М. А. Тошмирзаев, О. У. Отамирзаев ва З. Р. Тошбекова

2.6. Синхрон генераторларнинг қўзғатишни автоматлаштирилган усуллари
Синхрон генераторнинг қўзғатишни автоматик ростлаш. Синхрон генераторнинг
(СГ) қўзғатишни автоматик ростлаш қурилмасини (+АР+) вазифаси авария холатларида
тез ва аниқ генераторлар қўзғатишини ошириш йўли билан электр таъминоти тизимини
динамик турғунлигини оширишдир. +АР+ нормал иш режимида электростанция
шиналарида белгиланган кучланишни таъминлайди. +АР+ кучланиши ўзгаришини
ўлчайди ва уни генератор қўзғатиш токини ўзгаришига ўзгартиради.
Ростлагични схемаси асосан қўзғатиш тизимидан иборат, унинг асосий элементи
қўзғатиш чулғами ва ўзгармас кучланиш манбаидир. +ўзғатиш чулғами синхрон
машинани ҳаракатланувчи қисмида роторда ва у билан айланади, шунинг учун чулғамни
қўзғаткичга улаш анча мураккаб. +ўзғатишни турли тизимлари мавжуд, уларни
асосийлари электромашина ва тиристорли тизимлидир. 2.7-расмда электромашина
тизимли ўзгармас ток генератори билан қўзғатиш схемаси келтирилган.
2.7-расм. Электромашина
тизимли қўзғатиш схемаси.
+ўзғаткич сифатида
ўзгармас ток генераторидан
(СЕ) фойдаланилган. LE
чулғамда ток ўзгарганда
қўзғаткични кучланиши ўзгаради, натижада синхрон генераторни LС қўзғатиш
чулғамидаги ток ўзгаради. LE чулғамидаги токни R реостат қаршилигини ўзгартириш
йўли билан ўзгартириш мумкин. +ўзғаткичларда асосий (LE) чулғам билан бирга қўшимча
чулғам ҳам бўлади. Бунда +АР+ ни чиқиши қўшимча чулғамга ҳам уланади. Ўзгармас ток
генератори билан қўзғатиш тизими асосан қуввати 100 МВт гача бўлган синхрон
генераторларда қўлланилади.

---

23
Тиристорли қўзғатиш тизими 2.8-расмда кўрсатилган. +ўзғатиш тизимини энергия
манбаси сифатида СГ генераторга уланган Т махсус трансформатор ҳизмат қилади.
+ўзғатиш тизимига иккита бошқариладиган тиристорли тўғрилагич (ТрТ1, ТрТ2) киради.
Улардан бири TрТ1 авария холатларида қўзғатишини тезлаштириш учун мўлжалланган.
Унга энергия манбасини тўла кучланиши келтирилган. Нормал холатларда бу тўғрилагич
асосан ишламайди. Бунда ТрT2 ишлайди.
2.8-расм.
Тиристорли
қўзғатиш схемаси.
У
трансформатор
чулғами чиқишда кучланишни ярмини берадиган қисмига уланади. Нормал иш режимида
(салт ишлаш қийматидан номинал қийматгача) генератор қўзғатиш токини ўзгаришини
таъминлайди. Тўғрилагични чиқишлари параллел уланган ва LГ генераторни қўзғатиш
чулғамига туташтирилган. Тўғрилагичларнинг ишлашини +АР+ бошқаради. Тиристорли
қўзғатиш тизими тез ишлайди, шунинг учун бундай қўзғатиш тизимли генераторларни
бошқаришда кучли таъсирли +АР+ дан фойдаланилади. Асосий мақсад синхрон
генераторларни параллел ишлаш турғунлигини оширишдир.