M etning nom i tilga olinmasa, ulardan saqlanish mumkin, deb o ‘ylashgan

lay,  o ‘g ‘irlam oq

so’zi o ‘rniga ovqatlanmoq,  o'ldirm oqso‘zi o'rniga sa lias ini 

olib kelmoq

 so‘zlarini  ishlatadilar.

TERIMINOLOGIYA

H a r bir til shu tilga mansub xalqning  moddiy va m a ’naviy dunyosini 

b utun  borligicha  o ‘zida  aks  etliruvchi  yorqin  ko‘zgu  b o ‘lib,  insonning 

m ehnat  va  ijtimoiy faoliyati  bilan  uzviy  bog'liqdir.  Shu  bois, jam iyatda 

sodir b o ‘lgan har qanday voqelik  yoki o'zgarish, birinchi navbatda, tilda 

o £zini nam oyon etadi. Tarixiy, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot davomida til­

ning  lug‘at  tarkibi  tadrijiy  ravishda  doim o  rivojlanib,  boyib  boradi.  Bu 

boyish jamiyat rivojlanishi natijasida paydo b o ‘lgan yangi tushunchalarni

1 0 3

---

ilodalovclii yangi so'zlar,  nomlarning vujudga kelishi hisobiga sodir bo'ladi. 

Tilning  lug'at  tarkibi,  uning  leksik-semantik  sisternasi  doim o  o'zgarib 

boradi,  ayni  zam onda, jamiyat  uchun  keraksiz  holga  kelgan  tushuncha 

yoki  predmet  nomlarini ifodalab kelgan  so'zlar arxaik so'z sifatida iste’- 

moldan  chiqib,  uning o 'rn in i yangi  so'zlar egallaydi.  Lekin  iste’m oldan 

chiqqan  so'zlar  miqdori  yangi  paydo  bo'lgan  so'zlarga  nisbatan  ancha 

kam bo'ladi.  Lekin ba’zi hollardabuning aksi ham bo'lishi mumkin. Albatta, 

lug'aviy  birliklarning  iste’moldan  chiqishi  lingvistik  va  ekstralingvistik 

omillar asosida,  tilning tabiati,  til taraqqiyoti  qonuniyatlari  asosida ro'y 

beradi.  Bunda ikki asosiy hodisa kuzatiladi:

1. Jamiyat va tabiatdagi narsa-hodisalam ing yo'qolishi bilan ularning 

ifodachisi  bo'lgan  so'zlar  ham   yo'q  bo'ladi,  hozirgi  til  strukturasidan 

(lug'at sistemasidan)  chiqadi va tarixiy so'zlarga aylanadi.

2. Tilning takomillashuvi jarayonida narsa-hodisaning mohiyatini aniq, 

to 'la va to 'g 'ri ifodalay olmaydigan lug'aviy birliklar iste’m oldan chiqib, 

ularning o'rnini hodisani aniq, to 'g 'ri va to 'la ifodalaydigan lug'aviy b ir­

liklar  egallaydi.

Diaxron aspektda o'zbek terminologiyasida faol bo'lgan, lekin, yuqorida 

aytganimizdek, bugunga kelib muayyan sohalarda ko'pgina jarayon va narsa- 

hodisalarning yo'q bo'lib ketishi natijasida ulami ifodalovchi mistar, shero-