Луғат. Тузувчилар: Абулқосимов Ҳ. П., Абулқосимов М.Ҳ

Давлат 
бюджети
– 
давлат 
даромадлари 
ва 
харажатларининг пул билан ифодаланадиган йиллик ҳисоби, 
мажмуи.
 
Давлат бюджети
– 
давлат даромадлари ва 
сарфларининг молиявий режаси. Д.б. давлат ихтиёридаги пул 
фондларининг 
тақсимланишини 
билдириб, 
у 
давлат 
молиясининг бош бўғини ҳисобланади. Унинг таркиби 
умумдавлат (ёки марказий) бюджети (мамлакат миқёсидаги 
умумий даромадлар ва харажатлар йиғиндиси) ва маҳаллий 
(муниципал) бюджет (ҳудудий тузилмалар- вилоят,шаҳар, 
туман ва ҳ.к. доирасидаги пул даромадлари ва харажатлари)га 
бўлинади. Икки турдаги бюджетлар нисбати мамлакатнинг 
ички шароитига боғлиқ бўлади. Бюджет даромадлари 
солиқлар, солиқдан ташқари йиғимлар, давлат заёмларидан 
тушган пул, давлат мулкини сотишдан ёки ижарага беришдан 
келган маблағлардан шаклланади. Бюджет даромадининг 
аҳоли жон бошига ҳисобланган миқдори мамлакатнинг 
бюджет салоҳияти (потенциали) деб аталади. Бюджет 
харажатларидан ижтимоий соҳага, шу жумладан аҳолин 
ижтимоий ҳимоя қилишга, иқтисодиётга. Марказлашган 
инвестицияларга, давлат бошқарувини таъминлашга ва бошқа 
турли харажатларга маблағлар ажратилади. Давлат бюджет 
харажатлари унинг даромадидан ортиб кетса бюджет 
камомади, тақчиллиги юзага келади. Камомад миқдори 
мамлакат ялпи ички маҳсулотининг 3-3,5%га тенг бўлиши
меъёрий ҳисобланади. Агар бюджет даромади унинг харажат 
қисмидан ортиқ бўлса, профицит вужудга келади. Марказий, 
маҳаллий давлат бюджетлари ва давлат бюджетидан ташқари 
фондлар йиғиндиси давлатнинг йиғма бюджетини ташкил 

---

- 86 - 
этади. Д.б. одатда жорий йилда келгуси йил учун тузилади. 
Иқтисодий беқарорлик шароитида у чорак ёки ярим йил учун 
тузилиши мумкин. Д.б.ни ҳукумат тузади ва юқори қонун 
чиқарувчи орган (парламент) томонидан тасдиқланади. 
Ўзбекистонда янги бошланаётган йил учун давлат бюджети 
жорий йилнинг охирида (декабрь ойида) ЎзР Олий Мажлиси 
сессиясида тасдиқланади. Қабул қилинган Д.б. қонун кучига 
эга бўлади ва амалиётга жорий этилади.