M. F. Ziyayeva, O. Z. Rizayeva

 
 
 

---

 
39 
2.3.2. Suyak tizimining AFX
 
 
Bola  skeleti  o‘sish  va  rivojlanish  jarayonida  juda  murakkab 
o‘zgarishlarga  uchraydi.  Bunga  bir  qancha  tashqi  va  ichki 
omillar sabab bo‘ladi.
 
Avvalambor  suyak  to‘qimasining  bolalardagi  o‘ziga  xos 
xususiyatlariga  to‘xtalsak:  emizikli  yoshdagi  bolalarning  suyak 
to‘qimasi  tolali  tuzilishga  ega,  organik  moddalar  anorganik 
(mineral) moddalarga nisbatan ko‘p, suv va qon tomirlarga boy 
bo‘ladi.  Buning  natijasida  esa  bolalar  suyagi  kattalarnikiga 
qaraganda  yumshoq,  egiluvchan  bo‘lganligidan,  parvarishdagi 
turli  nuqsonlar  natijasida  tez  egilib  qolishi  va  noto‘g‘ri  shakl 
olishi mumkin.
 
Bu farq 2 yoshlarga kelib kattalarnikiga yaqinlashadi va 12 
yoshga to‘lganda batamom yo‘qoladi.
 
Chaqaloqning boshi katta va odatda dumaloq bo‘ladi. Bosh 
suyaklarining choklari hali bir-biri bilan suyaklanib ketmagan, 
peshona suyagi va tepa suyaklari birlashgan joyda rombsimon 
katta liqildoq, tepa suyaklari bilan ensa suyagi orasida esa kichik 
uchburchaksimon  liqildoq  hosil  bo‘lgan  bo‘ladi.  Katta 
liqildoqning  kattaligi  taxminan  2  x  2,5  sm  bo‘lib,  bola 
hayotining 12-16 oyiga kelib bekilib ketadi. Kichik liqildoq esa 
atigi 20-25% bolalarda ochiq bo‘ladi va u kechi bilan uchinchi 
oyga kelib bekilib ketadi.
 
Chaqaloq umurtqa pog‘onasi to‘g‘ri, hech qanday fiziologik 
egilmalari  bo‘lmaydi.  Bo‘yin  egilmasi  (lordoz)  bolaning  2 
oyligida,  ya’ni  boshini  tuta  boshlaganidan  keyin,  ko‘krak 
egilmasi (kifoz) bolaning 6 oyligida, ya’ni bola o‘tira boshlaga-
nidan  keyin,  bel  egilmasi  (lordoz)  bola  1  yoshga  to‘lganida, 
ya’ni  bola  yura  boshlaganidan  keyin  paydo  bo‘ladi.  Parva-
rishdagi va yurish-turishdagi har qanday salbiy holatlar bolaning 
umurtqa  pog‘onasida  ortiqcha  va  patologik  egriliklar  kelib 
chiqishiga sabab bo‘lishi mumkin.
 
Ko‘krak  qafasi  bolalarda  silindrsimon  yoki  konussimon 
ko‘rinishda,  qovurg‘alar  gorizontal  joylashgan  bo‘ladi.  Bu  esa 
ko‘krak  qafasining  nafas  olishda  yetarli  ishtirok  etolmasligiga 
olib keladi va shuning uchun bolalarning nafas olishi birmuncha 
tez va yuzaki bo‘ladi.
 

---

 
40 
Uzun  suyaklarning  diafizi  va  epifizi  oralig‘ida  ancha  vaqt-
gacha tog‘ay qatlamlari saqlanib turadi, bular epifizar tog‘aylar 
deyiladi va ularning borligi natijasida suyaklar uzunasiga o‘sib 
boradi.  25  yoshga  kelib,  bu  epifizar  tog‘aylar  suyak  to‘qimasi 
bilan batamom almashinadi va odam o‘sishdan to‘xtaydi.
 
Milliy urf-odatlarimizdan kelib chiqqan holda shuni ta’kid-
lash  lozimki,  aksariyat  oilalarda  bolalar  beshikda  parvarish 
qilinadi.  Tegishli  talab  va  qoidalarga  rioya  qilingan  hollarda 
beshik bola qomatining chiroyli va kamchiliksiz shakllanishida 
katta  ahamiyat  kasb  etadi.  Aksincha,  ushbu  qoidalarga 
e’tiborsizlik qilinsa (bola bir xil vaziyatda ko‘p yotsa, ko‘krak 
qafasi ortiqcha qisib qo‘yilsa, oyoqlar bog‘lanayotganda to‘g‘ri 
joylashtirilmasa, bolaning boshi emizilgan tomonda ko‘p qolib 
ketsa va hokazolar) suyaklarning noto‘g‘ri o‘sishiga va noto‘g‘ri 
shakllanishiga sabab bo‘lib qolishi mumkin.
 
Tishlar bola hayotida muhim o‘rin egallaydi va ular bolada 
ma’lum vaqt oralab guruh-guruh bo‘lib chiqadi.
 
Avvaliga bolada sut tishlari quyidagi tartibda chiqadi: o‘rta-
dagi pastki va ustki kurak tishlar – 6-9 oyda, yon tomondagi 
pastki va ustki kurak tishlar – 9-12 oyda, kichik jag‘ tishlar – 
12-15 oyda, oziq tishlar – 17-20 oyda, katta jag‘ tishlar – 21-
24  oyda.  Demak,  bola  ikki  yoshga  to‘lganida  20  ta  sut 
tishlarining hammasi chiqib bo‘ladi.
 
Doimiy  tishlar  bola  6–7  yoshga  to‘lganidan  keyin  chiqa 
boshlaydi  va  bu  almashinish  jarayoni  11-12  yoshga  kelib 
poyoniga yetadi. 
«Aql tishlari» esa 18-20 yoshlarda chiqadi.
 
Bolada  tishlarning  vaqtida  chiqishi  va  almashinishi  uning 
to‘g‘ri  ovqatlanishiga,  chiniqtirilishiga  (ayniqsa,  quyoshda)  va 
kasalliklardan ehtiyot qilinishiga bog‘liq.