M. F. Ziya yeva, G. X. Ma VL yano va ginekologiya

S u n ’iy in sim in a tsiy a
S u n ' i y i n s i m i n a ­
t s i y a ( s u n ’iy u r u g ‘- 
la n tirish ) — b u usul 
h a y z s i k l i n i n g
o ‘r -
tasid a ovulatsiy a d a v - 
rida ( t u x u m hujayrasi
A spiratsion igna
F olikulalar
T uxum don
T uxum
S p erm ato zo id lar
hujayralar
K ateter
76-rasm .
E k s t r a k o r p o r a l u r u g N a n t i r i s h :
/ —t u x u m d o n d a n tu x u m h u ja y ra n i a jr a tib
o lis h ; 2 —s p e r m a b ila n tu x u m h u ja y ra n i 
a r a la s h tir is h ; J — e m b r io n n i b a c h a d o n
b o ‘s h lig ‘ig a k o 'c h ir i b q o 'y is h .
132

---

y e tilg a n d a ) o ‘tk aziladi. B u n d a e r k a k yoki d o n o r s p e rm a si hayz 
siklining 13— 15— 17 -k u n lari q in g a quyiladi. N o r m a d a ay olda 
u r u g ‘lanish kuza tilad i. A g a r urugManish b o ‘lm a y h o m ila d o rlik
k u z a tilm a s a , b u m u o la ja 3 oy d a v o m i d a b a r o y d a ta k ro rla n a d i.
S e k so lo g iy a
Sekso/ogiya
(lot. 
sexus
— j i n c va y u n o n ,
logos
— fan) 
in s o n n i n g jin siy h a y o ti, fiziologiyasi va p a to logiyasini o ‘rga- 
nadi.
H ozirgi sek so lo g iy a n in g b io lo g ik -tib b iy o t y o ‘nalishi jin s -
n i n g b io lo g ik a s o s la r in i, j u m l a d a n , j i n s n in g s h a k lla n is h id a
b io logik va m a d a n iy - so ts ia l o m illa r m u tan o sib lig i (psixoseksual 
o ‘zga rishla rni a n iq la s h va b a r t a r a f e tis h d a a m a liy a h a m iy a ti 
b o r ) , tu rli jin s iy b e lg ila r, j u m l a d a n , jin s iy g o r m o n l a r n i n g
e r k a k la r va a y o lla r ru h iy a tig a va x u lq -a tv o rig a t a ’siri; jinsiy 
fu n k siy a la r (seksual o ‘z g a rish la rn in g diag n o stik asi va davosi 
u c h u n aso s boMadi) o ‘rganiladi.
T a d q i q o t l a r n i n g so tsia l-tarix iy y o ‘nalishi e r k a k la r va a y o l- 
la rn in g sotsial fu n k siy alari va faoliyat s h a k lla r in in g x u s u - 
siyatini o 'r g a n a d i ; y o sh , k a s b - h u n a r , sinf, re g io n , m illat va 
s h u kabilarga b o g ‘liq jin siy x u lq - a tv o r va m a ’naviy a n ’a n a la r
h a q id a m a ’l u m o t t o ‘playdi va u m u m la s h tir a d i; jin siy x u lq - 
a t v o r n o r m a l a r i n i n g ta rix iy e v o lu tsiy a sin i o ‘rg a n a d i, jin siy
tarb iy a va m a ’rifat u s u lla rin in g t a ’s irc h a n lig in i teksh irad i.
S e k so lo g iy a n in g psixologik y o ‘nalishi yosh g a q a r a b boMa- 
d ig a n seksual x u su siy atlarn i, j u m l a d a n , o ‘s m irla r va y o s h la r 
seksual h o la tin i, jin siy ind iv id u a l xususiyatlarini va u bilan
b o g 'liq sezgi h a y a jo n l a m i (se z g i-e ro tik va m a ’naviy ax lo q ), 
s h u n in g d e k , seksual h o la tn in g sotsia l-p six o lo g ik h a m d a solish- 
tirm a -p s ix o lo g ik m a s a la la rn i o ‘rg a n ad i. I n s o n d a vujudga kela- 
d ig a n jin siy kasalliklar, u la r n in g tashxisi, profilaktikasi tib- 
b i y o tn in g m a x su s boNirni — s e k s o p a to lo g iy a d a o ‘rganiladi.
Jins —
o r g a n iz m n in g nasi q o ld irish va irsiy in fo rm a ts iy a n i 
n a s ld a n naslga o ‘tk a z ish n i t a ’m in la b b e r a d ig a n ja m i belgi va 
xossalari. N i h o y a t d a k o lp tu r la r o rg a n iz m i e r k a k yoki ayol 
jin sig a m an su b lig i b ila n b ir - b ir id a n farq qiladi. Jin s jin siy
k o lpayish bilan b o g ‘liq. E rk a k va ayol o rg a n iz m i turli xildagi 
m a x s u s e r k a k va ayol jin siy h u jay ra larin i ( s p e r m a to z o id la r va 
tu x u m h u ja y ra la r) ishlab c h iq a r a d i, u la r n in g u r u g ‘lanish j a -
ra y o n id a q o ‘shilishi y angi o r g a n iz m yaratilishiga s a b a b b o ‘ladi.
133

---

Jin s belgilarining tashqi a lo m a tla ri, m a s a la n , ta n a s in in g shakli 
va h a jm i, rangi 
( h a y v o n la r d a ) , j u n c h iq is h i, ta s h q i 
jin siy
a ’z o l a r v a t o v u s h
a p p a r a t i n i n g t u z i l i s h
x u s u s i y a t l a r i ,
psixofiziologik xususiyatlari ikk ila m c h i jin siy b elgilar d e b , jin s
ta s h q i belg ilari 
a l o m a t l a r i n i n g o ‘zi e sa ji n s iy ikki 
xillik
(d im o r f iz m ) d e b aytiladi.
S ito g e n e tik te k s h iru v la r n atijasida jin s la r boM inishining g e ­
n e tik asosi a n iq la n g a n . 
H a r ikkala jin s u c h u n b ir xildagi 
x r o m o s o m a l a r d a n tash q ari ( u la r a u t o s o m a l a r d ey ilad i), faqat 
ayol yoki e r k a k o rg a n iz m i h u jayralariga xos x r o m o s o m a l a r
h a m bor. B u n d a y x r o m o s o m a l a r (X - Y - x r o m o s o m a la r ) jinsiy
x r o m o s o m a l a r d e b ataladi.
E rk a k va ayol o r g a n iz m in i n g n o jin s iy s o m a t i k h u j a y r a ­
la rin i fa q a t x r o m o s o m a l a r y ig ‘in d isig a q a r a b e m a s , balki 
u la r n i n g y a d r o la rid a g i jin s iy x r o m a t i n d e b a ta la d ig a n m a x su s 
m o d d a b o r - y o ‘qligiga q a r a b h a m farq qilish m u m k i n . E rk a k
o r g a n i z m i
h u j a y r a l a r i
y a d r o s i d a 9 0 — 9 5 %
h o l d a j i n s i y
x r o m a t i n
t o p i l m a y d i .
N o r m a l
a y o l l a r d a
e s a j i n s i y
x r o m a t i n n i n g b itta t a n a c h a s i b o 'l a d i . A n a s h u fa rq t u r n i n g
e r k a k yoki ayol jin s ig a m a n s u b lig ig a i s h o n c h li dalil b o ‘la 
o la d i va u n d a n t ib b iy o td a h a m d a su d tib b iy o t a m a l i y o t i d a
k e n g f o y d a la n ila d i.