M. H. Ahmedov, M. R. Shermatov farg‘onaning umurtqali

Qalqontumshuq, Bo‘shilon – Ancistrodon halys Pall.
Chinqiroq ilonlar oilasining bir 
urug„i bo„lib, Farg„ona atrofida zaharli 
ilonlarning faqatgina shu bitta turi 
uchraydi. Uzunligi 75 sm gacha. orqa 
tomoni 
och 
yoki 
to„q kulrang, 
ko„ndalang qora dog„lari tanadan 
dumining ustigacha davom etadi. 
Tananing ikki tomonida bo„yiga 
cho„zilgan xolchalardan iborat yo„li bor. Qorin tomoni oq yoki qoramtir rangga 
ega. Bizdagi yashab turgan boshqa ilonlardan farqi, boshi biroz yapaloqlashgan 
bo„yindan alohida ajrab turadi. Tumshug„ining ikki tomonida burun teshigi bilan 
ko„zi oralig„ida chuqurcha bor. Farg„ona vodiysi atroflaridagi tog„lar va tog„ 
etaklarida, qabristonlarda sichqon va kalamush uyasi atrofida uchratish mumkin. 
Kun botib, qorong„u tushishi bilan ovqat axtarib aktiv faoliyatga o„tadi. Bu zaharli 
ilon kaltakesak, mayda kemiruvchilar, qushlar va hasharotlar bilan ovqatlanadi. U 
serg„azab, johil ilonlardan emas, odam sharpasini eshitsa, ohista berkinadi, faqat 
payti kelganda zaharli tishlari bilan tishlab zaharlashga intiladi. Bu ilon tishlagan 
joyda va u joy atrofida shish paydo bo„ladi, sezilarli og„riq bo„lib, 5-10 kunda o„tib 
ketadi. Agar ot, qo„y, mollarni o„tlab yurganida tumshuqlarini chaqib olsa, halok 
etadi. Bahorda uyqudan turib, tezda urchishga harakat qiladi. Urg„ochisi sentyabr 
oyida 15-20 sm gacha tirik bola tug„adi. 

---

16 
QUSHLAR SINFI 
Qushlar sinfi umurtqali hayvonlarni yuqori darajada rivojlangan guruhi 
bo„lib, xilma xil ekologik sharoitlarni egallagan. Bosh miya yaxshi 
rivojlanganligidan qushlarning xulq-atvorlari ancha murakkablashgan. Farg„ona 
shahrida o„troq va kelib-ketuvchi qushlarning 80 ga yaqin turi hisobga olingan.
Qushlar insonlarga estetik zavq berish bilan birga, daraxt, butalar va 
o„tsimon o„simliklar zararkunandalarini qirish bilan katta foyda keltiradi. 
Farg„ona shahrida yashovchi qushlarning biologiyasi va ekologik 
xususiyatlari bilan qisqacha tanishib o„tamiz.