М е ҳ н а т т а ъ л и м и ў Қ и т и ш м е т о д и к а с и

Амалий-касбий таълим-тарбия жараёнинг схематик кўриниши
Ж амият 
ижтимоий
юуюрмаси 
ва
амалибтнинг 
мутахассиларга 
кўйган 
талабларига мос таълим 
мазмунидан 
келиб
чикадиган 
таълимий, 
тарбиявий 
ва 
тахеил 
олувчилар 
шахсини 
ривожлантириш 
макеявпагэи
Таълим-тарбия 
жараёнининг иштрокчи 
(таксил 
берувчи 
ва 
таксил олувчи) ларнинг 
хамкорликдаги 
фаолиятлари.
Натижа: 
олувчиларга 
таркиб топган билим, иш 
харакати 
усуллари 
ва 
шахсий 
хислат 
хамда 
фазилатлар тизими
Бу жараёнга таъсир кўрсатувчи ташки омиллар: ижтимоий муносабат, -------
_________ ш арт-ш ароит, назорат усуллари, бахолаш мезонлари
________________________________________________
У ш б у чи зм ад ан
к ў р и и и б
т у р и б д и к и , 
т а ъ л и м -т а р б и я
иш и 
эн г 
к ам и л а 
икки та куй и даги м у х и м х у с у с и я тга эга:
Биоинчндан: 
ж а м и я т н и н г р и во ж л ан и ш д а р а ж а с и н и
б е л ги л а б б е р у в ч и ф ан - 
те х н и к а та р а к к и ё т и , и ж ти м о и й м у н о с а б а т ва и ш л а б ч и қ ар и ш тех н а л о ги я л а р н и ў зи д а 
м у ж ас сам х о л д а а к с э т т и р у в ч и т а ъ л и м м азм у н и л и р .
Иккинчидан: 
х у с у с и я т н и (то м о н и ) б у ж а р а ё н д а и и л р о к эту в ч и ш ах с л а р еки 
ш ахс 
в о си тал ар н и ў за р о
б и р -б и р и н и ж ал б
э т у в ч и
ва 
б о к
яъни 
п р о ц ессу ал
м у н о саб атд и р .
У нда:
-т а ъ л и м -т а р б и я ж а р а ё н и н ш тр о к ч и л а р и у ч у н з а р у р ш а р т -ш а р о и т ярати ш :
-тах еи л о л у в ч и л а р н и таб а к а л а ш т и р и ш ва у л а р га я к к а ён д аш и ш :
- 
п е д а го г, м у х а н д и с -п е д а го г л а р к ай та т а й ё р л а ш и ш и н и т а к о м и л л а ш т и р и ш ва 
у л а р н и н г иж одий ф а о л и я т и г а й ў н ал ти р и ш каби лар.
М е \н а т
таъ л и м и
ж а р аён и д а 
м ех н атн и
и л м и й
гаш кил 
эти ш
(М И Т ) 
эл ем е н т л а р и н и қ ў л л а ш н и н г икки ж и х ати п и - та ш к и л и й ва м ето д и к ж и х а т л а р и н и
а ж р а ти б кўрсати ш м у м к и н . И м кон и ят бо р ж о й л а р д а гаъли м ж араён и ў к у в ч и л а р
х о зи р ги за м о н и ш л а б чи кари ги и да 
м ех н атн и
и л м и й
таш к и л
эти ш
х а к и д а г и

---

ту ш у н ч а л а р н и ам ал и й р а в и ш д а о л ад и ган й ў си н д а о л и б бо р и ш зарур. А н а ш у н д ай
ш ар о и тн и
яр а ти ш
м е х н а т
таъ л и м и
ж а р а ё н и
м е х н а т 
и л м и й
т а ш к и л
эти ш
эл ем е н т л а р и н и қ ў л л а ш н и н г т а ш к и л и й ж и х а т и га к и р а д и . Л е к и н м у тл ак о р а в ш а н к и , 
у к у в ч и л а р н и н г м ех н ат та ъ л и м и ж а р а ё н и д а ги а м а л и й ф а о л и я т и ш ар о и ти б и л а н и ш л а б
ч и к а р и ш д а ги ам ал и й ф ао л и ят ш арои ти бир хил б у л и ш и м у м к и н эм ас. Ч у н к и , 
м а к та б д а чар д о и м за м о н а в и й т ех н и к а, т е х л о л о ги я н и . х о зи р ги м е х н а т т а к с и м о т и в а 
х а к о зо л а р н и қ ў л л аб б ў л м а й д и , б у м ак сад га м у в о ф и к хам эм ас. Ш у с а б а б л и и к к и н ч и
м ето д и к в азиф а кел и б чи к а д и к и , у м е х л а т т а ъ л и м и н и и г м е х н а т и лм ий т а ш к и л эти ш
б ў й и ч а зам о н ав и й и ш л а б ч и к ар и ш л ан о р к а д а к о л и ш н и м ето д и к в о с и та л а р б и л а н
т ў л д и р и ш и н и кўзда ту та д и .
Бу б о р ад а у к у в ч и л а р н и м е х н а т таш к и л эти ш э л е м е н т л а р и б и л ан т а н и ш т и р и ш д а
ё р д а м б е р а л и га н эн г сам а р а л и в о си тал ар н и к ў р и б чи к ам и з. А ввал т а ш к и л и й . с ў н г
м ето д и к в ази ф ал ар га т ў х т а л а м и з.
М а к таб ш а р о и ти д а м ех л атн и и л м и й т а ш к и л эти ш эл ем ен тл ар и иш ў р н и н и
т а ш к и л к и л и ш н и , м а т е р и а л л а р ва а с б о б л а р н и с а к л а ш х а м д а т а р к а т и ш н и , и ш л аб
ч и к ар и ш
м ех н аг 
р е ж и м и н и
қ ў л л а ш н и ; 
те х н и к
х у ж ж а т л а р д а н
ф о й д а л а н и ш н и .ў к у в ч и л а р ў р т а с и д а м ех н атн и т а к с и м л а ш н и у з ичига олади .
1. 
И ш ў р н и н и т а ш к и л ки л и ш . М е х л а т т а ъ л и м и ж а р а ё н и д а ў қ у в ч и л а р и и н г ту р л и
иш ў р и н л а р и д а ; [ - IV с и н ф л а р д а -к а б и н е тл а р л а , V - VII с и н ф л а р д а - ё го ч н и к ай та 
и ш л аш ва м етал л н и к а й т а и ш л а ш у с т а х о н а л а р и д а , м ак таб ў қ у в таж р и б а у ч а с т к а с и д а
и ш л аш л а р и га 
тўгри
кел ад и ; 
ю кори 
с и н ф д а
м е х н а т 
таъ л и м и н и н г 
т а н л а н г а н
п р о ф и л и га 
қ ар аб
у к у в ч и л а р
с ан о ат 
ва 
қ и ш л о қ х ў ж а л и к м е х н а т и , 
п а за н д а ч и л и к ва м и л л и й х у н а р м а н д ч ш ш к т а ъ л и м ж а р а ё н л а р и н и ў зи га к ам р аб олади.
Т аъли м
ж а р а е н и н и н г 
п о л и т е х н и к
й ў н а л и ш и га
эр и ш и ш
у ч у н
ў қ у в
м а т е р и а л н и н г м а зм у н и н и к и ёси й т а х л и л к и л и ш к е р а к . б у н д а й тахли лм и у н и н г асо си й
м а к с а д га
м у в о ф и к
п о л и т е х н и к
та х л и л д е б аташ м у м к и н . У н да м аш и н а л а р , 
у л а р н и н г 
кисм.пари, 
м ех ан и зм
ва 
д е т а л л а р н и н г к л асси ф и к ац и я к и л и н и ш и
м а ш и н а с о э л и к со х а с и д а ги таж р и б а н и у м у м л а ш т и р и ш д а м у х лм кад а м д и р . А на ш у
к л а с с и ф и к а ц и я м га ян и б у к у в ч и л а р га м а ш и н а д а ги уни б о ш к а м а ш и н а л а р б и л ан
б о гл а й д и га н у м у м и й н ар с а л а р н и к ў р сати ш к ер ак.
И ш лаб ч и к ар и ш а с о с л а р и б и л ан т а п и ш и ш д а ф ак ат тех н и к а, те х н о л о г и я
эл е м е н т л а р и н и эм ас. б а л к и м ех л а т н и таш к и л э т и ш н и ў р га н и ш хам н а за р д а т у ти л ад и .

---

У к у в ч и л а р н и м ех н атн и и л м и й т а ш к и л к и л и ш э л е м е н т л а р и б и л а н т а н и ш т и р и ш
и м к о н и я т л а р и н и б и р м у н ча б а т а ф е и л к ў р с а ти б ўтам и з.
М е х н атн и и л м и й асо сд а таш к и л к и л и ш и ж ти м о и й и ш л аб ч и к а р и ш д а ю кори 
у н у м д о р л и к н и н г ш а р тл а р и д а н б и р и д и р . Ш у н и н г у ч у н у к у в ч и л а р н и н г м е х н а т таъ л и м и
ж ар а ё н и д а уни к ў л л аш ва ў р га н и ш га ах а м и я т б е р и ш ло зи м .
Т аъ л и м ж а р а е н и н и н г, х у су сан у к у в ч и л а р м ех н ат ф а о л и я т и н и н г и н те н с и в л а ш у в и
х и л м а -х и л м ах су с т р е н а ж е р л а р , р ў й х атга о л у в ч и ва тек ш и р у в ч и к у р и л м а л а р и ш л аб
ч и ки ш ва у л а р д а н ф о й д ал ан и ш за р у р к и л и б к ў й д и к и , бу к у р и л м а л а р у к у в ч и л а р н и н г 
м ех н ат х а р а к а т л а р и н и к ай д к и л и ш ва иш в ак ти д а йўл к ў й и л ад и га н к а м ч и л и к
тў г р и с и д а т езд а х аб а р етк ази ш и м к о н и я ти н и б ер ад и . Ў қ у в ч и л а р н и н г 
ан а ш у н д ай
тр ен е ж ё р л а р д а н ва те к ш и р у в ч и қ у р и л м а л а р д а н ф о й д а л а н га и х о л д а 
м а ш к л а р н и
ўтк ази ш а й н и к с а , м е х н а т у су л л а р и н и т а р к и б то п ти р и ш и и н г б о ш л а н ги ч б о с к и ч и д а
м ех н ат ва к а с б т а ъ л и м и н и н г эн г м у х и м м о д е л л а р и д а н б и р и д и р .
М е х н а т та ъ л и м и ж а р аён и д а ў к и т и ш н и ж о р и й к и л и н ган м у ам м о л и ў к и ти ш ту р и
ў қ у в ч и л а р д а ф и к р л а ш ф ао л и ят и н и н г ю к о р и д а р а ж а д а ф ао л л а ш т и р и ш ва у л а р н и н г 
и ж ти м о и й к о б и л и а т л а р и н и ав ж о л д и р и ш га к а р а т и л г а н ян ги м ето д л ар и н и в у ж у д га
к ел т и р и ш га с а б а б б ў л а д и . М е х н ат т а ъ л и м и н и н г х ар б и р м етод и б н р к аго р у су л л а р н и , 
у л а р н и н г а н ч а с о д д а тар к и б и й к и с м л а р н и ўз и чи га о л ад и . М асалан : ёгочга, м етал га, 
п аза н д ач и л и к , 
м н л л и й
х у н а р м а н д ч и л и к , 
к и ш л о қ
х у ж ал и к
ва 
б о ш к а 
м ех н ат 
о п е р а ц и яс и н и ў р га н и ш ж ар аён и н и к у й и д а ги б и р к ан ча у су л л ар и : иш ў р н и д а гавд ан и
к ан д ай ту т и ш н и , а с б о б л а р н и у ш л аш н и ку р сати ш , хар ак ат н и иш су р ати д а, се к и н ва 
ки см л ар га бў л ган х о л д а, к ей и н ян а и ш с у р а т и д а к у р сати ш у ел л ар и ки ради .
М е х н ат т а ъ л и м и м ет о д л а р и н и н г б у ту н т и зи м и н и б еш та гу р у х га б ў л и ш м у м к и н . 
У л ар д ан х а р би ри ў з н ав б а ти д а б и р к ан ч а м ето д л ар н и х о си л б ў л м а с л и ги г а , ш у 
саб аб л и у к у в ч и л а р за р у р х аж м д аги б и л и м л а р га эга б у л м а с а л а р ҳ а м .у л а р н и а м ал д а 
к у ллай
о л м а с л и ги и и
к у р сата д и . Б у н д ай
х о л л а р д а
у к и т у в ч и н и н г 
а р а л а ш у в и , 
у қ у в ч и л а р г а ё р д а м и зар у р б у л а д и .Ш у н га к у р а ў ҳ у в ч и л а р г а у з б и л и м л а р н и ам ал и й
ф а о л и я тд а к ў л л а ш н и ў р га н и ш и га ёр д а м б е р а д и га н б аьзи м ето д и к у су л л а р н и қ а р а б
ч и қ ам и з.
1
.М е х н а т т о п ш и р и қ л а р и н и б е в о с и та б а ж а р и ш о л д и н д а н и л гар и ў з л а ш т и р и л га н
н аза р и й б и л и м л а р н и қ а н т а т и к л а ш .М а с а л а н , ў қ у в ч и л а р м атер и ал л ар н и к,и зд и р и б
и ш л а ш (г о б л а ш .б ў ш а т и ш ) о п ер а ц и ял а р и н и б а ж а р и ш у су л л ар и би лан т а н и ш а ё т г а н

---

б ў л с и н . К ў р с а т и л а ё п а н о п е р а ц и я л а р н и м о х и ят л а р и н и т у ш у н т н р м о к у ч у н ф и зи к а
ку р си д ан « и с с и қ л и к ў т к а з и ш » ва « и с с ш у ж к узачиш » каби т у ш у н ч а л а р н и эсл аш
к ер ак .Ш у н га к у р а э л е к т р у т к а з ги ч л а р н и п ан ел д а м о н т а ж қи л и ш м и б о ш л а ш д а н ол д и н
ў қ у в ч и л а р ў т к а з ги ч л а р н и п ар ал ел ва к е т м а -к е т у л аш х а қ и д а г и м а ь л у м о т л а р н и
х о ти р а л а р и д а т и к л а ш л а р и кер ак .А н а ш у н д ай ва б о ш қ а к ў п х о л л а р л а ў қ и т у в ч и
у к у в ч и л а р га о л д и н д а н т е г и ш л и м а т е р и а л л а р н и т а к р о р л а ш н и т о п ш и р а д и , у л а р н и н г 
б и л и м л а р и га та я н и б н ав б а тд аги и ш н и н г и лм ий ас о с л а р и н и т у ш у н т и р а д и . Ш у 
ту ф ай л и м е х н а т н и н г и н т е л л е к т у а л сав и я си о ш ад и , у к у в ч и л а р н и н г ф ан а с о с л а р и г а о и д
б и л и м л а р и м у с т а х к а м л а н а д и . 2 .Х ар б и р т а к л и ф к и л а ё т га н та д б и р л а р н и н аза р и й
б и л и м л а р га 
тая н и б
а со сл аш
б и л ан
м е х н а т 
ж а р аен л ар и н и
ж а м о а д а
р е ж а л а ш т и р и ш . У к у в ч и л а р
д азм о л
учу н
гагли к 
т а й ё р л а ё ти р , 
д е й л и к . 
Т а гл и к
кал и и л и ги 2м м ли .чист т у н у к а б у л а к л а р и д а н п а р ч и н л а б ясалади .
Бунд а м е х н а т ж а р а ё н и н и р е ж а л а и п и р и ш д а қ а т о р сав о л л а р т у г и л а д и :п а р ч а л а р н и
зу б и л о би.чан кесиш к е р а к м и ёки қ а й ч и б и л ан к еси ш к ер ак м и ? Х ар қ а й с и пресс 
эго вла б ч и қ и л а д н м и ёки ул ар о л д и н п ар ча қ и л и б т ў п л а н а д и м и ? П р есс л а р н и
букиш дам о л д и н п а р м а л а ш керакм и ёк и а к с и н ч а м и ва б о ш қ а л а р .А н а ш у са в о л л а р н и
ҳ а м м а с и н и ў қ у в ч и л а р у с т а х о н а л а р л а ги м а ш гу л о т л а р д а о лган б и л и м л а р и а с о с и д а хал 
қ и л и ш л а р и м у м к и н .А м м о ю қ о р и д а а й ги л г а н и д е к , у қ у в ч и л а р х а м м а в а қ т хам у з
б и л и м л а р и д а н ф о й д а л а н а о л м а й д и л а р .Ш у саб аб л и п ай д о б у л г а н с а в о л л а р н и ж а м о а
б у л и б хал қ и л и ш м а ъ қ у л р о к д и р . Ш у саб а б д а н ўк,итувчи ай ри м ў к,у в ч и л ар д ап с ў р а б
ч и қ и б
е ч н м н и н г 
кан д ай
в а р и а и т л а р и
ву ж у д га 
кел и ш и н и
ан н гу ш й д и .су н г 
м у а л л и ф л а р га ўз ф и к р л а р и н и н аза р и й б и л и м л а р и га та я н и б а с о с л а б б е р и ш н и т ак л и ф
килади.
И ж о д и й б а х с л а р н а т и ж а с и д а м ех н ат ж а р а ё н и н и н г м азк у р ш ар о и т у ч у н вар и ан ти
х о си л б у л ад и , б у н и у к и т у в ч и м аъ к у л л ай д и .
3. Ў қ у в ч и л а р н и н г м е х л а т
ж а р а ё н и н и м у стак и л
р е ж а л а ш т и р и ш . 
У к у в ч и ла р
м ех н ат 
ж а р а ё н л а р и н и
ж а м о а
би л ан
р е ж а л а ш т и р и ш
м ал ак ал ар и н и
эгал ла ган х о л л а р д а г и н а б у у су л н и қ у л л а ш м ум ки н .
4. М е х н а т м а с а л а с и н и ал б атта ф ан а с о с л а р и г а д о й р б и л и м л а р д а н ф о й д а л а н и б
б аж ар и ш
м у м к и н
б ў л а д и г а н
й у ен н д а 
и ф о д ал аш .М ас ал ан гч и х ги ч
та й ё р л а ш д а
ў қ у в ч и л а р г а у н и н г х а л қ а с и д и ам е т р н н и ва т ў г р и ч и зи гу ж қ и с м и н и н г у зу н л и ги н и
б и л га н х о л д а заго то вкаси н и .н г у зу н л и ги н и м устак,ил то п и ш н и та к л и ф қ и л и ш м ум ки н .

---

Б у м асал ан и
х ал
қ и л и ш
учу н
ў қ у в ч и л а р а й л а н а у зу н л и ги н и
ф о р м у л аси д ан
ф о й д а л а н и б х и с о б л а ш г а
м у р о ж а т қ и л а л и л а р .Б о ш қ а
м нсол: 
я ш и к тай ё р л а ш д а
у ҳ у в ч и л а р о л д и г а у н и н г п ер и м етр и и л ож и б о р и ч а ки чи к б у л и ш и га эри ш и ш
вазиф аси н и қ ў й и ш м у м к и н , чу н ки б у н д а й х о л л а р д а ён д е в о р л а р га кам м атер и ал
кетади.
К е лт и р и л ган м и со л л а р ва б о ш қ а ш у н га у х ш а ш х о л л а р д а б и л и м ла р н и а м а л д а
қ ў л л а ш хеч қ а н д а й с у н ь и й л и к с и з ам а л д а о ш а /ж .Ш у саб аб л и ҳам м азк у р усул 
а й н и қ с а сам а р а л и д и р .
5.И ш ж а р а ё н и д а п ай д о б ў л а д и га н к,и й и н чи л и кл ар и и б ар т ар аф к,илиш учу н
б и л и м л а р д ан ф о й д а л а н и ш .М а с а л а н : кўи х о л л а р д а ў қ у в ч и л а р загато в к ан и ти с к и г а
м а ҳ к а м л а ш га
м а ж б у р
б у л а д и л а р ;б у н д а
и ш л о в 
б е р и л га н
си р т д а
и зл ар
қ о л а д и .Ў қ у в ч и л а р д а « Н и м а қ и л и ш к ер ак ?» д е га н сав о л гу ги л а д и , у л ар ш у сав о л
би лан ук,и тувч и га м у р о ж аа т қ и л а д и л а р . Т а й ё р ж а в о б н и б е р и ш энг о со н и , бирок, 
пай д о б ў л га н қ и й и м ч и л и к н и м у с т а қ и л б а р т а р а ф к, ил и ш д а ў қ у в ч и л а р г а е р д а м л а ш и ш
керак. «Ш у с а б а б л и ў қ и т у в ч и ў қ у в ч и л а р н и н г қаттнк^дик ва б оси м х а қ и д а г и
б и л и м л а р и д а н ф о й д а л а н и б
, у л ар д а за га т о в к а б и л а н ти ск и л аб л ар и о р аси га 
ю м ш о қ р о қ ж и см (ж а г л и к ) қ у й и ш к е р ак .д еган т у ш у н ч а х о си л қ и л а д и .
6 .Т ай ёр б у ю м л а р н и си н а ш .Б у ю м л а р т а б и и й и л м и й ф а н л а р н и н г қ о н у н и я т ва 
ход и сал ар и
н а м о й и ш
қ и л а д ж э д
м о д ел ь 
ва п р и б о р л а р д а н
. 
яъ н и ж и е м н и н г
и сси к л и к д ан к е н га й и ш и н и н ам о й и ш қ и л и ш п р и б о р и .к и н е т и к зн е р ги ян и п о тен ц и ал
эн е р ги я га а й л а н т и р и ш п р и б о р » ,п л ек тр д в и г а т е л и , м е х а н и к ар р а ва б о ш к а л а р д а н
и б о р ат булган х о л л а р д а бу у с у л н и қ у л л а ш м ум ки н .
Ў қ у в у с т а х о н а л а р и д а
у тк ази л а д и ган о п е р а ц и я л а р и н и
б и л и б ва ў зл а ш т и р а
оли ш в ак ти д а ў қ и т у в ч и а в в а л и г а у л а р н и н г в а зи ф аси ва и ш л а б ч и к ар и ш (те х н о л ги я) 
ж ар аён и д а т у т га н ў р н и н и ту ш у н т и р и б б ер а д и у л а р н и ў қ у в ч и л а р и л гар и у зл а ш т и р и б
о п е р а ц и я л а р б и л ан т а к к о с л а й д и , у б и л ан у л а р га хос 
ум у м и й
б ел ги л а р н и
а ж р а ти б к ў р сата д и
ва ф ар қ л ар н и т у ш у н т и р и б .ш у н д а й
қ и ли б ў қ у в м а т е р и а л и н и
о п а к и
в а к т и д а
х у л о с а л а р
па 
у м у м л а ш м а л а р н и
и сб о т 
б ў л и ш и
учу н
ў р га н и л аё тган ж а р а ё н л а р . х о д и с а л а р ва п р ед м е т л а р и и си ё с и й т ах л и л ки ли ш катта 
а х а м и я тга эга б ў л а л и .
М а ш к л ар ж а р а ё н и д а
у су л л а р и н и б а ж а р и ш п и н г си ф атл и

---

б ў л ш п и га. у к у в ч и л а р н и н г 
кил иш и га 
э ъ т и б о р
б ер и ш
к ер ак , 
м е х д а т
у су л л ар и ва о п е р а к и я л а р н и ў чл аш ти р и ш м а қ с а д и д а м аш к ла р н м б аж ар и ш
ўэ — ў зини н а зо р а т килиш учу н
кай та 
а л о қ а с и
т ам о й и л и га 
т а ъ с и р
ки л ад и ган
ун ч а 
м у р ак к аб б ў л м аган
х и л м а — хил 
м о с л а м а л а р д а н ; 
ту ги р ла ги ч л ар , ш аб л о н л ар , асб о б л ар , 
у л а р га
қ и л и н га н
тсн зо д а т ч и к л а р д а н , 
асб о б л ар
ва х ар ак ат л а р н и
м у в о ф и қ л а ш т и р и ш га
д о й р м о сл ам ал ар д ан ,
у к у в ч и л а р н и н г 
а в то м о б и л
т р а к т о р н и
в а 
хай даш
к о и д а л а р и н и
ў р га н и ш д а т р ен аж ер д а н ф о й д ал ан и ш к а тга р о л ў й н а й д и .
М а ш к л ар ж а р а ё н и д а ю к р р и д а сан аб у ти л га н тех н и к а в о си тал ар и н и қ ў л л а н и ш
у к у в ч и л а р г а м с қ н а т х а р а к а т л а р и н и б аж ар и ш д аги х ато л ар д ан х о л и с б ў л и ш га и м к о н
б ер а д и , у су л л ар и н и ҳ о с и л килиш учун с а р ф л а н а д и га п к и с қ а р т и р и ш ва у л а р н и н г
о ш и ш и га, 
л е к и н бу во си тал ар д ан узок, э а қ т ф о й д ал ан и ш х а м з а р а р
б ў л и ш и
м у м ки н . У л а р м ех н ат 
у с у л л а р и н и эгал л а ш ў зи га хос м ў л ж ал р о л и н и ў й н а й д и ва 
ш у н и н г учу н
у л а р д а н
ва 
т а ъ л и м н и н г 
д а с тл а б к и
б о с қ и ч л а р и д а г и н а
ф о й д ал ан и ш м а қ с а д га м у в о ф и к д и р .
П си х о л о гл а р н и н г к ў н и к м а л а р ва м ал ак ал ар н и , ў к у в ч и л а р д а м ех н ат у с у л л а р и га
о и д
м аш к л а р и н и
т а р к и б
т о п ти р и ш
к о н у н и ят л а р и
х аки д аги
та д к и қ о т л а р и
н а ти ж ал ар и н н
х и со б га 
ол и б , 
бу 
у су л л ар н и
у зо қ
д а в о м
э т м а й д и га н
х ар
м аш гу л о тд а т а к р о р л а н и б ту р а д и га н п ай т д а у зв и й п о р л аб таш к и л эти ш керак. 
У к у в ч и л а р тў гр и у с у л л а р и н и
эгал л а б б о р га н и
сари ў к и ту в ч и у л а р га
м у стаки л
к и ри ш и ш
учу н
р у х с а т б е р а д и , 
бу ж а р а ё н и д а
у л а р
ў зл ар и ў зл а ш ти р та н
м ех н ат ва х ун ар у с у л л а р и д а н ф о й д л ан а о л ад и л ар , М е х н а т у с у л л ар и га о и д м аш к л а р н и
ў тк ази ш в а қ т и д а
т а л а б л а р г а ри оя килиш л о зи м ;
1
.Ў қув — м о д д и й ш ар о и т л а р яр ати л ган б ў л и ш и (ях ш и и ш л ай д и ган а с б о б —
у с к у н а л а р , м о с л а м а л а р ва т р а н с п о р т л а р н и н г м а в ж у д б ў л и ш и ).
2
.М е х н ат у е у л л а р н и н г с р қ и н ва қулай к ў р сати л и ш и н и х ам д а ў к у в ч и л а р н и н г бу 
у су л л ар н и т ў ф и ва тўлик, ў зл а ш т и р и ш и . т е к ш и р и ш н и таъ м и н л ан и ш и .
Ч .Бевосита к у зат и ш ва н азо р а т к и лади ган қ у р и л м а л а р д а н ф о й д ал ан и ш йўли 
б и л а н м ех н ат х а р а к а т л а р и н и м у стак и л н азо р а т к и л и ш вази ф аси н и а м а л га о ш и р и ш
у ч у н йўл — й ў р и к л ар б ер и л и ш и .
4 . 
У к у в ч и л а р н и н г 
м е х н а т 
у с у л л а р и д а
йўл 
қ ў яд и га н
кам-
ч и л и к л а р и га т е з д а б а р х а м б ер и ш йўллари ў й л а н га н б ў л и ш и керак.

---

Бу т а л а б л а р н и н г ҳ а м м а с и га р и о я қ и л и ш м е х л а т о п е р а ц и я л а р и ва ж а р а ё н л а р и н и
ў р га н и ш в а қ т и д а м е х н а т х а р а к а т л а р и н и м у в а ф ф а к и я т л и ш ак л л ан ти р и ш и м ко ни н и
беради .
Т аь л и м ж а р а с н и га д а с т у р л а ш т и р и л га н у қ и т и ш н и к ен г ж о р и й қ и л и ш
бутун 
ч о р а л а р б и л ан т а ш в и қ о т қ и л и н а р эк ан . б у н д а а н а ш у у су л би л ан би р то м о н л а м а
ш у гу л л ан и ш ф о й д а у р н и га ту гр и та ь л и м и ш и га ва тар б и я га, у қ у в ч и ш ах си н и ҳар 
ж и х атд ан р и в о ж л а н т и р и ш га катта зар а р е т к а зи ш и м у м к и н л и ги н и у н у т м а с л и к керак. 
М асал ан : д а с т у р л а ш т и р и л г а н т а ь л и м д а у қ и т у в ч и н и н г ж о н л и су зи ч е к л а н га н б у л а д и , 
у қ у в ч и н и н г н у т қ и н и р и в о ж л а н т и р и ш у ч у н б и р о р қ у л а й ш ар о и т м а в ж у д б у л м ай д и . 
Н и хоят, 
с т а н д а р т сав о л л а р
ва 
ж а в о б л а р д а н
ф о й д ал ан и ш
н а т и ж а с и д а м ак таб
у к у в ч и л а р н и н г и ж о д и й та ш а б б у с и м аьлу м д а р а ж а д а б у л и б қ у й и л а д и .
Ш у л и н г у ч у н м е х л а т д а р с л а р и д а д а с т у р л а ш т и р и л г а н та ь л и м ў к и т и ш н и н г б ош к, а 
у с у л л а р и о гз а к и в а к у р с а т м а л и , ам ал и й м е т о д л а р и б и л ан , м у ам м о л и та ь л и м ва 
т е к ш и р и ш м е т о д л а р и б и л ан о к, и л о н а та р з д а қ у ш и б о л и б б о р и л и ш и , о д ат д аги
т е х н и к а в и й в о с и т а л а р д а н к ен г ф о й д а л а н и ш л о зи м . Д а с т у р л а ш т и р и л га н т а ъ л и м д а н
м е х н а т б у й и ч а м а ш гу л о т н и н г т у р л и б о с қ и ч л а р и д а ҳ а м д а а й н и қ с а , б и л и м л а р ва 
к у н и к м а л а р н и т е к ш и р и ш во си тас и с и ф а т и д а и л гар и ў р н а т и л га н м а т е р и а л л а р н и
т а к р о р л а ш ва м у с т а х к а м л а ш в а қ т и д а ф о й д а л а н и ш м ум ки н .
М е х н а т т а ь л и м и ю заси д ан м а ш гу л о т л а р д а м е х н а т у с у л л а р и н и н г ту гр и
б а ж а р и л га н л и г и н и
т е к ш и р и ш
учу н
х и л м а -х и л
гр е н а ж ё р л а р
кен г 
қ у л л а н м о қ д а . У л а р а в т о м а б и л н и ва б о ш қ а т р а н с п о р т т е х н и к а с и н и , м етал л га и ш л о в 
б ер и ш с т а н о к л а р н и ва қ ў л д а и ш л о в б е р и ш о п е р а ц и я л а р н и б аж ар и ш в а қ т и д а иш 
х а р а к а т л а р и н и к о р д и н а ц и я л а ш н и б о ш қ а р и ш д а р а ц и о н а л м е х н а т у су л л а р и н и и ш л аб
ч и қ и ш и м к о н и н и б ер ад и .
М е х н а т 
д а р с л а р и д а
т р е н а ж ё р л а р д а н
ф о й д а л а н и ш
ў қ у в ч и л а р н и н г 
м ех н ат 
м а д а н и ят и н и о ш и р и ш г а , таь л и м ж а р а ё н и с а р ф л а н а д и г а н в а қ т и н и қ и с қ а р т и р и ш г а ва 
м е х н а т у н у м д о р л и ги н и о ш и р и ш га ёр д а м б е р а д и . М е х н а т д а р с л а р и д а та ь л и м б ер у в ч и , 
н а зо р а т қ и л у в ч и қ у р и л м а л а р ва т р е н а ж ё р л а р д а н т а ш қ а р и т а ь л и м н и ш с р у г л и к ва 
т о в у ш н и н г т е х н и к а в и й в о си тал ар и ( у қ у в к и н оси , д и а ф н л ь м л а р , д и о п о зи т и в л а р , 
гс лс ви д и н и я, р а д и о , м агм и гаф о н е зу в и , в и д е о м а т е р и а л л а р . и н ф о р м ати к а . Э Х М ва 
х о к азо л ар ) к е н г и ш л а т и л м о қ д а . У л ар у ҳ и т у в ч и н и н г кам вак;т са р ф л а н га н х о л д а б и р о р

---

м с з д а т ж а р а ё н и н и к ў р с а тм а л и ва к у л а й т а р зд а н а м о й и ш қ и л и ш га , д е т а л л а р у зе л л а р , 
стан о к
м ех ан и зм и м и н г 
к и н ем ати к
с х е м а с и н и
к у р с а т и ш и га
и м ко н
б ер а д и .
Ш упин! д е к м ех н ат д а р с л а р и д а д а с т у р л а ш т и р и л г а н таъ л и м ў к и т и ш н и н г б о ш к а
у су л л ар и о п а к и ва ку р сатм ал и , ам а л и й м е т о д л а р и б и л ан , м у ам м о л и таъ л и м ва 
тек ш и р и ш м ето д л ар и б и л ан о к и л о н а т а р з д а қ у ш и б о л и б б о р и л и ш и , о д а т л а ги
т е х н и к а в и и во си тал ар д ан кен г ф о й д ал ан и ш л о зи м . Д а с т у р л а ш т и р и л га н т а ъ л и м д а н
м ех л ат б у й и ч а м аш гу л о т н и н г ту р л и б о с к и ч л а р и л а х ам д а ай н и к са. б и л и м л а р ва 
кў н и к м а л а р н и те к ш и р и ш в о си тас и с и ф а т и д а и л гар и ў р га н и л ган м а т е р и а л л а р н и
га к р о р ла ш ва м устах к ам л аш в ак ти д а ф о й д ал ан и ш максадг а м у во ф и к д и р .
М е х н а т та ъ л и м и д а ги
м ех н ат м е т о д и к а с и н и ш
п си х о л о ги я 
б и л ан
узви й
б о гл а н и ш и м ухи м ах а м и ятга эгад и р . Б у ш а б и л и ш
ж а р аён и
ва 
а қ л и й
р и в о ж л а н и ш
п си х о л о ги я си
у к у в у с т а х о н а л а р и д а
ту р л и
б у ю м л а р н и
т е х н и к а в и й
л о й и х д л аш
ва 
м о д ел л аш ж а р а ё н и д а ў к у в ч и л ар д а т е х н и к ф и к р л аш
х ам д а 
к о н с т р у к т о р л и к ва 
ге х н о л о ги к к о б и л и я т и н и н г ш ак л л ан и ш и
учу н а с о с
х и со б л а н а д и . 
П си х о л о ги я 
у к у в ч и л а р
т о м о н и д а н
б и л и м л а р н и н г
у зл а ш г и р и л и ш и , 
м ех н ат 
м а л а к а л а р и к ў н и к м а л а р и н и н г х о си л к и л и н и ш и
у л а р д а м у с т а к и л л и к ва м е х н а тга и ж о д и й Ё ндаш иш
х и сси н и
р и в о ж л а н т и р и ш
ко н у н и ят л а р и н и
о ч и б
б ер ад и . 
Бу 
укув у с т а х о н а л а р и д а ў қ у в -т а р б и я и ш л ар и н и
т ў гр и т а ш к и л эт и ш д а м ухим ах а м и ят га эга.
Т а ъ л и м и д а ги м е х н а т м ето д и к аси о д а м а н а т о м и я с и ва ф и зи о л о ги яс и б и л а н узви й
б о г л и к д и р . М а зк у р и кки ф ан и н с о н н и н г б и о л о ги к м о х и яти н и т у ш у п и ш д а б аза б ў л и б
х и зм а т к и л ад и . Ш у саб аб л и , м ех н ат д а р с и д а у к у в -т а р б и я ж ар аён и н и т ў г р и та ш к и л
килиш у ч у н ў к и т у в ч и ўқу вч и о р га н и зм и и и ў с и ш и ва р и в о ж л а н и ш и н и н г б и о л о ги к
к о н у н и ятл а р и н и б и л и ш и тал н и ш и керак. Б у и н с о н н и н г п си х и к ш ак л л ан и ш и ва 
р и в о ж л а н и ш и х у с у с и я тл а р и н и о чи б б е р а д и га н ё ш ф и зи о л о ги яс и ва о д а м н и н г о л и й
нерв ф а о л и ят и ф и зи о л о ги яс и к у р си д а ў р га н и л а д и .
М е х н а т ж а р а ё н и ва м ех н ат т а ъ л и м и м е т о д и к а с и ўқув м сх п ат ги ги сн аси б и л ан
хам б о гл и к б ў л и б , бу укув у с т а х о н а л а р и д а у к у в ч и л а р н и ёш х у с у с и я тл а р и н и х и со б га 
о л ган х о л д а у ки ти ш хам да т а р б и я л а ш н и к г с а н и т а р и я -г и ги е н а ш ар о и т и н и ўр га н а д и . 
Ҳ ар б и р у к у в ч и у ч у н иш ў р н и н и т ў г р и т а н л а й б и л и ш , ку л ай с а н и та р и я ги ги ен а 
ш ар о и ти я р а т и ш (ёр у гл и к . о зо д а л и к , в е н т и л я ц и я ), у к у в ч и л а р н и иш ж о й и н и тугри 
т а ш к и л э т и ш га , зар у р ас б о б л а р д а н , м е х н а т у с у л л а р и д а н ф о й д а л а н а б и л и ш га ў р га ти ш

---

м е х н а т таъ л и м и ў к и ту в ч и с и ам ал га о ш и р а би л и ш и ва х а ё т га т а д б и к этиш и лозим
б ў л ган асо си й м асал ал ар д и р .
Н и хоят, м е х н а т та ъ л и м и м ето д и к аси у ч у н у н и и г й ў и ал и ш л а р и д ан
бири 
ах б о р о т н и узати ш ва ў зл а ш т и р и ш , ў к у в ж а р аён и д а б е в о с и т а ва кай та алока ў р н ати ш
катта ах ам и ятга эга. Бу й ў н ал и ш д а с т у р л а ш т и р и л га н та ъ л и м н и и ш л аб чи ки ш учун 
асо с б у л и б х и зм ат к и л ад и . Д а ст у р л а ш т и р и л га н т а ъ л и м эса учу н ж ар аён и га ў ти ш н и н г 
т у р л и т е х н и к в о си тал ар и н и ж о р и й к и л и ш н и кўзд а ту тад и .
XII БОБ. МЕҲНАТ ТАЪЛИМИНИНГ ДИДАКТИК ТИЗИМЛАРИ
12.1. Меҳнат таълими дидактикасининг асосий тушунчалари.
М аъ л у м ки хар х и л т а ъ л и м д а п ед а го ги к а за м и н и д а м е т о д и к а , д и д а к ти к а ф ан лари
б и р б и р и га у зв и й л и к х о л атд а ў р га ги л а д и х ам д а у л ар т а р и ф топ ган :
Педагогика 
- т а ъ л и м ва т а р б и я н и н г н аза р и й ва ам а л и й м а с а л а л а р и н и ў р га ту в ч и
ф ан . У б ар к а м о л и н со н н и во яга е тк ази ш м ак с а д л а р и га х и зм а т ки лади .
Методика 
- б и р о р и ш н и м а к с а д га м у в о ф и к ў т к а з и ш м ето д л ар и , йўллари
м аж м у аси . У ал о х и д а м е то д и к а л а р д а н таш к и л то п а д и . П е д а го ги к а фани с о х аси д а 
м аъ л у м ў қ у в ф ан и н и ў қ и т и ш к о н у н и ятл ар и н и та ш к и л к и лад и . М асалан . б о л ал ар
м е то д и к а с и , а р и ф м е т и к а м е то д и к аси ва ш у каби лар.
Дидактика 
- п е д а г о ги к а н и н г та р м о ги . Т а ъ л и м -т а р б и я н аза р и я си , яъни м ак сад л ар , 
м азм у н и . к о н у н и ятл а р и , т а м о й и л л а р и н и и ш л аб ч и к и ш б и л ан ш у гу л л ан ад и .
Ш улирга тая н га н х о л д а д и д а к ти к а га о и д к у й и д аги л а р н и и н о б атга о.чиниш и 
м ак сад га м у во ф и к д и р . М е х л а т т а ъ л и м и н и н г д и д а к т и к т и зи м л а р н еги зи д а ш ак л л ан ад и . 
У л ар куй и даги ча:
1. 
М о д у л т а в с и ф и
2. 
М е х н а т д и д а к т и к а с и н и т и зи м л ар и
3. 
М е х н ат д и д а к т и к а с и д а п р е д м е т б ую м т и зи м и
4. 
М е х н ат д и д а к т и к а с и д а т е х н о л о г и к о п ер ац и я т и зи м и
5.
М е х н ат д и д а к т и к а с и д а п р е д м е т-о п е р а ц и я т и зи м и
6
. 
М ех н ат д и д а к т и к а с и д а те х н о л о ги к м а ш к ти зи м и
7. 
И ш л аб ч и қ ар и ш т и зи м и ва уп д аги д и д а к т и к асо сл ар

---

8
. 
Ў қ у в ч и л а р
м ех н ат 
п о л и те х н и к а
т а ъ л и м и
т а й ё р га р л н гн н и н г 
илм и й
м а зм у н и н и ва ти зи м и н и и ш л аб ч и к а р и ш н и н г д и д а к ти к а со сл ар и .
I. 
Молул тавсиф и:
М од ул б и р л и г и ." Д и д а к т и к а м ето д и ка о р а с и д а ги м у н о с а б а т л а р ”
М о д у л
м аксад и . 
“Д и д а к т и к а ", 
“ м ето д и к а" 
ту ш у н ч а л а р и . 
д и д а к т и к
х атти
х а р а к а т л а р , у к и ти ш т а м о й и л л а р и , таъ л и м м о д е л л а р и д а н ф о й д а л а н и ш н и ў ргати ш .
К у т и л аё тган н ати ж ал ар . И ш т и р о к ч и л а р курен и ў р га н и ш н ати ж аси д а қу й и д аги
б и л и м . к у н и к м а ва м ал ак ал ар га эга.
1. Д и д а к т и к а т ў гр и с и д а ги т у ш у н ч а . Д и д а к т и к а х атти х ар ак ат л а р д ап ф о й д а л а н а
о л ад и л ар .
2. Д и д а к т и к а н и н г 
м е то д и к а
б и л ан
ў з а р о
б о гл и қ л и ги н и
гу р у х л ар н и
ш а к л л а н ти р и ш т ам о й и л л а р и д а р с ж а р аён и д а ф о й д а л а н и ш н и би лади .
3. У к и ти ш т а м о й и л л а р и н и д ар с ж а р аён и д а қ ў л л а н и ш и н и н г а х а м и я ти т у ш у н а д и .
М олулнинг мазмуни.
М од ул иом и: "Д и д ак ти к а м ето д и к а о р а с и д а ги м у н о саб атл ар " 
М о д у л н и н г м аэм у н и й ти зи л м аси .

---

II. М одулнинг назарий