M. A. Yusupova San’atshunoslik iti direktori, Arxitektura doktori

M o sk v a c la g i Ryabushinskiy dang‘illama uyi (1900—1902. F.Shextel).

---

Rus 
yog'och 
m e ’m o rch ilik tu rla ri qan d ay ? 
peterburg 
m e ’m o rch ilik rivojini aytib bering. 
r u s klassitsizm m e ’m o rlari kim ?
Rus 
Saroy m e ’m o rch ilik rivoji qaysi d av rd an boshlangan? 
Modem 
uslubi d e g an d a n im a n i tu sh u n asiz?
2 .5 . K A PIT A L IZ M DAVRI A R X ITEK TU R A SI
Kapitalizm rivoji natijasida (XIX asr o ‘rtalari) shaharsozlikda ch u qu r 
o'zgarishlar 
b o ‘lib o ‘tdi. S anoat ishlab chiqarish korxonalaridagi ilmiy va 
texnik 
kashfiyotlar, tem iryo‘1 qurilishi, shahar transport tarm oqlarini tartibga 
solish, 
ko‘cha va m aydonlam i qoplab chiqish, k o ‘chalarni yoritish sh ah ar 
tizim ini 
yangi p o g 'o n a g a k o ‘ta rd i va yangi inshootlar: zavod, fabrika, 
ma’muriy binolar, vokzallar, sport inshootlari, k o ‘rgazm ali zallar, savdo 
binolari va hokazolar paydo b o ‘ldi. Yangi konstruktiv ashyolar (c h o 'y an , 
po‘lat) va qurilishni osonlashtiradigan yangi usullar paydo bo'ldi. C h o ‘yanli 
ustunlar, stropilalar, shiftlar, toshli, g ‘ishtli va yog‘ochli devorlar bilan 
uyg'unlasha boshladi. B irinchi b o ‘lib m etall konstruksiyalari oyna bilan 
birlashdi: m etall ravoqli shiftlar — toqli bozorlar, vokzallar, univerm aglar.
Arxitektura rivojida xalqaro sanoat k o ‘rgazm alari katta aham iyatga ega. 
Londondagi K ristall-palas (1852, D .P ekson,) xalqaro sanoat ko ‘rgazm alar 
binosi m e’m orchilik am aliyotida birin ch i m arotaba p o ‘lat va o yn adan 
tiklangan edi. O ynalangan unsurlar va p o ‘lat ro m lar jim jim ad o r deb nom
olgan m e’m orchilikka asos soldi. 300-m Eyfel m inorasi (1851, 45-rasm ) 
Parijdagi x alq aro sa n o a t k o ‘rgazm asiga q u rilg an im o ra t, a rx ite k tu ra
yodgorligi b o ‘lib qoldi.
XIX 
asrning 30-yillaridan boshlab, binoning kom pozitsiya va badiiy 
bezagi uchun stilizatsiya (uslublashtiri'sh) va eklektika xos. Soxta gotika 
uslubi tarz qism larida va xona ichida o ‘z ifodasini top di, soxta pom pey — 
qadimgi Pom pey naqshlarini taqlid etdi.
Eklektika