M. A. Azizov umumiy gigiyena va ekologiya tibbiyot kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma To‘rtinchi nashri

Suv manbalarini joyida tekshirish (sanitariya-topografik tekshirish).

Suv manbalaridagi suvning miqdorini va uning debitini aniqlash.

Tekshirish uchun suv namunasini olish.

Aholi va uy hayvonlari o‘rtasida ifloslangan suv orqali tarqalishi mumkin bo‘lgan kasalliklarni aniqlash.

Suvni sanitariya-topografik tekshirishda asosiy e’tibor uni ifloslantiruvchi manbalarga qaratilishi lozim. Ifloslantiruvchi manbalarga: hammom, hojatxona, sanoat korxonalarining chiqindilari, kir yuvish inshootlari, axlatxona, chorva hamda parrandachilik fermalari chiqindilari va boshqalar kiradi. Shuning uchun faqat suv manbalarini tekshirish bilan cheklanmay, balki uning atrofidagi maydon va uning sanitariya holati hamda chiqindilardan tozalash inshootlarining mavjudligi va ularning holatlari ham o‘rganiladi. Ochiq suv havzasini tekshirishda, uning boshlanishi va oqib o‘tish joylarining (tog‘lik, botqoqlik, atrofdagi aholi yashash joylarida odamlarning cho‘milishi, hayvonlarni sug‘orish, yuk tashish vositalarini yuvish joylari va b.lar.) sanitariya holati ko‘zdan kechiriladi. Suv havzalarining tubi, geologik tuzilishi, qirg‘oqlari, joyning qiyaligi aniqlanadi. Vodoprovod uchun suv olinadigan joy, suv tozalash inshootlarining ishga yaroqliligi va bu joylarda sanitariya qo‘riqlash bo‘limi o‘rna-




tilganligi tekshiriladi. Quduqlarni tekshirishda uning joylashgan o‘rni (ko‘chada, hovlida), aholi yashash joylariga, axlatxonalargacha bo‘lgan masofasi, joyning relyefi va tuproqning xususiyati aniqlanadi. Quduqning tuzilishi va turiga aha- miyat beriladi. Quduqdagi suvning hajmi uning ko‘ndalang kesim yuzasi ichidagi suv ustunini balandligiga ko‘paytirish yo‘li bilan topiladi, buning uchun quduq chuqurligini aniqlash maqsadida kosachalar o‘rnatilgan asbobdan foy­dalaniladi (16-rasm), quduqdagi suv ustunining yig‘ilishini (debit) aniqlashda uni nasos bilan tortib yoki chelaklab olinadi.
Bunda suvning oldingi sathiga yetish tezligi belgilanadi. Ko‘l va havzalar suvining miqdori ularning uzunligi, eni va o‘rtacha chuqurligiga ko‘paytirish yo‘li bilan topiladi. Daryolarning quvvati — ularning enini chuqurligiga va oqim tezligiga ko‘paytirib olingan natijani ikkiga bo‘- lish yo‘li bilan topiladi.