M ir zo u L u g b e k n o m id a g I o z b e k is t o n mit j j y u n IV e r site ti m. Sh ar ipo V

LEVKIPP-DEMOKRITNING ATOMISTIK TA’LIMOTI
Atomistik ta ’lim ot antik falsafaning yetuk rivojlangan davrida 
vujudga kelgan. Uning asoschilari - Levkipp va Demokritdir.
Levkipp
(eram izdan avvalgi 500-440-yy)ning hayoti va asarlari 
to ‘g ‘risida m a’lum otlar kam. T ug‘ilgan joyini Abder, Milet, Eley deb 
taxm in qilishadi. B a’zilar Levkippning bor ekanligiga shubha qilishadi. 
Xususan, Epikur “hech qanday faylasuf Levkipp bo'lgan em as”, deb 
aytadi. Ana shunga asoslangan b o is a kerak, XIX asrda Ervin Rode 
“Levkipp m asalasi” degan kitobida Levkippning m avjud b o ‘lganligini 
inkor etadi. A.O.M akovelskiy fikricha Epikur faylasuflar to ‘g ‘risida 
hazillar aytishni yaxshi ko ‘rgan, u Levkippni noborliqni tan olgani 
uchun, o'zini ham mavjud emas deb hisoblashgan,,' ‘. Diogenning 
“ Levkipp hayoti” asaridan m a’lumki, u Zenon shogirdi boMgan. Buni 
Abderalik D em okritga tegishli deb hisoblashgan “Buyuk Diakosm os” 
asari aslida Levkipp qalam iga m ansubdir, B ernet bu traktatning ba’zi 
qismi Demokritga, b a ’zi qismi G ippokritga tegishli ekanligini v a ularni 
bir-birlaridan farq qilishing umuman iloji y o ‘q ekanligini qayd etib, ayni 
haqiqatni aytgan. Bu asar atom istik maktab vakillarining jam oviy
mehnati bo ‘lsa kerakki, aslida, biz kim qaysi qismni yozganligin bila
, 
• 
168 
olm aym iz
“ Aql 
to ‘g ‘risida” 
(“Katta dunyo qurilishi”) asarini 
ba’zilar 
Levkippga, boshqalar Dem okritga tegishli deb aytishadi. Levkipp va 
Dem okritning ta ’limotlarini ajratishda ham tadqiqotchilar qiynalishadi. 
Aristotel “Levkipp va D em okrit bitta ta ’limot yaratishgan” 169, deb 
ta ’kidlaydi.
A.N.Chanishev fikricha, “K atta dunyo qurilishi” borliq m asalalariga 
taalluqli bo‘lib, u Levkipp va Dem okrit qarashlarini aks ettiradi, “Kichik 
dunyo qurilishi” inson m asalasiga bag'ishlangan bo‘lib, u, asosan, 
Dem okrit qarashlarini ifoda etadi degan fikrdan kelib chiqib, ularning 
ta ’limotlarini bir-biridan chegaralashga harakat qiladi” ".
Ayni paytda, ular yashagan davrlar va o'rgangan masalalari 
farqlanadi. Xususan, Levkipp Sokratgacha bo'lgan faylasuflar qatoriga