М. А. Тошмирзаев, О. У. Отамирзаев ва З. Р. Тошбекова

2.5. Микропроцессорли синхронизаторлар
Синхрон генераторларнинг синхронлаш қурилмалари аниқ синхронлашда
генератор ЭЮК амплитудаси (Е
г
) ва электрстанция шинасидаги кучланиш (U
m
) тенглиги
ва синхрон генератор виключателини улаш моментида ЭЮК ва кучланишни фазалар
бўйича мос келишини таъминлайди. Кўпинча бундай қурилма кучланиш амплитудасини
тенглаштирувчи, частота тенглаштирувчи ва автоматик синхронизатор деб ҳам
юритилади.
Автоматик синхронизатор виключателни улаш юритмасига бошқариш сигналини
(таъсири) беради. Дастлабки ишлаб чиқарилган автоматик синхронизаторлар доимий
илгарилаш бурчакли
d*соnst дейилган. Бироқ илгарилаш бурчаги виключателни улаш
вақти (t
в
) ўзгармас бўлганда ўзгарувчан ва сирпаниш частотасига (
w
s
) боғлиқ бўлиши
керак, яъни
d*w
s
t
в
Генератор ротори ўзгармас тезлик билан ҳаракатланганда илгарилаш вақти (t
u
)
ўзгармас ва виключателни улаш вақтига (t
в
) тенг бўлади. Ҳозирги замон автоматик

---

21
синхронизаторлар виключател юритмасининг улаш моментини ўзгармас илгарилаш вақти
t
u
*const бўйича характерланади.
Генератор ўзгарувчан тезлик билан айланиб ишга тушганда илгарилаш бурчаги
ўзгарувчан бўлади. Шунинг учун ҳозирги замон автоматик синхронизаторлар аналогли
ёки рақамли махсус хисоблаш қурилмалари билан жихозланган. У ёрдамида генератор
ротори ўзгармас тезланиш билан
½± а
s
½*const ҳаракатланиш давомида илгарилаш
бурчагини сирпаниш частотасига боғлиқ холда ўзгариши аниқланади, яъни
d
u
(
w
s
). Доимий
илгарилаш вақтли автоматик синхронизаторлар электр станцияларда кенг қўлланиладиган
АСТ-4 ва УБАС типли аниқ синхронлаш қурилмалари жумласига киради.
АС-М ва СПРИНТ типли микропроцессорли автоматик синхронизаторлар
генераторни синхронлаш учун лозим бўлган барча функцияларни бажаради ва дисплей
экрани орқали синхронлаш қурилмаси ҳамда синхронлашга тортилаётган генератор
холати тўғрисида ахборот беради, унинг элементларини тўғри ишлашини диагностика ва
назорат қилади, узатилаётган ахборотни хаққонийлигини ҳам тахлил этади.
Синхронизаторни ҳисоблаш қисми вақт импулсли ўзгартиргич асосида ишлайди.
Электрстанция кучланиши ва генератор ЭЮК узунлиги даври, частотаси ва сирпаниш
частотаси ва фаза сурилиши бурчагига пропорционал бўлган, уларни ишораси бўйича
оний қийматларини тўғри келмаслиги вақти нули оний қийматлари орқали кучланиши
(U
ш
) ва ЭЮК (Е
г
) ўтиш моментларида таймер кодларини санаш билан қайд этилади.
Хисоблаш натижалари бўйича синхронизатор генератор роторининг айланиш частотасини
ва генератор қўзғатишининг автоматик ростлагичларини топшириқ берувчи
элементларига таъсир этувчи вақт импульсли сигналларни юзага келтиради.
Агарда амплитуда ва частота фарқи рухсат этилгандан кўп бўлса
½± D U
m
½ > 0,01 ва ½± w
s
½ > w
sp
cинхрон генератор ЭЮК сини амплитуда ва частотасини мос равишда ўзгартириш учун
бирламчи импульслар таъсирини беради.
Синхронизаторларда қабул қилинган ўрнатилиши лозим бўлган частота:
½w
sў
½*½w
smax
+ w
min
½ / 2 ва w
smax
/ 5*w
min
қуйидаги шартлар бажарилгандан сўнг
w
s
» w
sў
ва
DU
m
< 0,1
бошқариш таъсири тўхтатилади ва микропроцессор илгарилаш бурчагини хисоблаш
дастурига ўтади. Ҳисоблаш генератор роторининг ўзгармас тезланиш билан
харакатланишида қуйидаги қонуният бўйича бажарилади
d
и
*
w
sa
t
и
+а
s
2
2
и
t
қуйидаги шарт бажарилганда синхрон генератор виключателини улаш учун етарли бўлган
таъсир сигналини юзага келтиради.
U
d
+
2
2
dt
U
d
d
Т
1
Т
2
*-
dt
dU
d
Т
1
+U
d0
бу ерда Т
1
*t
и
, Т
2
*t
и
/2-дифференциаторларни доимий вақтлари
U
d0
-
d*0 ва 2pn даги чиқиш кучланиши.
U
d
-кучланишни ўзгармас ташкил этувчиси.
Синхронизаторлар бир марта таъсирли бўлади. Агарда виключател уланмаса ёки
улангандан сўнг дархол узилиб қолса уни улаш учун қайта таъсир юзага келмайди. Бунинг
учун унинг дастурида синхронизаторни энергия манбасидан қисқа муддатга узиш орқали
бошқатдан (янгидан) ишга тушириш кўзда тутилган.
АС-М типли микропроцессорни дастурий таъминоти START, INT-G, INT-N ва
INT-T дастурлардан иборат.

---

22