М е ҳ н а т т а ъ л и м и ў Қ и т и ш м е т о д и к а с и

“Малака” 
д е га н д а биз- ш ах сн и н г м аъ л у м касб га я р о к л и л и к , т а й ё р л и к д ар а ж ас и , 
шу к асб д а и ш л ай о л и ш и учун за р у р б и л и м , к ў н и к м а ла р й и ги н д и си . К асбий 
а х б о р о т л а р п и и г 
т е з 
к ў п ай и б
б о р а ё т га п и
и л гар и
ў зл аш ти р и л га н
м а п ак ан и п г 
е т и ш м а с л и ги и и к е л т и р и б чи к ар а д и . Б у е т и ш м а с л и к н и кай та т а й ё р л а ш ва м алака 
о ш и р и ш о р к а л и к асб и й ф а о л и я т н и х о зи р ги т а л а б а л а р д а р а ж а с и д а д а в о м этти ри ш
и м к о н и я ти х о с и л б ў л и ш и н и ту ш у н ам и з.
М а л а к а
о ш и р и ш - 
м ех н ат 
т а ъ л и м и
м у т ах аси сл ар
касб ий
б и л и м
ва 
к ў н и к м а л а р и н и ян ги л аш х ам д а р и в о ж л а н т и р и ш ж а р а ё н и н и т а р и ф л а й д и . Ш у би лан
т а ъ к и д л а ш зар у р к и . м е х н а т таъ л и м и м е т о д и к а с и д а х ам д а м азку р та ъ л и м н и ўзи да 
б о ш к а а т а м а л а р кўп м ал ак ал ар

---

- « ў р г а т и и Г т у ш у н ч а н и - ах б о р о т д а н ф о й д а л а н и ш ва ту р л и хар ак ат ла р н и
к ў р сати л ган т а р т и б д а м у стақ и л б а ж а р и ш к ў и и к м а л а р и н и эгал л а ш . « У р га ти ш ” 
т у ш у н ч а н и
а х б о р о т д а н
ф о й д а л а н и ш
ва 
т у р л и
х а р а к а т л а р н и
б аж ар и ш
к ў н и к м а л а р и н и и г ў к у в ч и л а р ў қ у в ч и л а р т о м о н и д а н ў зл а ш т и р и ш и н и ту р л и во си та ва 
у су л л ар н и к ў л л а б т у ш у н т и р и ш , к ў р сати ш ва м а ш к л а р о р к а л и ам ал га о ш и ри ш
ж араён и .
- М е х н ат т а ъ л и м м е т о д и к а с и д а х.амда м а зк у р т а ъ л и м н и ўзи д а « ў зл а ш т и р и ш ” 
т у ш у н ч а д а т у ш у н и ш , 
ў р га н и ш
о р к ал и
а х б о р о т н и н г 
м а ъ н о -м а зм у н и , 
ун дан
ф о й д ал ан и ш ё к и х а р а к а т л а р н и б аж ар и ш т ар т и б и т ў г и с и д а б и л и м ва к ў н и к м а л а р
х оси л б у л и ш и д а р к о р .
Ў зл аи гги р и ш ш а р т л и р а в и ш д а к у й и д а ги у ч т а д а р а ж а г а а ж р а т и л а д и :
1. Ў р га т и л га н б и л и м ва к ў н и к м к а л а р н и т ў гр и т а к р о р л н ш .
2. 
У л а р н и
ам а л и й
ф а о л и ятд а
қ ў л л аш . 
у л ар д ан
т еги ш л и
м ақ сад л ар д а 
ф о й д ал ан и ш и м к о н и я т и га эга б ў л и ш .
3. У л ар н и и ж о д и й т а х л и л к и л и ш , ки ёсл аш , у м у м л а ш т и р и ш , х у л о с а л а р ч и к ар и ш
а со си д а т а к о м и л л а ш т и р и ш ф а о л и я т и н и а м а л га о ш и р и ш и м к о н и я т и га эга б ўлади .
Қ а й д э т и л га н л а р д а н м аъ л у м б ў л м о к д а к и . та л а б а л а р : б и л и м м ал ака. к ўн и км а, 
касб, и х т и с о с л и к ва б о ш қ а а т а м а л а р д а н ў р н и д а и ш л а т и л и ш у с у л л а р и н и м у к ам м ал
к ў л л ан и ш ў р га н и ш л а р и л о зи м д и р .
Ш у н д а б и л и м л а р , м е х н а т к у н и к м а л а р и ва м а л а к а л а р и н и т е к ш и р и ш ў қ у в ч и л а р г а
м е х н а т в а касб т а ъ л и м и б е р и ш ва у л ар н и т а р б и я л а ш с и ф ати н и о ш и р и ш н и н г эн г 
м ухим в о си т а л а р и д а н б и р и х и со б л ан ад и . М ех н ат т а ъ л и м и н ати ж ал ар и н и ў з в ак ти д а 
те к ш и р и ш
ў қ у в ч и л а р д а б и л и м л а р
ва 
мех,нат 
к ў н и к м а л а р и н и н г 
с и ф а т и
у ч у н
ж ав о б гар л и к
х и с с и н и
р и в о ж л а н т и р и ш га ё р д а м
б е р а д и , 
у л а р н и н г 
и н т и зо м и н и
ях ш и л ай д н ва ў о л ар и га н и с б а т а н т а л а б ч а н б ў л и ш га ў р га т а д и . иигда к а м ч и л и к л а р га
йўл к ў й м а с л и к к а ва ў зи н и д о и м и й р а в и ш д а к ам о л т о п т и р и б б о р и ш га у н д ай д и .
Б и л и м л ар ва к ў н и к м а л а р н и те к ш и р и ш ў қ у в ч и л а р г а т а й е р га р л и к д а р а ж а с и н и
аи и к л аш га ё р д а м б е р и б ги н а к о л м а сд ан , ш у б и л а н б и р га ян а б и р м у х и м в ази ф ан и —
илгари ў зл а ш т и р и л га н б и л и м л а р ва м е х н а т к ў н и к м а л а р н н и м у с та х к а м л а ш в ази ф аси
хам б аж ар ад и .
Б и р о к у к у в ч и л а р н и
iir
б и л и м л а р и н и к у н и к м а ва м а л а к а л а р и н и тек ш и р и ш и ш и д а 
хали кутггина к а м ч и л и к л а р м авж у д . Бу к а м ч и л и к л а р ш у н д ан и б о р атк и . ай р и м

---

у к у в ч и л а р н и м е \н а т б у й и ч а ў зл а ш т и р и ш н и с у н ъ и й р ав и ш д а о ш и р и ш г а о л и б к ел у вч и
ф о и з к ў р с а т к и ч л а р и га м о й и л л и к б и л ан к а р а й д и л а р . Б аъзи у сто з ў қ и т у в ч и л а р , 
ў к у в ч и л а р д а н у ти л га н м атер и ал н и с ў р а ш н и таж р и б а к и л и б к ў р м а й д и л а р , к ў п и н ч а
у к у в ч и л а р н и н г б и ли м ва м е х л а т к у н и к м а л а р и с и ф а т и д а те к ш и р и ш н и б а ж а р и л га н
а м ал и й . г е о ф а ф и к ва б о ш к а и ш л ар н и н г м и қдори б и л ан а л м а ш т и р а д и л а р , б у хол эса 
т е к ш и р и ш н и т а р б и я в и й во си тад ан қ у р у к м ак сад га а й л а н т и р и б кўяди.
У к у в ч и л а р н и н г 
б и л и м л а р и
ва 
м ех н ат 
к ў н и к м а л а р и н и
те к ш и р и ш д а г и
к а м ч и л и к л а р н и н г ас о с и й саб аб и , аф т и д а н , т а ъ л и м ж а р а ё н и д а ал о қ а д е га н п ед аго ги к
н а за р и я н и н г е тар л и д а р а ж а д а и ш л аб ч и к и л м а га н л и ги д и р .
А м а л и ё т д а м аъ л у м к и , хар б и р ў қ у в ч и н и н г ў з и н и н г х у с у с и я т и га хос п о тен ц и ал
и м к о и и я ти м ав ж у д . А га р у к у в ч и п и н г д а с т л а б к и п о тен ц и ал и м к о н и я ти б и р б ал л га 
т е н г б ў л са (у н и м а в ж у д в о си тал ар о р к ал и п ед аго ги к ва п си х о л о ги к , х а м д а м ето д и к
и м к о н и я т л а р и д а н т ў л а ф о й д а л а н га н х а р а к а т д а с ту р и н и б ел ги ла ш и зар у р . Д а стл аб к и
х а р а к а т д а с т у р и н и м ақ сад и - ў қ у в ч и н и б и л и м х о л а т и н и 2 б ал л д а р а ж а с и г а к ў тар и ш
л о зи м . Бу к ў р с а т х и ч н и х ар т о м о н л а м а м у с т а х к а м л а ш д а н с ў н г, н ав б а тд аги х а р а к а т 
д а с т у р и н и и ш л аб ч и к и ш д а , ў қ у в ч и п о те н ц и а л и п и 3 б ал л и д а р а ж а га к ў тар и ш н и
м ак сад к и л и б о л и ш м а к с а д га м у в о ф и к б у л ад и .
М а зк у р н ати ж ага эр и ш гач , х а р а к а т д а с т у р н и 4 б а л л и д а р а ж а г а к ў т а р и ш га кар аб
й ў н а л т и р и ш х а м д а у н д ан сў н гги м а қ с а д -ў қ у в ч и п и т а ъ л и м о л и ш п о те н ц и а л и н и 5 
б а л л га ч а к ў тар и ш н и м а к с а д қилиш — п ед аго ги к , п с и х о л о ги к ва м ето д и к ж и х а гл а р д а н
а с о с л а н г а н х о л д а ф он д ал а н и л га н д е с а б ў л а д и . Б у би л ан ай т и ш зар у р к и
ў қ и т у в ч и га
ш ар т эм ас. х а р б и р ў қ у в ч и н и ў зл а ш г и р и ш п о т е н ц и а л и н и , uiy т е х н о л о г и я б ў й и ча 
д а с т л а б к и 1 б ал л д ан б о ш л аб р и в о ж л а н т и р и б б о р и ш . Ч ун ки хар б и р ў қ у в ч и н и
д а с т л а б к и ў зл а ш т и р и ш п о тен ц и ал и х ар хил. А й р и м к и чи к гу р у х ў қ у в ч и л а р н и
д а с т л а б к и
ў з л а ш т и р и ш
п о тен ц и ал и
—
3 б а л л г а
те н г. 
а й р и м
к и ч и к
гу р у х
ў к у в ч и л а р и н и 4 б ал л га х ам д а а й р и м ки чи к гу р у х ў к у в ч и л а р и н и к и 5 б а л л н н х оси л 
этади.
Ш у х о л атн и у к и ту в ч и х и со б га ол и б , д а р с м а в зу с и , х ам м а ў қ у в ч и л а р у ч у н б и р 
б ў л са хам у н д а д и д а к т и к м а т е р и а л л а р н и хар бир к и чи к гу р у х л а р ў зл а ш ти р и ш
п о т е н ц и а л д а р а ж а с и г а кар аб т а б а қ а л а ш т и р и л га н х о л а т д а т а й ё р л а ш м а к с а д га м у в о ф и к
б ў л а д и . Ш у н д а м а зк у р м асал ан и ян и б и р к и р р а с и га э ъ т и б о р б ер и ш за р у р д и р . Бу хам
б ў л са, 
ў зл а ш т и р и ш
п о тен ц и ал
т у ш у н ч а с и д а
—
б о с к и ч м а -б о с қ и ч
ў зл а ш т и р и б

---

бо р и л ад и ган х ар б и р б а л л д а ( I , 2, 3. 4 в а 5 б ал л ар д а ) ў зл а ш т и р и л га н м атер и ал д а: 
б и л и м ва ку н и к м а , б и л и м ва м а л а к а , би -л и м ва м ах о р ат, б и л и м ва т а ж р и б а х ам д а 
б и л и м ва и ж о д -у зв и й б о г л а н га н д а р а ж а г а к ў ри лган х о л а т д а ш а к л л а н га н б ў л и ш и
ш арт.
Бу 
ж и х а т д а н
т е х н и к а в и й
во си тал ар н и , 
б и р и н чи
н ав б а тд а 
т е к ш и -р у в ч и
ку р и л м а л а р н и (р е п и т и т о р — м а ш и н а л а р , и м ти х о н о л у в ч и м аш и н а ла р , ў р га ту в ч и
м аш и н а л а р , т е к ш и р у в ч и м а ш и н а л а р ва х о к азо л ар ) кў л л ан и ш н и и сти қ б о л л и со х а д еб
х и со б л аш керак х а м д а у л ар д ан ю к о р и д а к ай д эти л га н у к у в ч и л а р н и н г ў зл аш ти р и ш
п о тен ц и ал л ар и н и а н и к л а ш д а кў л л аш м ак сад га м у в о ф и к д и р . Э н д и , м е х н а т ва хум ор 
д а р с л а р и д а
и ш л ати л ад и га н
б и л и м л а р , 
м ех н ат 
кў н и к м а ла р и
ва 
м ал ак ал ар и н и
те к ш и р и ш н и н г а й р и м м е т о д л а р и н и к ўри б чи кам и з:
У ти л ган м атер и ал ю заси д ан сў р аб чи ки ш . Ў қ у в ч и л а р б и л и м и ва к ў н и к м а л а р и н и
тек ш и р и ш н и н г асо си й м ето д л а р и д а н б и р и д и р . У ти л ган м атер и ал б ў й и ч а сўраш
д а с т у р н и н г ў ти л а ё т га н ян ги м а т е р и а л и б и л ан м ав зу ж и х а т д а н м азм ун ва м ан ти қ ан
б о г л и к бўлган м ав зу си ю заси д ан ў тк ази ш м ак сад га м у в о ф и к д и р , яъни ў қ у в ч и л ар
ў ти л га н м атер и ал н и ях ш и т у ш у н м а с эк ан л ар , янги м атер и ал н и у л а р н и н г он ги га 
е т к а з и б хам б ў л м ай д и .
Ў ти л ган м ав зу ю заси д ан т у зи б ч и к и л а д и га н сав о л л а р ян ги м а т е р и а л н и ў р га н и ш
у ч у н зам и н б ў л и б х и зм ат ки л и ш и керак. Т ак р о р л аш у ч у н кўп с а в о л л а р бер и ш га 
м ах л и ё б ў л м ай , ян ги м ав зу н и ў р га н и ш у ч у н зар у р бу л ган асо си й го я л ар н и ан и қл аш
л о зи м . С ўраш вак ти ж и х а т и д а н у н ч а л и к у зо к д ав о м э т м асл и ги к ер ак. С ўраш
м е то д и к аси х и л м а -х и л б ў л и ш и м у м к и н ва б и р и н ч и н а в б а т д а м е х н а т д а с гу р и н и н г
ў р га н и л аё тган м а в зу с и м а зм у н и га б о г л и қ б ў л ад и . М а сал ан , агар ў р га н и л а ё т га н
м атер и ал ути лган м ав зу б и л ан б о гл а н га н б ў л и б , ў к у в ч и л а р н и н г ў зл а ш т и р и ш и учун 
ал о х и д а ки й и н ч и л и к т у гд и р м а с а , у х о л д а б утун сў р аш ж а р а ё н и янги м авзу н и баён 
к и л и ш о л д и д а н ў т к а з и л и ш и м ум ки н .
А гар янги м ав зу м а т е р и а л и ў з л а ш т и р и ш га к и й и н л и к ки л са, у х о л д а ути л га н
м атер и ал ю заси д ан с ў р а ш н и янги м авзу н и (к и ч и к к и с м л а р т а р з и д а ) баён к и л и ш б и л ан
к ў ш и б о л и б б о р и ш керак.
М асалан , 
т о к а р л и к
ста н о ги д а
ко н у сси м о н
ю зал ар га 
и ш л о в
бери ш
т е х н о л о г и я с и н и т у ш у н т и р и ш в а к т и д а бу ту ш у н ги р и ш н и и л гар и у ти л га н м авзу га, 
яъни ю заларн и ц и л и н д р и к т а р з д а и ш л а ш га ои д сав о л л а р б и л а н т ак к о сл аш т а р и к а с и д а

---

т аш к и л эти ш м а к с а д га м у во ф и к д и р . Ў қ у в ч и л а р н и н г бу м авзу ю за с и д а н о л ган
б и л и м л а р и янги м а т е р и а л н и ан ча т с з р о қ ва с и ф а т л и р о к у з л а ш т и р и ш н и т а ъ м и н л а й д и .
Ш у б и л ан б и р га у к и т у в ч и т ў л и к ёки к и с м а н б е р и л г а н ж а в о б га (а га р ў қ у в ч и б и р
н еча м ар та ч а к и р и л га н б ў л с а ) б а х о қ ў й и ш к ер ак , бу б а х о н и н г н и м а у ч у н қ ў й и л га н и н и
и зо х ;
1
а б б е р и ш зар у р .
М е х н а т
та ъ л и м и
т и зи м и
б ў й и ч а
ў қ у в
м а т е р и а л и н и н г 
ў зл а ш т и р и л и ш и
д а р а ж а с и н и су х б а т й ў л и б и л ан ан и к л а ш . Т е к ш и р и ш н и н г б у м ето д и д ан м ав зу
м а ге р н а л и м аъ л у м д а р а ж а д а ў к у в ч и л а р га т а н и ш б ў л г а н д а ги и а ф о й д а л а н и ш м у м к и н . 
М а сал ан , 
д а с т у р н и н г
« М е та л л га
и ш л о в 
б ер и ш »
деган
б ў л и м и д а ги
к ў п ги н а
м ав зу л ар п и су х б а т й ўли б и л а н т ў л а -т ў к и с ў р га н и ш м у м к и н . Ч у н к и у к у в ч и л а р б у н д а й
м а т е р и а л л а р б и л ан м е ҳ н а т д а р с л а р и д а ёго ч н и и ш л аш в ак ти д а та н и ш и б ч и к к а н л а р . 
Ш у би л ан б и р га, с у х б а т м е т о л с и ф а ти д а янги б и л и м л а р н и м аъ л у м к и ли ш эм ас, б ал к и
а й н и вак тд а у л ар н и ў зл а ш г и р и ш с и ф а т и д а тек ш и р и ш у ч у н хам и ш л ати л ад и .
У к и ту в ч и
« М е т а л л а р н и
эго в л а ш »
м е х н а т 
о п е р а ц и я с и н и
ў р га т и ш г а
к и р и ш ган п ай тд а у к у в ч и л а р н и н г « Ё го ч н и ар р ал аш » о п е р а ц и я с и н и ў р га н и ш в а к т и д а
о л га н б и л и м л а р и па м е х л а т к ў н и к м а л а р и д а ф о й д а л а н а д и . Ў қ у в ч и л а р а н а ш у и кки
о п ер ац и ян и т ах л и л к и л и ш асо си д а х у л о са ч и к а р а д и л а р , бу и к к ал а о п е р а ц и я н и н и м а 
б и р л а ш т и р и б т у р и ш и ва у л а р н и н г ф ар ки н и м а д а э к а н л и ги х ак и д а б и р ф и к р г а
к елд и лар.
Ў к и ту в ч и м азк у р м а в зу ю за с и д а н ў э л а ш т и р и л га н м атер и ал х а ж м и д а с а в о л л а р
б ер а р экан , у к у в ч и л а р н и н г ў р га п и л аё тган м авзу ю за с и д а н б и л и м л а р н и к е н г а й т и р и ш
и м к о н и га эга б ў л ад и .
Б и р у к у в ч и н и н г ў зи с у х б а т ж ар а е н и д а х и л м а -х и л с а в о л л а р г а ж аво б б е р и ш у ч у н
ў к и ту в ч и т о м о н и д а н н еч а м ар та чи қар и л и ш и м у м к и н . Бу х о л д а ў к у в ч и н и н г х а м м а
б е р га н ж а в о б л а р и н и х и с о б г а о л ган х о л д а б а х о к ў й и л ад и .
Б и р о к б ах о ф а к а т б и тт а с а в о л г а т ў л н к ж ав о б б е р г а н ў к у в ч и га хам к ў й и л и ш и
м у м ки н .
С у х б ат у к у в ч и л а р н и н г б и л и м
ва 
м а л а к а л а р и н и т е к ш и р н ш н и н г с ам ар ал и
м ето д л ар и д ан б и р и д и р , ч у н к и ў қ у в ч и л а р н и н г д а р с д а ф а к а т янги б и л и м л а р н и
ў з л а ш т и р и ш д а эм ас. у л а р н и те к ш и р и ш в а к т и д а хам ф а о л б ў л и ш н и к ў зд а т у т а д и . 
Ў кувчи.чар ж а р о б и н и н г ю к о р и си ф а т л и б ў л и ш и ва у л а р н и н г су х б а т в а ю л д а ях ш и

---

ф ао л л и к к ў р с а т и ш и т а ъ л и м н и н г в а т е к ш и р и ш н и н г а н а ш у м ето д и учун х а р а к т е р л и
б у л г а н х у с у с и я ти д и р .
Я н ги м а т е р и а л н и м у стах к ам л аш . Т е к ш и р и ш н и н г б у м е то д и д ан у к и ту в ч и , 
о л д и д а
у к у в ч и л а р н и н г 
ў зл а ш т и р и ш
д а р а ж а с и н и . 
б и р и н ч и
н ав б а тд а 
м ех н ат 
у с у л л а р и н и т е к ш и р и ш за р у р б ў л и б к о л ган д а ф о й д а л а н и л а д и . lily м а к с а д д а у к и ту в ч и
ян ги м ав зу н и м у с т а х к а м л а ш га о и д сав о л л а р р ў й х а т и н и б е р а д и . бу б и л ан а с о с а н ян ги
б аён к и л и н ган м а т е р и а л н и н г м авзу н и к а м р а б о л и н а д и . Л е к и н я т и ўкув м а те р и а л н и
м у с т а х к а м л а ш н и у к и т у в ч и б о ш к а ч а \ а м т а ш к и л эти ш м у м к и н . М а сал ан , агар ў қ у в
м а т е р и а л и у к у в ч и л а р г а т у ш у н и ш и у ч у н н а за р и й ж и х а т д а н к и й и к л и к ки лса, у н д а б ас и
к и л и н а ё тг а н м а т е р и а л н и к и с м л а р га , м а н т и қ а н т у г а л л а н га н б ў л ак л ар га, м атер и ал н и
к и с м л а р га , м а н т и қ а н б ў л и ш м а к с а д га м у в о ф и к б у л и б , а н а ш у н д ай к ар би р қисм
у к у в ч и л а р т о м о н и д а н м у с та х к а м л а ш и керак.
Б о ш к а х о л д а , ў қ и т у в ч и ян ги м а т е р и а л н и т у ш и н т и р и б б ер гач, уни д а р с л и к , ў к у в
қ ў л л а н м а с и б у й и ч а ў қ и б