|
-ма
|
бурма кўйлак
|
-(а)рли
|
етарли, зерикарли
|
-ч
|
тинч, жирканч
|
-ғич
|
юлғич (одам)
|
-онғич
|
тепонғич, сузонғич
|
-овуч
|
ҳурковуч, исковуч
|
-мас
|
ўтмас(пичоқ)
|
-(и)нди
|
асранди (бола)
|
-а
|
кўтара (савдо)
|
-мсиқ
|
қаримсиқ, ачимсиқ
|
3. Сифат, равиш, тақлид сўзлардан сифат ясовчи қўшимчалар
|
-ги
|
кечаги, дастлабки
|
но-
|
номаълум
|
-лом
|
соғлом
|
-илдоқ
|
бижилдоқ
|
Феъл ясовчи қўшимчалар
Қўшимча
|
Мисоллар
|
Қўшимча
|
Мисоллар
|
-ла
|
ишла, оқла, секинламоқ, шивирла, чуҳламоқ, сенламоқ,
|
-лан
-лаш
|
фахрланди, иккиланди, кўмаклашди, суҳбатлашди.
|
-илла
|
чирқилла
|
-ира
|
ярқиради,
|
-а
|
туна, бўша, ўйин+а-ўйна.
|
-сира
-са
|
сенсира сувса
|
-(а)р
|
қисқар, кўкар
|
- (а)й
|
қорай, кучай,
|
-(и)к
-(и)қ
|
бирикмоқ йўлиқмоқ
|
-(и,о) т
|
йўқот, тўлат, беркит
|
-и
|
бойи, тинчи
|
-ир
|
гапир, тупир.
|
Равиш ясовчи қўшимчалар
Қўшимча
|
Мисоллар
|
Қўшимча
|
Мисоллар
|
-ча
|
қисқача, ўзича, бошқача, эскича
|
-ларча
|
қардошларча, ўртоқларча.
|
-дек
-дай
|
ўқдек
қушдай
|
-сига
|
тиккасига, ялписига.
|
-лигича
|
хомлигича, тириклигича, бутунлигича, ҳўллигича
|
-часига
|
янгичасига, тошкентчасига, деҳқончасига
|
-лаб
|
эрталаб, кўплаб.
|
-она
|
дўстона,
|
-ан
|
мажбуран
|
-гача
|
кечгача,
|
-симон
|
ҳазилсимон.
|
-намо
|
уялганнамо
|
-лай(ин)
|
бутунлай, тириклайин.
|
-сиз, бе-
|
тўхтовсиз, беихтиёр.
|
-инча
|
кўпинча, аксинча.
|
-чанг
|
кўйлакчанг
|
-ин
|
олдин
|
|
|
2. Сўз ўзгартувчи қўшимчалар
Отлардаги келишик қўшимчалари
№
|
Келишик номи
|
қўшимчаси
|
саволлари
|
1.
|
Бош келишик
|
-
|
ким? нима?
|
2.
|
Қаратқич келишик
|
-нинг , -н
|
кимнинг? ниманинг
|
3.
|
Тушум келишик
|
-ни, -н, -и
|
кимни? нимани? кимими?
|
4.
|
Жўналиш келишик
|
-га, -ка,-қа, -на,-а
|
кимга? нимага?
|
5.
|
Ўрин-пайт келишик
|
-да
|
кимда? нимада?
|
6.
|
Чиқиш келишик
|
-дан
|
кимдан? нимадан?
|
Отлардаги эгалик қўшимчалари
шахс
|
Б и р л и к
|
К ў п л и к
|
1-шахс
|
далам, китобим
|
даламиз, китобимиз
|
2-шахс
|
даланг, китобинг
|
далангиз, китобингиз
|
3-шахс
|
даласи, китоби
|
далалари, китоблари
|
Феъллардаги шахс-сон қўшимчалари
шахс
|
б и р л и к
|
к ў п л и к
|
1-шахс
|
ёздим, ёзаман, ёзай(ин)
|
ёздик, ёзамиз, ёзайлик
|
2-шахс
|
ёздинг, ёзасан, ёз(гин)
|
ёздингиз, ёзасиз, ёзинг(из)
|
3-шахс
|
ёзди, ёзади, ёзсин
|
ёзди(лар), ёзади(лар), ёзсин(лар)
|
3. Сўз шакли ясовчи қўшимчалар
№
|
Қўшимча
|
Мисоллар
|
Хусусияти
|
1.
|
-а I
|
бурамоқ, чопа-чоп, қасира-қасир.
|
Маънони кучайтиради
|
2.
|
-а II
|
югура-югура, ола бошлади
|
равишдош шаклини ясайди
|
3.
|
-ажак
|
келажак, боражак
|
сифатдош шаклини ясайди
|
4.
|
-ала
|
учала, ўнала.
|
жамловчи сон шаклини ясайди
|
5.
|
-алак
|
дўнгалак,
|
кичрайтириш маъносини ҳосил қилади
|
6.
|
алла-
|
аллаким, алланима.
|
гумон олмошини ясайди
|
7.
|
-аси
|
келаси (йил).
|
сифатдош шаклини ясайди
|
8.
|
-б ёки -иб
|
ўқиб, бориб.
|
равишдош шаклини ясайди
|
9.
|
-ган, -кан
-қан
|
борган, теккан, чиққан.
|
феълнинг ўтган замон сифатдоши шаклини ҳосил қилади
|
10.
|
-газ, -каз, -қаз,-гиз,
-қиз
|
кўргаз, ўтказ, тутқаз, ётқиз.
|
орттирма даража шаклини ясайди
|
11.
|
-гани
-кани,
- қани
|
ўқигани, эккани, туққани.
|
келаси замон мақсад маъносидаги равишдош шаклини ҳосил қилади:
|
12.
|
- ганча
|
югурганча кетди, шу кетганча қайтмади
|
ҳолат ёки пайт равишдош-ларини ҳосил қилади
|
13.
|
- гач
-кач,
-қач
|
У келгач, биз кетдик (пайт) . У келмагач, биз бордик (сабаб)
|
пайт ёки сабаб равишдошларини ясаш учун хизмат қилади
|
14.
|
- ги I
|
боргим келди.
|
эгалик қўшимчалари билан биргаликда хоҳиш, истак маъносини ифодалайди
|
15.
|
- ги (-ғи) II
|
югургиламоқ, тўзғимоқ.
|
феълга қўшилиб, такрорийлик, давомлилик маъноларини ифодалайди
|
16.
|
-гиз, -из, -каз, қаз, -ғаз, -ғиз
|
юргизмоқ, ўтказмоқ, ютқизмоқ, турғазмоқ, оқизмоқ.
|
феъллардаги орттирма нисбатни ҳосил қилади
|
17.
|
-гил, -гин
|
боргин, келгил.
|
феъллардаги буйруқ-истак майлини ҳосил қилади
|
18.
|
-гина
-кина
-қина
|
Қизгинам
баландгина, оппоққина тузуккина
|
а) отлардаги эркалаш-кичрайтириш, ачиниш маъносини ифодалайди
б) сифатлардаги озайтирма даражани ҳосил қилади
|
19.
|
-гунча
-кунча
-қунча
|
келгунча, теккунча, чиққунча.
|
пайт равишдошларини ҳосил қилади:
|
20.
|
-гур
|
қурмагур.
|
феъллардаги истак маъносини ифодалайди
|
21.
|
-гуси (-ғуси)
|
боргуси, бўлғуси.
|
эскирган қўшимча бўлиб, келаси замон сифатдошини ҳосил қилади
|
22.
|
-ди
|
ёзди.
|
яқин ўтган замон феълини ҳосил қилади
|
23.
|
-дир I
|
Китоб билим манбаидир.
|
кесимлик қўшимчаси, яъни от-кесимни эга билан боғловчи восита (боғламанинг бир тури)
|
24.
|
-дир II
|
кимдир, нимадир.
|
гумон олмошини ҳосил қилади:
|
25.
|
-дир III ёки -тир
|
ёздир сездир.,
|
орттирма даража ҳосил қилувчи қўшимча:
|
26.
|
-диган
|
Келадиган
|
келаси замон сифатдошини ҳосил қилади
|
27.
|
-ётган
|
Кўраётган
|
сифатдош шаклини ҳосил қилади
|
28.
|
-ётир
|
бораётир.
|
ҳозирги замон давом феълини ҳосил қилади
|
29.
|
-жон
|
Каримжон
|
отлардаги ҳурмат маъносини ҳосил қилади
|
30.
|
-и
|
тўзимоқ.
|
феъллардаги маънони кучайтирувчи қўшимча
|
31.
|
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
