M abduraimova, N. Abdullaeya

17-jadval
Sug‘urta to‘lovlarini auditorlik tekshiruvidan o‘tkazish dasturi
81
№ 
Audit o‘tkazishdagi 
savollar ro‘yxati 
Rasmiylashtirish 
tartibi 
Dalillarni olish 
manbaalari 
Ko‘rsat
malar 
berish 
1. 
Sug‘urta to‘lovlarini hisobga 
oladigan jurnalning 
mavjudligi va 
rasmiylashtirilishi 
Sug‘urta 
shartnomasi, 
ma’lumotnoma 
Sug‘urta shartnomasi, 
suhurta to‘lovlari bo‘yicha 
jurnal 
Bor yoki 
yo‘q 
2. 
Qoplama olish bo‘yicha 
mijozning ko‘rsatmasi 
Ariza yoki unga 
tenglashtirilgan 
boshqa hujjat 
Sug‘urta hodisasini 
tasdiqlovchi hujjatlar, 
sug‘urta shartnomasi 
Bor yoki 
yo‘q 
3. 
Sug‘urta hodisasining yuz 
berish davri sug‘urta 
shartnomasida keltirilgan 
muddatga mos kelishi 
Sug‘urta shartnomasi 
Sug‘urta shartnomasi, 
sug‘urta to‘lovlarini 
rasmiylashtirish jurnali 
Bor yoki 
yo‘q 
4. 
Sug‘urta to‘lovlarini qoplash 
davriyligi 
Sug‘urta 
shartnomasi, 
tashkilotning ichki 
tartib-qoidalari 
Sug‘urta shartnomasi, 
tashkilotning ichki Nizomi 
Bor yoki 
yo‘q 
5. 
Sug‘urta to‘lovlari sug‘urta 
hodisasi yuz bergan davrga 
tegishli bo‘lmasa 
Sug‘urta 
shartnomasi, tegishli 
tashkilotning 
ma’lumotnomasi 
tegishli tashkilotning 
ma’lumotnomasi 
Bor yoki 
yo‘q 
6. 
Sug‘urta to‘lovlarini 
buxgalteriya yozuvida aks 
ettirilishi 
Buxgalteriya 
dastlabki hujjatlari 
Buxgalteriya yozuvlari va 
schyotlar 
Bor yoki 
yo‘q 
7. 
Sug‘urta to‘lovlari bo‘yicha 
umumiy hisobotni 
shakllantirish 
Sug‘urta to‘lovlari 
bo‘yicha moliyaviy 
hisobot 
Hisob registrlari, sug‘urta 
shartnomasi 
Bor yoki 
yo‘q 
Sug‘urta to‘lovlarini tekshirish va rasmiylashtirish holati xuddi 
mukofotdagidek murakkab jarayon hisoblanadi, negaki, to‘lovlarni asossiz 
to‘lamaslik yoki hujjatsiz to‘lab berish tashkilotning moliyaviy holatiga ta’sir 
81
Muallif tomonidan ishlab chiqilgan. 

---

264 
ko‘rsatmasdan qolmaydi. SHuning uchun ham auditor bu masalalarga jiddiy 
yondoshishi kerak. 
Sug‘urta zahiralarini shakllantirish bo‘yicha auditorlik tekshiruvini tashkil qilish. 
O‘zbekiston Respublikasining “Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida”gi Qonuniga 
asosan, qabul qilingan sug‘urta majburiyatlari bajarilishini ta’minlash uchun 
sug‘urtalovchilar ham so‘mda, ham chet el valyutasida to‘langan sug‘urta 
mukofotlaridan qonun hujjatlarida belgilanadigan tartibda va shartlarda sug‘urta 
zaxiralarini 
shakllantiradilar 
hamda 
joylashtiradilar
82
. 
Bundan 
tashqari, 
O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2008 yil 15 dekabrda 1882-son bilan 
ro‘yxatga olingan Moliya vazirining 2008 yil 20 noyabrdagi 107-son buyrug‘i 
bilan tasdiqlangan “Sug‘urtalovchilarning sug‘urta zaxiralari to‘g‘risida”gi Nizom 
(
2015 yil 29 oktyabrdagi 94-son 
buyrug‘iga
ILOVA Sug‘urtalovchilarning 
sug‘urta zahiralari to‘g‘risidagi nizomga kiritilayotgan o‘zgartirish va 
qo‘shimchalar)
ga muvofiq shakllantiriladi. Nizomga muvofiq, sug‘urtalovchi 
buxgalteriya hisobotini tuzishda hisobot sanasiga sug‘urta faoliyatini amalga 
oshirishdan olingan moliyaviy natijalarini aniqlashda sug‘urta zaxiralari hajmini 
hisoblaydi. Sug‘urta zaxiralari hisob-kitobi sug‘urtalovchining hisob va hisobot 
ma’lumotlariga asoslangan holda amalga oshiriladi.
 
Sug‘urta tashkilotida mavjud bo‘lgan zahiralar shunchalik ko‘pki, ba’zida 
bunday zahiralarni boshqa tashkilotlarda ko‘rmaydi kishi. Ko‘p holatlarda esa, 
auditorni shalg‘itishi mumkin bo‘lgan ehtimollikning eng yuqori qismi ham 
zahiralarga borib taqaladi. Sug‘urta tashkiloti Nizom asosida quyidagi texnik 
zahiralarni shakllantirish shart: 
a) ishlab topilmagan mukofot zahirasi (umumiy sug‘urta (qayta sug‘urta 
qilish) bo‘yicha faoliyatni amalga oshirishda);
b) mukofotlar zahirasi (hayotni sug‘urta qilish bo‘yicha faoliyatni amalga 
oshirishda);
v) keyingi yillarda transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini 
majburiy sug‘urta qilish bo‘yicha sug‘urta to‘lovlarini amalga oshirish
82
O’zbekiston Respublikasining “Sug’urta faoliyati to’g’risida”gi Qonuni 2002-yil, 21-modda 

---

265 
xarajatlarini qoplash uchun mo‘ljallangan transport vositalari egalarining
fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish bo‘yicha barqarorlashtirish
zahirasi (FJMS BZ) (transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini
majburiy sug‘urta qilish bo‘yicha faoliyatni amalga oshirishda);
g) sug‘urta hodisasining yuz berishi bilan kelib chiquvchi hamda
sug‘urta shartnomasi shartlari bo‘yicha qoplanishi lozim bo‘lgan zarar (ziyon)
hajmiga muvofiq holda aniqlanadigan va quyidagilardan tarkib topgan zararlar 
zahirasi:
1. xabar qilingan, lekin bartaraf etilmagan zararlar zahirasi (XZZ);
2. sodir bo‘lgan, lekin xabar qilinmagan zararlar zahirasi (SXZZ).
Sug‘urtalovchi Davsug‘urtanazorat bilan kelishilgan holda qo‘shimcha 
ravishda: ogohlantirish chora-tadbirlari zahirasini (OCHZ); falokatlar zahirasini 
(FZ); zararlilikning tebranishi zahirasini (ZTZ); aktivlarning nomuvofiqligi 
zahirasini (ANZ); sug‘urta faoliyatini amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘lgan
boshqa turdagi sug‘urta zahiralarini tashkil etishi mumkin
83
. Nizomga asosan 
sug‘urta zahiralari ikkita usulda hisoblanadi: "pro rata temporis" yoki "1/24" 
usuli.