М. А.Ҳамроев она тилидан маърузалар

ИЛОВАЛАР


I. ЎЗБЕК ТИЛИДАГИ ҚЎШИМЧА ТУРЛАРИ
1. Сўз ясовчи қўшимчалар
От ясовчи қўшимчалар

Қўшимча		Мисоллар	Қўшимча			Мисоллар
Шахс оти ясовчи қўшимчалар
-чи		сувчи	-дўз			этикдўз
-дош.		синфдош	-соз			аравасоз
-кор -кар -гар -гор		пахтакор мискар заргар талабгор,	-хўр			чойхўр
-каш		Аравакаш	-гўй			Дуогўй
-дор		Чорвадор	-параст			шахсиятпараст
-бон		Саройбон	-фуруш			мевафуруш,
-боз		дорбоз,	-вачча			Тоғавачча
-паз		Ошпаз	-(у)вчи			ёзувчи,учувчи
-хон		Газетхон	-(о)вчи			тингловчи,
-шунос		тилшунос,	ҳам-			ҳамсуҳбат
-сил		йўқсил (арх.)
Нарса-буюм оти ясовчи қўшимчалар
-гич - кич -қич -ғич	тишковлагич, кўрсаткич, қисқич, чизғич.			-ги -ки -қи -ғи -ғу	супурги, тепки, тутатқи, чалғи, туйғу
-дак -доқ -	югурдак, қовурдоқ.			-иқ, -ик	топшириқ, тешик.
-ма	тўқима,			-уқ	учуқ, ютуқ.
-м, -им	тўплам, кийим,			-қ, -оқ	тароқ, ўроқ
-ум	унум, уй+ум – уюм			-дон	қаламдон, туздон
-т -ит -ат -от	қурт(қури+т), чиқит, кўчат, сизот.			-қин -қун -ғин -ғун	тўлқин учқун ёнғин юлғун
--ин -ун -он	Йиғин тугун тўзон			-қоқ -как -гак	Ботқоқ Эшкак Илгак.
- к,-ак	курак, варрак.			-(и) ш	қурилиш, турланиш.
-(у)в, -(о в	ёзув, сайлов.			-ак -оқ	Қарсак қалдироқ
-илдоқ	шақилдоқ.			-а	шаршара, жизза.
-ос	гулдурос			-(и)нди	чиринди, чўкинди
-поя	бедапоя, ғўзапоя.
мачоқ-	бекинмачоқ,			-чиқ	ёпинчиқ, суянчиқ.
-чак	бурчак, кемирчак.			-из	бўғиз
-миқ	буламиқ			-нома	таклифнома
-миш	ўтмиш, қилмиш.
-килик -гилик	Ичкилик кўргилик.			-моқ -мак	Қуймоқ чертмак (ўйин тури)
-ча	қизилча, олача.			-ка	йўлка
Ўрин-жой отини ясовчи қўшимчалар
-зор	гулзор, пахтазор,			-истон	Ўзбекистон, гулистон.
-лоқ	ўтлоқ,тошлоқ.			-гоҳ	сайлгоҳ, ўйингоҳ.
-хона	ошхона, чойхона.			-обод	Юнусобод, Янгиобод.
Мавҳум от ясовчи қўшимчалар
-чилик	деҳқончилик, тирикчилик.			-лик - лиқ	болалик, борлиқ
-от- -ат	тарғибот маданият			-ч	севинч, қувонч
гарчилик	одамгарчилик, оғайнигарчилик.			-ш -иш	ўқиш тузилиш
-(у)в	ундов, уқув			-и	суюнчи

Сифат ясовчи қўшимчалар

Қўшимча	Мисоллар	Қўшимча	Мисоллар
1. Отдан сифат ясовчи қўшимчалар
-ли	кучли	-лик	тошкентлик (бола)
-сиз	тузсиз	-ий, -вий	тарбиявий соат, деворий газета
-ги -ки -қи	баҳорги ишлар қишки кийим пистоқи	-аки	жиззаки даҳанаки оғзаки
-йи	ҳавойи	-чан	ишчан бола
сер-	серҳосил	ба-	бадавлат
бе-	беғубор, бехабар	-симон	шарсимон
-дор	вафодор	-кор,-гар	исёнкор, иғвогар
-и	қишлоқи	-ча	арабча (ўйин)
-намо	дарвешнамо	-парвар	халқпарвар,
-дек -дай	муздек (сув) жўжабирдай (жон)	--лик, -лиқ	кўйлаклик (чит), болалик (чоғлар)
-шумул	оламшумул,	-манд	касалманд
-дон	гапдон, билимдон	-каш	дилкаш, ҳазилкаш
-боп	паловбоп, қишбоп	хуш-	хушфеъл, хушҳаво
-ин	эркин, оташин	бар-	барҳаёт
-параст	мансабпараст, маишатпараст	-вор	девонавор, афсонавор
-чил	халқчил, изчил.	бад-	бадбахт, баднафс
-и	жаннати (кампир)	-лоқ	бақалоқ
-кор	фусункор(ҳусн)	-каш	заҳматкаш(одам)
-чи	ваҳимачи(одам)	-вон	зўравон(киши)
-қа:	лойқа(сув)	-омуз	ҳазиломуз(гап)
-хўр	ғамхўр(одам)	-соз	соатсоз(уста)
Феълдан сифат ясовчи қўшимчалар
-гир -ғир -кир -қир -қур	сезгир, олғир ўткир, топқир, учқур	-кун -қин -ғин -ғун -қун	тушкун жўшқин озғин турғун тутқун
-чоқ -чак -чиқ	Мақтанчоқ Куюнчак қизғанчиқ	-к -ик -ук -ак	чирик тешик тузук ғалвирак
–қ -уқ -иқ	илиқ бузуқ синиқ	-қоқ -ғоқ	тиришқоқ тойғоқ
-қи	сайроқи қуш	-оқ	қочоқ
-ағон	билағон, чопағон	-мон	билармон,