|
■aratish
u ch u n jam iyat m eh n ati, vaqti va m ablag1 ketkazishni talab etadi.
Shuning
u c h u n m e ’m orchilikka talab doirasida funksional qulaylik va
co'zallik,
tejam korlik m aqsadlariga muvofiq talablar kiradi. «Foyda, m ustah-
kamlik va go‘zallik» birlik ifodasi qadim gi m e’m orchilik nazariyotchilari
tom on id an
ta ’riflangan edi. B unda m e ’m orchilikda funksional, texnikali
va
estetik
om illam ing o ‘zaro bog‘liqligining asosiy tam oyili ifodalangan.
Binoning m uvofiqligi ularning funksional, am aliy m aqsadi, qulaylik
(foyda) — m e ’m o rc h ilik asa rig a q o ‘y ilay o tg an b irin c h i eng m u h im
talablardan biri.j
Inson faoliyati u ch u n qulay m u hitni yaratish aw alam b o r, binoning
me’m oriy-tarxiy, hajm iy-fazoviy tizim i qanchalik to ‘g‘ri topilganiga bog‘liq
bo‘lib, bunda loyihalashtirishda orttirilgan tajribasi va fan yutuqlari hisobga
olingan.
Ichki m e ’m oriy k o ‘lam ni tashkil etish, aniq m aqsadlarga m o ‘ljallangan
hajm muvofiqligi va xonalam ing ijtimoiy ham da texnologik jarayoni aloqasi
funksional m aqbulligi b ilan b elgilanadi. D em ak, to m o sh a b in o larid a
kechayotgan funksional jara y o n lar yaxshi k o 'rin ish va eshitilishni, tez
to‘lishini ham d a tom oshabinlarning zaldan evakuatsiyasini ta ’m inlaydigan,
ularda shunday tizim ni yaratishga zarurat tu g ‘diradi (zal). U m um iy ovqat-
lanish (oshxona, kafe, restoran) uchun korxona binolarida, hajm iy fazoviy
va tarxiy kom pozitsiyasida izolatsiya ham da bir paytning o ‘zida ovqatla-
nish zali bilan oshxona aloqasi k o ‘zda tutilishi lozim. S anoat binolarida
asosiy m aqsad m eh n at, m ahsulot ishlab chiqarish, ularning xarakteri va
qanday m ahsulotlam i ishlab chiqarish texnologiyalariga nisbatan xonalam ing
gabaritlari, ularning k o ‘rinishi va yoritilish darajasi, ishchilarga m aishiy
xizmat ko‘rsatish xonalari tarkibi va ularning ishlab chiqarish zallari bilan
aloqasi aniqlanadi.
M e’m orchilikda go'zallik — tasviriy yoki am aliy sa n ’atga qaraganda
ancha m urakkab tush u n ch a.
Ayrim m e’m oriy asarlarda: yodgorliklar, m aqbaralar, diniy va m a ’m uriy
binolarning g ‘oyaviy to m o n i m uhim aham iyat kasb etadi. B unda badiiy-
g‘oyaviy m azm un jam o atd a yetakchi bo 'lib, badiiy-g‘oyaviy obraz shaklida
amalga oshadi.
M e’m oriy obrazni yaratish — m urakkab ijodiy jarayo n hisoblanadi.
M e’m orchilikda obraz tushunchasi boshqa san ’at tu rlarid an an ch a farq
qiladi. R angtasvir, chizm atasvir, haykaltaroshlik borliq voqealam i badiiy
obrazlarda xuddi o ‘zidagiday aks etadi, m e’m orchilikda esa p red m etlar
tasvirlanm aydi. M e ’m orchilik — yaratuvchi sa n ’at. M e’m orchilik obrazi
m oddiy asosda p ay d o b o ‘ladi, m e ’m oriy ifodaning m axsus vo sitalari
borliqning eng um um iy alom atlarida ifoda etiladi, to m osh abind a u yoki
7
bu ruhiy hissiyotlarini keltiradi — xursandchilik, g ‘am ginlik, chuqur hurm at-
e ’tibor, g ‘urur, tantanavorlik va shinam lik tuyg'ulari.
Shunday ekan, m e’m orchilikda obrazlam ing xilma-xilligi haqida gapirish
lozim — epik (u lu g 'lik , buyuklik), geroik (q a h ra m o n o n a ), lirik (his-
hayajonli, tuyg'uli). H a r bir inshoot u ch u n o ‘zining obrazi m os keladi:
ayrim jam o at binolariga — epik; tu rar-jo y uylariga — lirik. H ar bir jan rd a
m e ’m or maxsus m e’m oriy-badiiylikni ifodalovchi vositasini izlaydi. M e’m or
qanchalik m o h ir b o 'lsa, shuncha bu vositalar kuchli va xilm a-xil b o'lad i.
M e ’m orch ilik rivojida fan va texnik a yutuqlariga tayangan qurilish
texnikasi m uhim hal qiluvchi rol o'ynaydi. Shu bilan birga jam iyatning
turli talablarini qondirishga qaratilgan m e ’m orchilik texnika rivojiga katta
t a ’sir o ‘tk a z a d i, u n in g oldiga shu ta la b la rg a jav o b b e ru v c h i, yangi
m aqsadlarni qo'yadi.
B utun m e’m orchilik tarixi — m e’m orchilik va qurilish texnikasi m a’lum
o ‘zaro bog'liqlik va tobelik guvohidir.
M e ’m orchilikning gullagan davrida bu bog‘liqlik uyg 'u nlikd a bo'lgan.
B unda plastik ishlab chiqilgan m e’m oriy shakl, qurilish unsurlarini fizikaviy
ishini haqqoniy ochib beruvchi konstruksiya va ashyo, ijodiy b a m a ’nilikni
ham d a m a ’lum badiiy-g'oyaviy fikrni ifodalaydi.
R ivojlanayotgan texnika m e ’m or oldida cheksiz im koniyatlarni ochib
beradi, lekin bu m e’m orning ijodiy g ‘oyasini o ‘ziga bo'ysindirishi m um kin
em as.
M e ’m o rch ilik n in g m aqsadi — in so n n in g h a r to m o n la m a m oddiy,
m a ’naviy talab larin i q o n d irish , qurilish texnikasi esa q an c h alik k atta
yutuqlarga erishm asin — faqat shu m aqsadga erishishning vositasi b o ‘lib
qoladi.
NAZORAT SAVOLLARI
1. Arxitektura nima?
2. M e’morchilikning inson hayotida aham iyati qanday?
3. Vitruviy uchligi xususiyatlarini aytib bering.
4. Loyiha ishlari necha o'lcham da bajariladi?
5. Uslub nima? Uni ta ’riflab bering.
6. M e’m oriy majmua nim a? U o ‘zida nim ani mujassam etadi?
7. M e’m orchilik o ‘zida qanday vazifalami bajaradi?
8. M e’morchilikning san’at sifatida o ‘rni qanday?
9. M ustahkamlik, foyda, go'zallik jihatlarini ta ’riflab bering.
10. M e’m orchilik obrazini yaratish jarayonini aytib bering.
11. M e’morchilikning maqsadi qanday?
Do'stlaringiz bilan baham: |
