M. A. Hamrayev d. A. Muhamedova d. X. Shodmonqulova

11 -§. To`liqsiz fe`llar

Mustaqil holda ish-harakat ma`nosini ifodalamay, turli fe`l shakllaridan so`ng (keng ma`noda ot bilan) qo`llanib, faqat grammatik modal ma`no ifodalaydigan fe`llar to`liqsiz fe`llar deyiladi. To`liqsiz fe`llarga edi (-di), ekan (-kan), emish (-mish) kabi fe`l shakllari kiradi. Yozar edi

– yozardi, yozar ekan – yozarkan, yozar emish – yozarmish kabi. Bu fe`llar aslida bir e (arxaik er) fe`l negizining turli shakllari bo`lib, ular hozir ayrim-ayrim so`z sifatida tushuniladi.
To`liqsiz fe`l sifatdosh, ravishdosh va harakat nomi bilan birikib, fe`l zamonlarining analitik usul bilan yasalgan shakllarini hosil qiladi. To`liqsiz fe`llar edi, ekan, emish turlicha modal ma`nolar ifodalaydi:

1. 
   edi to`liqsiz fe`li qatnashgan fe`l shaklida ta`kidlash, eslatish, hikoya, davomiylik, takror kabi ma`nolarni bildiradi: Bo`shagan erlarning bag`rini pluglarning o`tkir tig`lari tilka-tilka qilmoqda edi (H.N.). Shu kuni endi ko`chaga chiqib edi... (M.Ismoiliy). Ular bir partada o`tirishar, birga dars tayyorlashar, maktabni bitirgandan keyin qayerga o`qishga borish haqida maslahatlashar, xayol surishar edi (S.Zunnunova).
   
2. 
   ekan to`liqsiz fe`l qatnashgan shakllarda o`tmishda yuz bergan voqea-hodisaning so`zlovchiga keyinchalik ma`lum bo`lganligi va uning davomi ekanligi anglashiladi: Aytishingizdan, oradan hech gap o`tmagan ekan (A.Qahhor).
   
3. 
   emish to`liqsiz fe`li esa noaniqlik, gumon, eshitilganlik ma`nolarini bildiradi:
   

O`zgarmagan, ammo negadir ikkovining ham bo`yi juda uzun bo`lib ketgan emish (S.Ahmad).
To`liqsiz fe`llar boshqa so`z turkumlari bilan ham birikib keladi. Bu holda ot kesim tarkibida kelib, bog`lama vazifasini bajarib, tuslovchi affikslarni oladi: Uy kichkina, lekin yorug` va toza edi (O.)
Fe`llarda modal ma`no fe`lning juft va takrorik shakli bilan ham ifodalanadi. Bunday shakl orqali harakatning davomliligi, takrorlanib turishi, tugallanganlik, harakatning voqe bo`lishiga turlicha munosabat (befarqlik) kabi modal ma`nolar anglashiladi: ayta-ayta, borib-borib, aytsa- aytar, uchadi-ketadi, kelsa-kelibdi, ishlasa-ishlasin kabi.

Fe`l tahlili namunasi
1. So`rog`i.	8. To`liq yoki to`liqsizligi.

Bo`lishli yoki bo`lishsizligi. O`timli yoki o`timsizligi. Nisbati. SHaxs-soni Zamon turi. Mayl turi.

Yetakchi, ko`makchi fe`llar aniqlanadi. Vazifadosh (xoslangan) shakllari. Tuzilish turi. Tub yoki yasamaligi. Gapdagi sintaktik vazifasi