M. B. Abdujapparova 2022 y

2. OPTIKALIQ TALSHIQLI KABELLERDIŃ DUZILISI HÁM MATERIALLARI


2.1. Optikalıq talshıqlı Kabellerding dúzilisine kóre túrleri

Xalıq aralıq telekommunikatsiya birlespesi (ITU-T) óz usınıslarında barlıq optikalıq talshıqlı kabellardi bir qatar tiykarǵı túrlerge ajratdi:

• tuwrıdan-tuwrı jerge jatqızıw ushın ;
• kollektor hám trubalarǵa jatqızıw ushın ;
• antenna jatqızıw ushın (tasıwshı kabellar);
• suw astı jatqızıw ushın (salıstırǵanda qısqa suw tosıqları ushın );
• ob'ekt ishindegi jatqızıw ushın ;
• obiektler araliq baylanıs ushın ;
• ornatıw ;
• arnawlı maqsetler ushın (tiyisli ulıwma maqsetli ónimlerden texnologiyanıń arnawlı tarmaqlarında yamasa ıqlım zonasında islewdiń ayriqsha qásiyetlerinen kelip shıǵıs arnawlı talaplardıń bar ekenligi menen parıq etedi);
• teńiz (mórlengen, gidroakustik, júk tasıwshı ).
Bunnan tısqarı, OK taǵı bir qansha gruppalarǵa ajratıladı :
• OT materialına kóre - kvartsdan, kóp komponentli shıysheden, polimer hám polimer menen birgelikte kvartsdan;
• optikalıq talshıq konstruktsiyasiga kóre - monofilament hám optikalıq jıynaqlar ;
• optikalıq talshiqtiń sındırıw kórsetkishi profiline kóre - qaǵıyda jol menende, teksheli, gradient;
• OT boyınsha uzatılatuǵın tolqın túrleri (tawıq hám bódeneden basqa quslardıń mákiyeniler) sanına kóre - kóp quramlı, bir neshe quramlı, bir quramlı;
• OT islep shıǵarıw ushın isletiletuǵın materialǵa kóre - normal hám joqarı jilliliq qarsılıǵı ;
• ótkeriwshi sımlardıń bar ekenligi boyınsha - ápiwayı hám birlestirilgen;
• ekrandıń bar ekenligine kóre - ekranlanǵan hám ekranlanbaǵan ;
• qorǵaw qatlamlarınıń duzilisi hám materialları boyınsha - sabaqlar, plyonkalar, lentalar;
• islep shıǵarıw texnologiyası usılları boyınsha - ekstruziya, kontaktli jilliliq menen sabıw, emallash hám basqalar ;
• jatqızıw hám ornatıw túrleri boyınsha - qozǵalmas hám háreketleniwshi ob'ektler ushın.
Jigirma jıldan artıq tájiriybege qaramay, optikalıq talshıqlı texnologiya óz rawajlanıwınıń basında turıptı - ol tek 1977 jılda kommerciya baylanıs tarmaqlarında qollanila baslandı. Bul salıstırǵanda qısqa múddetke qaramay, optikalıq kabel óz rawajlanıwınıń ush zárúrli basqıshından ótiwge eristi. hám nátiyjede búgingi kúnde ush kabel duzilisi ámeldegi, atap aytqanda : konsentrik, profilli yadrolı hám profilli lenta yadrolı.
Konsentrik kabeller. Bul kabellar birinshi islenbelerdiń nátiyjesi edi. Bunday kabellardagi talshıqlar tıǵız poliamid qatlamında yamasa bosanıwmastan jatqızılǵan OM trubalarında jaylasqan bolıp, olar óz gezeginde oraylıq quwat elementi átirapında buralib, konsentrik dizayndagi kabelni payda etedi[7]. Bunday kabellar hár bir naychada hám 2 -12 den 144 danege shekem bolǵan talshıqlardı óz ishine alıwı múmkin (2. 1-súwret, a).

2. 1-súwret. Optikalıq Kabellerding dúzilisine kóre túrleri
a - konsentrik; b - profilli ózek menen; v- profilli lenta oʿzak menen
Profillengen yadrolı kabellar. Profillengen yadro kabelleriniń rawajlanıwı hár bir OM bosanqı trubkasida 2-8 den 48-danege shekem talshıqlardı óz ishine kabellar esaplanadı. Quwat elementiniń keyingi rawajlanıwı spiral profilli yadro dizayniga alıp keldi. Búklem kabeldiń pútkil uzınlıǵı boylap spiralda yamasa hár bir neshe metrde ońǵa hám shepke búklem hám ótiw noqatları hár bir neshe búklem menen zikzak formasında boladı.
Bul tuzulishdagi kabellar qısıw kúshlerine qarsılıǵı kúshli jáne bul jerde profilli yadro hám OM trubkasi talshıqlardı qorǵaw etedi (2. 1-súwret, b).
Profilli lenta yadrolı kabellar. Kabeldegi talshıqlardı tıǵızraq qabarǵan jerlew hám talshıqlardı tezirek birlestiriwge bolǵan talaptıń artpaqtası, qáliplesken lenta yadrosı dizaynina alıp keldi. Bunday kabellerde, mısalı, hár bir kabelda 192 danege shekem talshıqlar bar. Profilli lenta yadrosı kabelidagi hár bir uyaga tórtewge shekem lenta qatlamı sıyıwı múmkin, hár bir lentada tórt yamasa segizta talshıqlar bar. Qalalararo hám jergilikli baylanıs tarmaqlarında profilli lenta yadrolı kabel isletiledi (2. 1-súwret, v).
Hár qanday kabel dizayni talshıqlardı hár qanday sırtqı faktorlardan qorǵaw menen támiyinlewi kerek - mısalı, usaqlaw, sozıw, súykelisiw, korroziya hám waqıt ótiwi menen qásiyetlerin joǵatmasligi kerek hám tiykarǵısı bul qorǵawlar talshıqlardıń sıyımlılıqın buzbastan ámelge asıwı talap etiledi.
Talshıq sozıw hám iymeyiw hádiyseleri ushın bayqaǵısh material bolıp tabıladı. Kabelni islep shıǵıwda tiykarǵı maqset kabelni islep shıǵarıw, ornatıw hám isletiw processinde háreket etiwshi talshıqlar ushın qorǵaw jaratıw bolıp tabıladı. Eger talshıq kúshli sırtqı tásirinlerge dús bolsa, xızmet múddeti hám ázzilew parametrleri sıyaqlı zárúrli talshıq parametrleri tásir etiwi múmkin. Bul mashqalanı eki jol menen sheshiw múmkin. Birinshiden, kabelni jıynawda barlıq talshıqlar kerekli sapaǵa ıyelewi kerek - óndiriste bul zavodta qollanılatuǵın sapanı támiyinlew sisteması menen támiyinlenedi. Ekinshiden, kabeldiń texnologiyası hám dizaydi ornatıw hám ónimdi isletiw usılların esapqa alǵan halda talaplarǵa juwap beretuǵın ekonomikalıq tárzde ámelge asırılıwı kerek.
Arnawlı bir maqset ushın kabel duzilisini tańlawda bir qatar táreplerdi esapqa alıw kerek, olar arasında :
• ITU-T (Xalıq aralıq elektraloqa birlespesi - telekommunikaciyalardı standartlastırıw sektorı ), IEC (Xalıq aralıq elektrotexnika komissiyası ) hám CESS (CENELEC Elektron komponentler komiteti) talaplarına muwapıq islep shıǵılǵan GOST, TU ga kabel muwapıqlıǵı ;
OKning talap etiletuǵın operatsion xarakteristikalar menen muwapıqlıǵı. Talshiqtiń sıyımlılıǵın anıqlawda talshiqtiń joǵalıp ketiwi jáne onı ózgertiw talabın esapqa alıw kerek. Bul ayrıqshalıqlar jumıs waqtında gúzetiletuǵın eń salmaqli sharayatlardı qandırıwı kerek;
• kabeldan paydalanıw hám ornatıw ańsat bolıwı kerek. Tez ornatıw hám isenimli islew ushın sharayat jaratıw ushın maslasıwshanlıq, reńli kodlaw, jeńil salmaq, iymeyiw, usaqlaw hám sozılıwlarǵa qarsılıq kórsetiwi kerek;
• kabelni sabıw hám aqırǵı qurılmalarda juwmaqlaw ańsat bolıwı kerek. Qolay kabel hám talshıqlı identifikaciya sabıwdı ańsat hám anıqlaw etedi. Sırtqı qorǵaw qatlamları ańsatǵana alınatuǵın bolıwı kerek. Zárúrli noqat - talshıqlardı bóleklew hám (talshıqlar hám kabelni ornatıw ) sonıń menen birge, sabıw jayın qorǵaw ;
• kabelda tez remontlawdı ańsatlastirilǵan hám kabel magistrallarining islemey qalıw waqtın azaytatuǵın qolay belgi bolıwı kerek;
• kabel jumıs jayındaǵı ayriqsha ıqlım sharayatların esapqa alǵan halda talaplarǵa juwap beriwi kerek. Arnawlı bir programma ushın tuwrı kabel dizaynini tańlawda, kabeldan paydalaniletuǵın átirap -ortalıq sharayatların esapqa alıw kerek.
Kanalizaciya kabelleri hám tuwrıdan-tuwrıko'milgan kabellar taslaq jerde sinmadan hám kemiriwshilerdiń zaqım aliwinen qorǵaw ushın qaplamli bolıwı kerek. Bunday kabellar ushın gofrirovka etilgen polattan jasalǵan qaplamli lentani isletiw usınıs etiledi.
Suw astı kabelleri ushın, qıyın topıraq taypalarında tuwrıdan-tuwrı jatqızıw ushın kabellar hám mexanik kúshke salıstırǵanda qatań talaplar ámeldegi bolǵan orınlarda jatqızıw ushın polat qaplamli simga ústinlik beriw kerek.
Joqarı kabellar ushın quwat elementin tańlawda tayanshlar arasındaǵı aralıqtı esapqa alıw kerek. Geyde kúshlilew quwat elementin tańlaw hám tayanshlar arasındaǵı aralıqtı asırıw paydalı boladı. Zárúrli faktor - kabeldiń samaldan kelip shıǵıs terbelislerge shıdamlılıǵı, sonıń menen birge, suwıq ıqlım sharayatında kabeldiń muz toplanıwına shıdam beriw qábileti.
Optikalıq kabeldiń átirap -ortalıqqa tásiri áhmiyetsiz emes. Onı kemeytiw ushın óndiriwshiler átirap -ortalıqqa zıyanlı bolǵan materiallardan paydalanmasliklari kerek.