M illiy universiteti

Ulug'  vatandoshimiz  Abu  Nasr  Farobiy 
(870-950)  to'g'ri 
so'zlash,  to 'g'ri  mantiqiy  xulosalar  chiqarish,  mazmundor  va  go'zal 
nutq  tuzishda  leksikologiya,  grammatika  va  mantiqning  naqadar 
ahamiyati  zo'rligi haqida shunday deydi:  “Qanday qilib ta'lim berish 
va  ta'lim  olish,  fikmi  qanday  ifodalash,  bayon  etish,  qanday  so'rash 
va  qanday javob  berish  (masalasi)ga  kelganimizda,  bu  haqda  bilim- 
larning  eng  birinchisi  -   jismlarga  va  hodisalarga  ism  beruvchi  til 
haqidagi  ilmdir deb tasdiqlayman”.
Ikkinchi  ilm  grammatikadir:  u jismlarga  berilgan  nomlami  qan­
day  tartibga  solishni  hamda  narsalar  (substantsiya)  va  hodisalarning 
(aktsidentsiya) joylashishini  va  bundan  chiqadigan  natijalami  ifoda- 
lovchi hikmatli so'zlami va nutqni qanday tuzishni o'rgatadi.
Uchinchi  ilm  mantiqdir:  “ma'lum  xulosalar  keltirib  chiqarish 
uchun  logik  figuralarga  binoan  qanday  qilib  darak  gaplarni joylash- 
tirishni  o'rgatadi.  Bu  xulosalar  yordamida  biz  bilmagan  narsalami 
bilib  olamiz hamda nima to'g'ri,  nima yolg'on  ekanligi haqida hukm 
chiqaramiz”  (Abu Nasr Farobiy. Risolalar. Toshkent:  1975. 54-bet).
43

---

Ко' rinadiki,  grammatika  va  mantiq  fanlarining  nutq  tuzishdagi 
ahamiyatini  ikki  buyuk  olim  ham  yuksak  darajada  anglaganlar  va 
ularga katta ahamiyat berganlar.  Beruniy ham, Farobiy ham  Qadimgi 
grek  falsafasiga  va  boshqa  fanlarga  oid  asarlardan  oziqlanibgina 
qolmay, ulami to'ldirdilar, qalat o'rinlarga izoh berdilar.