M. F. Ziya yeva, G. X. Ma VL yano va ginekologiya

M uolajani o 'tkazish ta rtib i:
—
m u o la ja m a q sa d i b e m o r g a tu s h u n tir ila d i;
— gin ek o lo g ik kresloga taglik solib, ayol y o tqiziladi;
— q o 'l g a steril q o ‘l q o p kiyiladi;
— t a m p o n d o ri p re p a ra tig a botiriladi;
— 
q in k o ‘z g u lar y o r d a m id a tekshiriladi;
— 
k o ‘zg u n i o l m a s d a n tu rib , q in g a dorili t a m p o n
p in set
y o r d a m i d a kirgiziladi;
— k o ‘zgu q i n d a n o linadi;
— 
t a m p o n 12 soatga q i n d a qoldiriladi.
V aksinoterapiya. 
O r g a n iz m g a vak sin a y u b o rib , b ir o r in- 
feksiyaga q arshi s u n ’iy y o ‘l bilan i m m u n i t e t v u ju d g a keltirish 
usuli 
vaksinatsiya
d e b ataladi. V ak sin a zaiflatilgan tirik yoki 
o i i k m ik r o b la r d a n yoki u l a m i n g h a y o t faoliyati m a h s u lo tid a n
ib o ra t. K o ' p i n c h a 6 0 — 70°C t e m p e r a t u r a d a
q iz d iris h
yoki
kasallik m ik r o b in in g kulturasiga fo r m a lin q o ‘sh is h y o ‘li bilan 
o ‘ldirilgan m ik ro b la r v a k sin o te ra p iy a u c h u n ishlatiladi. 0 4 -
dirilgan yoki zaiflatilgan b a k te riy a k u ltu ralari q in g a y u borilsa, 
o r g a n iz m s h u n g a j a v o b a n m a x su s a n tite la la r ishlab c h iq a r ish , 
s h u n in g d e k , fagositozni k u c h a y tirish bilan reaksiya k o ‘rsatadi. 
S h u n a rsa v ak sin a b ilan d a v o lash g a asos b o ‘ladi. B e m o r n in g
o ‘z id a n ajratib o lin g a n b a kteriyalarda n tay yorlangan vaksina
1 4 — G i n e k o l o g i y a
2 0 9

---

o ‘s h a b e m o rg a yuborilsa, bu — 
autovaksinatsiya
d e b ataladi. 
S h u n d a y kasallik b ila n o g ‘rigan b o s h q a b e m o r l a r d a n ajratib 
o lin g a n b a k t e r i y a l a r d a n t a y y o r la n g a n v a k s in a esa 
geterogen
(yot) vaksina
d e b y u ritila di. K o ‘p i n c h a b ir k a sa llikning turli 
klinik fo r m a la ri b ila n o g ‘rigan b e m o r l a r d a n ajratib o lin g a n
b a k te r iy a la rn in g turli s h t a m m la r i d a n ta y y o rla n g a n vaksinalari 
q o ‘lla n ila d i. 
B u n d a y v a k s i n a l a r
p o liv a len t v a k sin a la r
d e b
ataladi.
G i n e k o l o g i y a d a v a k s i n o t e r a p i y a ,
a s o s a n ,
a y o l j i n s i y
a ’z o la r in in g s o ‘zagini d a v o la s h d a ishlatiladi. S o ‘z a k k a poliv alen t 
g o n o v a k sin a si b ila n d a v o qilinadi.
T a y y o r v a k sin a titr id a , 1 ml d a 500 m ln d a n 1 m lrd
g a c h a m ik r o b tan asi boMadi. V a k sin a n in g titri va yaroqlilik 
m u d d a t i h a r b ir a m p u la g a y o z ib q o ‘yiladi. V a ksina d u m b a
m u sk u li orasiga yoki teri ichiga yuboriladi. V a k sin a y u b o - 
rilg an d a u m u m i y v a m a h a lliy reaksiya kelib c h iq ad i. J u d a
shid d atli reaksiya boMishiga yoM q o ‘ym aslik u c h u n d astlabki 
v a k sin a k a tta d o z a d a y u b o rilm a y d i. 
U m u m i y v a m a h a lliy
reaksiya r o ‘y b e r m a g a n d a vak sin a d o z a s in i s e k in -a s ta osh irib
b o ris h , vak sin a y u b o ris h g a j a v o b a n p ic h a u m u m i y va m a h a lliy
r e a k s i y a
k e lib c h i q m a g u n c h a v a k s i n a y u b o r i s h n i d a v o m
ettirish kerak. V a k sin a n i t a k r o r y u b o rish g a j a v o b a n reaksiya 
y u z a g a c h i q m a s a , v a k s i n a y u b o r a v e r i s h n i n g fo y d a si y o ‘q. 
V a k sin a q a n c h a y angi boMsa, o r g a n iz m g a k iritilga nda o ‘s h a n -
c h a k u ch li reaksiya kelib c h iq a d i. 0 ‘tk ir s o ‘z a k d a v a k s in a n in g
d astlabki d ozasi o ‘rta h is o b d a 2 0 0 — 250 m ln m ik r o b ta n a s id a n
i b o r a t boM adi. 
O r g a n i z m n i n g k o ‘r s a t a d i g a n r e a k s i y a s i g a ,
vak sin a do za sig a q a r a b , g o n o k o k k vaksinasi h a r 1— 3 k u n d a
y u b o rila d i, d ozasi esa h a r gal 150—2 50 m l n m ik r o b tan asig a 
o sh irib boriladi.
S o ‘z a k n i n g s u m n k a l i f o r m a la r i d a m a h a lliy v a k s in a ts iy a
usuli ken g qoMlaniladi. B u n d a v ak sin a b a c h a d o n b o ‘yni, u re tra
va t o ‘g ‘ri ic h a k shilliq p a r d a s in in g tagiga y u b o rila d i. M a h a lliy
v a k sin a tsiy a k ic h ik d o z a la r d a n : 40 m l n m i k r o b ta n a s i d a n
b o s h la n ib , s e k in - a s ta 150—200 m ln g a yetkaziladi. Bu usu ld a 
u m u m i y va m a h a lliy reaksiya k u ch li boMadi. S h u n in g u c h u n
b u u sulni fa q at k a sa lx o n a s h a r o itid a qoMlash m u m k in .
A ktiv sil, y u r a k - t o m i r s is te m a s n n in g o rg a n ik kasalliklari, 
b u y ra k la r va jig a r n in g ogMr kasalliklari, o zib k etish, ogMr 
a n e m i y a d a v a k s in a la r bilan d av o lash m u m k in em as.
210

---

B o sh q a k asa lliklarda n s u m n k a li piyelit va sistitni v ak sin a 
bilan d av o lash (ayniqsa, siydik yo 'llari ic h a k ta y o q c h a s id a n
z a r a r la n g a n d a ) yaxshi natija beradi.
B a ’z a n v a k sin o te ra p iy a bilan b ir v a q td a
laktoterapiya
h a m
q o i l a n i l a d i . A r a l a s h
i n f e k s i y a d a va s o ‘z a k n i n g y a s h i r i n
fo r m a la rid a , o rg a n iz m v a k sin o te ra p iy a g a yoki la k to tera p iy a g a 
s u s t r e a k s iy a k o ‘r s a tg a n d a h a m v a k s in a ,
h a m s u t b ila n
d av o lash tavsiya etiladi. B u n d a y h o lla r d a vak sin a va sut bir 
shp risg a to rtib o lin ib , m u sk u l orasiga yub o rilad i. Ayni v a q td a
k ic h ik ro q d o z a , m a s a la n , 1 m l sut v a 100 m ln m ik ro b tanasi 
b o ‘lgan v a k sin a olin ad i. O r g a n iz m n in g k o ‘rsa ta d ig a n re aksiya­
siga q a r a b d o z a oshirilaveradi. B a ’z a n sut b e m o r n i n g o ‘z q o n i 
b ilan q o ‘s h ib y u b o rila d i. Q o n b ila n sut a ra la s h m a s i h a m
m u sk u l orasiga 3:1 n isb a td a y u b o rilad i (q a y n a g a n 3 ml sutga 
b e m o r q o n i d a n 1 m l q o ‘shiladi).
A utogem oterapiya —
te ra p e v tik m a q s a d la r d a
b e m o r n i n g
o ‘z q o n i n i p a r e n te ra l y o ‘l bilan y u b o ris h — g in ek o lo g iy a d a
k e n g ra s m boMgan.
A u t o g e m o te r a p iy a d a klin ik a n u q ta y i n a z a r id a n o rg a n iz m
h i m o y a k u c h la r in in g oshganligi va q o n y aratish a ’z o la rin in g
faoliyati k u c h a y g an lig i (ley k o sito z oshganligi) qay d qilinadi. 
A u to g e m o te r a p iy a quyidagi kasalliklarda q o ‘llaniladi:
— jin siy a ’z o la r n in g yallig‘lan ish kasalliklari ( ju m la d a n ,
s o ‘z a k kasalligi);
— y u q u m li kasalliklar (ju m la d a n , o p e r a ts iy a d a n keyingi 
p n e v m o n i y a l a r ) ;
— b a c h a d o n d a n f u n k s i o n a l x a r a k t e r d a g i q o n k e tish i 
(a y n iq sa , b a lo g ‘a tg a yetish dav rid a );
— fu r u n k u lo z va h o k a z o la r.
A u t o g e m o t e r a p i y a d a k a t t a d o z a l a r ( 1 0 — 20 m l) 
h a m
g e m o s ta tik t a ’sir k o ‘rsatadi. A u to g e m o te r a p iy a q ilish d a q o n
b e m o r n i n g tirs a k v e n a s id a n y o ‘g ‘o n ignali sh p ris g a to rtib
o lin ib , sh u b e m o r d u m b a s i n i n g y u q o r i- ta s h q i kvadran tid ag i 
m u s k u l o r a s ig a y u b o r i l a d i .
Q o n k u n o r a 5 — 10 m l d a n
y ub o rilad i. Q o n ivib q o lm asligi u c h u n shprisga o ld in 5 % 
n£itriy sitrat 
(Sol. N atrii citrcii
50% :) n in g steril e r itm a s id a n
1—2 m l to rtib olinadi.
Jin siy a ’z o la r n in g difteriya ( b o ‘g ‘m a ) ta y o q c h a s i, q o q sh o l 
ta y o q c h a s i yoki gazli g a n g r e n a m ik ro b i q o ‘z g ‘a tg a n infeksiya- 
lard a a n tito k s ik spetsifik z a r d o b la r y u b o rish shart.
211

---