M illiy universiteti

Yusuf  Xos  Hojib 
turkiy  xalqlaming  ХП  asrdan 
ajoyib  badiiy yodgorligi  bo'lgan  “Qutadg'u bilig”  (“Baxt keltimvchi 
bilim”)  asarida  so'zlami  to 'g 'ri  tanlash  va  qo'Uash  haqida:  “Bilib 
so'zlasa  so'z  bilig  sanalur”  degan  edi.  Gapirishdan  maqsad  so'zlov- 
chining  ko'zda  tutgan  narsa,  hodisa,  voqealami  tinglovchiga  to'g'ri, 
ta'sirchan  etkazishidan  iborat.  Shunday  ekan,  nutqning  to'g'riligi,
44

---

ravonligi  va  mantiqiyligiga  erishish  muhim  ahamiyat  kasb  etadi. 
Mutafakkir  yana  so'zlovchini  tilning  ahamiyatini  tushungan  holda 
hovliqmasdan,  so'zning  ma'nolarini  yaxshi  anglab,  ravon  nutq 
tuzishga chiqaradi:
Tilning foydasi talaydir,  ortiqcha hovliqma,
Goho til maqtaladi,  goho so'kiladi.
Modomiki shunday ekan,  so'zni bilib so'zla,
So'zing ko'r uchun ko'z bo'I sin,  (u) ko'ra bilsin.
Til va so'zni avaylashga,  og'ziga kelgan so'zni o'ylab gapirishga 
chaqiradi:
Kishi so'z tufayli bo'ladi malik,
Ortiq so'z qiladi bu boshin egik,
Tilingni avayla-omondir boshing,
So'zingni avayla uzayar yoshing.