boshqarish jarayonida
165

---

m uhim o ‘rin tutdi. Arizalaming oldindan berilishi kelib tushish- 
lam ing kutilmagan to ‘xtashining salbiy ta ’sirini kamaytiradi. Shu 
bilan birga o ‘zib turish vaqtining haddan tashqari ko‘paytirilishi 
moddiy zaxiralam ing o ‘sishiga olib keladi. Arizaiarni tuzishga 
javobgar bo‘igan ishchilar m ateriallar kelib tushishining eng kam 
o ‘zib turish vaqtini o ‘rnatishi zarur, bunda yetkazib beruvchining 
imkoniyatlari va m ateriallar iste’molchisining talablari hisobga 
olinadi.
Arizalar tahlili. 
M ateriallarni ishlatishga beriladigan arizalar 
tahlili m oddiy texn ik t a ’m in o t x izm ati to m o n id a n , boshqa 
b o ‘linmalar mutaxassislari bilan birgalikda amalga oshiriladi. Tahlil 
maqsadi — m ateriallam ing har bir turi bo ‘yicha m inimal xarajat­
larni ta'm inlashdir. Tadqiqot uslublari bo‘lib funksional narxli 
tahlil va narxni o ‘rnatish hisoblanadi.
Tahlil jarayonida quyidagi savollarga javob olinishi kerak:
A rzonroq m ateriallar ishlab chiqarish talablarini qoniqtira 
oladimi?
Bu talablar asoslanganmi?
Boshqa turdagi m ateriallar belgilangan talablarni qoniqtira 
oladimi?
Ishlab chiqarilayotgan m ahsulot tuzilishini soddalashtirish 
m um kinm i?
Yetkazib beruvchi iste’m olchi bilan birgalikda ishlab chiqa- 
rishda olingan natijalarni tahlil qilishda qatnashib turib materiallarga 
qo‘yilgan narxlam i kamaytira oladimi?
T a’m inot xizmati arizalarda ko ‘rsatilgan materiallarni boshqa- 
larga alm ashtirishga haqqi yo‘q. Bo‘lim ishchilarining kelib 
tushayotgan arizaiarni tahlil qilishi va buyurtm alar qiym atini 
kam aytirishga olib kelishi m um kin b o ‘lgan m ateriallar xarid 
qilishning variantlarini taklif qilishi kerak.
M oddiy-texnik ta ’m inot xizmatiga yetkazib beruvchilarning 
takliflari va raqobatchilam ing narxlari aniq bo ‘ladi. Shu xizmat 
ishchilari konstruktorlik va texnologik bo'lim lar bilan birgalikda, 
arzon va sifatli materiallarni qo‘llash asosida mahsulotlarni ishlab 
chiqarish texnologiyalari va tuzilishlarini mustahkamlashtirishga 
olib keladigan texnik va iqtisodiy qarorlar ishlab chiqarishi mumkin.
166

---