М еханика грунтов, вклю чает в себе вопросы, касаю щ иеся видам и классиф икациям грунтов, их

л
ст, = — [ 2 a ' - s i n 2 a r ■ c o s(o 'l + a , )
= — s in 2 a r ■sin(orl 
+ a ,  
n
(4.13)
4.11 rasm . T e k is tarq a lg a n
ta sm asim o n y u k
t a ’sirid an z o ’riq ish
Bu ilbdalar asosida quyidagi bclgilashlami joriy etilsa, masalani hal etishni 
yengillaslilinivchi jadval tuzish mumkin:
a T = K r N
т. = K x ■
 N
T . = K r N
(4.14)
■I l.’ -r.is 
lik (:0
b o
in С i tit til
v.i \ ol i q (10 ip s n ih iri 
n
I.ib / o Yi i | i s h l n r
•1.13 - ra s m . T e n g
z o ’r iq is h la r c liiz m a s i
larniim q ivm allari 
— v a 
— 
.
л 
. 
-
i . 
B 
B
n isb ailar 
y o rd am id a 
4 .4 - ja d v a ld a n olin ad i. 
.hulvald agi 
m iq d orlar 
y o rd a m id a
grunt
q a llaiu in in g
lik va yo tiq q irq im lari 
b o 'y la b  
/.
0
‘ riq islin in g larq alish ch izm alarin i ( 4 . 1 2 -r a s m ) 
y o k i tL-ng z o 'riq is h la r
58

---

chizmasini (4.13-pacm) yasash mumkin.
Yuklangan tasmalaming tik o ‘qlari bo’ylab joylashgan Л// nuqialari uchun (4. 
13) ifoda ancha sodda ko'rinishni oladi, chunki bunday nuqlalarda a i = a
2
= tX
3 
bo'ladi:
N
,
= — 
\a
+ sin 
a
71
N I
= — (ct-
rr
iar)
(4. 15)
bunda cr,, cr
2
- bosh zo ‘riqishlar.
Yarimfazoning istalgan 
M
nuqlasidagi bosh zo'riqishlam ing yo'nalishi shu 
nuqlaning ko'rinish burchagi bissektrisasi va unga tik yo'nalish bo’ylab yuzaga 
keladi.
M
nuqtani tasmasimon yukning qirralari bilan birlashtiruvchi chiziqlar orasida 
hosil bo'luvchi burchakka (4.11 rasm) 
ko'rinish burchagi ( 2 a )
deb nom berilgan.
Yarimfazodagi istalgan nuqtaning zo’riqish holati bosh zo’riqishlar yo'nalishi 
bo'ylab qurilgan ellips yordamida aniq ravshan namoyon bo'ladi. 
x
va 
у
o'qlariga 
monand keluvchi bunday ellipslaming tcnglamasi quyidagichadir:
(4.16)
Zo'riqish ellipsi bosh yo'nalishlar bo'ylab 4.14- rasmdagidck joylashadi. 
Bunda 
Cf
va 
cr
2
zo'riqishlaming yunalishi ellipsning bosh o'qlari yo'nalishiga mos 
keladi. Ellips markazi o'rganilayotgan 
M
nuqtada joylashadi (4.15-rasm). Agar 
4.15- rasmra diqqat bilan nigoh tashlasak, bosh yo'nalishlardan tashqari barcha 
yo'nalishlarda ellipsning vektor radiuslari bevosita tutashgan nuqtada urinma bilan 
90° dan kichik burchak hosil elishini kuzatamiz. By burchak zo'riqishlar 
nazariyasida o g'ish burchagi deb yurililadi.
Og'ish 
burchag i
(
0
) deb m a’lum maydondagi tik ( cr,) va to'la (c r,) 
zo'riqishlardan hosil bo'luvchi nurlar orasidagi burchakka aytiladi.

---

Bosh yo'nalishlar bo'ylab hosil boMgan maydonchalarda og'ish burchagi nolga teng 
bo'lganligi bois 
(0
=
0
) urinma zo'riqish ( r ) ni ham nolga teng ekanligi kuzatiladi.
4 .1 5 -rasm . Z o ’riq ish la r e llip si
Agar zo'riqishning tik yo'nalgan 
& ., CJX
va urinma 
та = Т
„ tashkil etuvchilari 
maMum bo'lsa, urinma zo'riqishning eng yuqori miqdorini quyidagicha hisoblash 
mumkin:
r ™ , = ^ V ( ^ - ° \ ) 2 + 4 r -
(4.17)
U chburchak 
shaklidagi 
tasm asim on tarqaluvchi yuklar ta’siridagi 
zo'riqishni aniqlash masalasi ham amalda tez-tez uchrab turadi. Bunday hollarda 
yarimfazodagi istalgan yotiq tekisliklardagi zo'riqishning tik yo'nalgan tashkil 
etuvchisini quyidagicha aniqlash mumkin: