M. A. Raxmatullayev, B. I. Ganiyeva

Multimedia ensiklopediyalari (Multimedia encyclopedias) 
O‘zbekistonda multimedia ensiklopediyalar yaratish sohasida 
yetakchi hisoblagan «Kompyuter-Osiyo» ilm-texnika parki tomonidan 
nafaqat o‘quv jarayoniga, balki respublika madaniy mulkiga keng kirish 
imkoniyatini yaratish maqsadida qator qiziqarli loyihalar amalga 
oshirilgan. Eng qiziqarli ishlanmalardan «Amir Temur: shaxs, davlat, 
Renessans» deb ataluvchi multimediaviy ensiklopediya hisoblanadi. U 
buyuk Amir Temur (Temurlang) va temuriylarning Renessasi, ya’ni 
Uyg‘onish davriga bag‘ishlangan. Mazkur ensiklopediya nafaqat 
temuriylar tarixi, buyuk sarkardaning yurishlari, balki XIV asr oxiri va 
XV asr boshlaridagi ikki daryo oralig‘i (Movarounnahr)dagi tasviriy 
san’at, xalq hunarmandchiligi, san’ati, arxitekturasi va qurilishi haqidagi 
ma’lumotlarga ham ega. U rangli miniaturalar, muzey eksponatlari, 
Temuriylar davridagi arxitektura yodgorliklari, 300 dan ortiq elektron 
nusxalarini hamda Temur ajdodlari «Shajarasi daraxti»ni o‘z ichiga 
olgan. Elektron ensiklopediya qiziqarli texnik yechimga, ya’ni buyuk 
sarkarda yurshlarining avtomatlashtirilgan qidiruv xaritasiga ega. Xarita 
bo‘yicha Temur askarlari o‘tgan tarixiy joylardan virtual sayohat tashkil 
etish va shu bilan ular egallab olgan hududlar bo‘yicha qimmatli 
xronologik ma’lumotlarga ega bo‘lish mumkin.

---

156 
«Al-Farg‘oniy va Al-Buxoriy: tamaddun barpo etilishi» multimedia 
ensiklopediyasi Markaziy Osiyoning ming yillik tarixga ega 
zardushtiylar, yunonlar, buddaviylar va nasroniylar madaniyatlari hamda 
Buyuk Ipak yo‘li ravnaqi davridagi savdo-sotiq va madaniy 
munosabatlar bilan boyigan islomgacha bo‘lgan davr madaniyati 
rivojlanishiga hamda VIII - IX asrlarda paydo bo‘lib, shakllanishga yuz 
tutgan yangi madaniyat tavsifiga bag‘ishlangan bo‘limlarni o‘z ichiga 
olgan. «Al-Buxoriy» bobi odamlar orasida «Xadis ilmining Sultoni» 
sifatida tanilgan buyuk muhaddis (olim, mutaffakir)ga bag‘ishlangan. 
Ensiklopediya tavsifiy maqolalar va rasmlardan tashqari o‘sha davrning 
me’morchilik va madaniyati haqidagi maqolalar va ko‘p o‘lchovli 
rasmlarni o‘z ichiga olgan. Mazkur yodgorliklarning ko‘pchiligi virtual 
tavsiflangan obrazlar yoki saqlanib qolgan fragmentlar sifatida qayta 
tiklangan. Elektron ensiklopediya, mohiyatiga ko‘ra, islom tarixi 
haqidagi maqolalar to‘plamidan iborat va Sharq madaniyatini 
o‘rganishda muhim ahamiyatga ega. 
«Sharq miniatyurasi (XIV - XVII
asrlar)» nomli multimediyali disk 
O‘rta Sharq badiiy madaniyatining yorqin yuksalish davri bo‘lgan XIV - 
XVII
asrga doir 374 kitob miniaturalari kolleksiyasidan tashkil topgan. 
O‘rta asrlarlarda Sheroz va Tabriz, Isfaxon va Hirot, Samarqand va 
Buxoro miniatura tasviriy san’ati maktablari butun dunyoga tanilgan. 
Yuksak darajadagi badiiy miniatura maktabi Temuriylar davrida ham 
Hirotda faoliyat yurgizgan. Bu yerda rassom Kamoliddin Behzod ham 
ijod qilgan. Uning betakror miniatyuralari o‘sha davrning hayoti, 
marosimlari, an’analari, hunarmandchiligi haqida juda yorqin hikoya 
qiladi.
«TERMIZ-2500» multimedia ensiklopediyasi O‘zbekistonning 
janubiy mintaqalari va unga tutash hududlarining tosh asridan boshlab 
bizning hozirgi kunlarimizgacha bo‘lgan davri haqidagi nodir tarixiy 
materiallarni o‘z ichiga oladi. Mazmuni: 158 informatsion bloklar; 940 
noyob fotorasmlar; 12 video (animatsiya); Qadimgi Sharq cholg‘u 
asboblarida ijro etilgan 28 mumtoz musiqa kompozitsiyalari; interfaol 
elektron xarita; qadimgi Surxandaryoning 23 shahar-ob’ektlari; CD 
materiallari bo‘yicha 100 ortiq savollardan iborat test o‘yini.
«XXI asrga intilgan O‘zbekiston» multimedia-almanaxi mustaqil 
O‘zbekistonning 
ijtimoiy-iqtisodiy 
hayotida 
ro‘y 
berayotgan 
o‘zgarishlar, islohotlariga bag‘ishlangan. Ma’lumotlar bazasi o‘zbek, rus 
va ingliz tillarida tayyorlangan.

---

157 
«SHASHMAQOM»
 
ma’lumotlar bazasi O‘rta Osiyoning an’anaviy 
musiqiy madaniyatidagi eng ahamityali hodisalaridan biri bo‘lgan 
Shashmaqomga bag‘ishlanadi. Ingliz tilida berilgan va 18 informatsion 
bloklar, 
101 
fotorasmlar 
va 
35 
maqomlarning 
musiqali 
kompozitsiyalaridan iborat. Mazkur ishlanma o‘zbek xalqining musiqali 
madaniy merosini saqlab qolish uchun hamda talaba, o‘qituvchi, olimlar 
va chet el mutaxassislarini mahalliy madaniy an’analar va musiqali 
folklor bilan tanishtirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
«Boysun» multimediaviy ma’lumotlar bazasi: 
 
Multimediaviy 
disk 
2001-yilda 
YUNESKO 
tomonidan 
«Insoniyatning og‘zaki va nomoddiy merosi durdonasi» «Щедевр 
устного и нематериалного наследия человечества» deb tan olingan 
Boysun mintaqasi madaniyati etnografiyasi va an’analari taraqqiyotini 
ochib berishga bag‘ishlangan (Surxandaryo viloyati).