Ólshew haqqında túsinik

Kópirli sxemalardıń ulıwma teoriyası
Kópirli sxema yamasa ápiwayıǵana etip aytqanda kópir jabıq shınjırdı quraytuǵın tórtew qarsılıqtan, nol kórsetkish wazıypasın orınlawshı magnitoelektrik galvanometrden ibarat esaplanadi. Ózgermeytuǵın tok kópirlerin tolıq teń salmaqlılıqlanatuǵın hám tolıq teń salmaqlılıqlanmaydigan túrleri ámeldegi bolıp, birinshi túrdegi kópirlerde ólshenerlik shama (yaǵnıy qarsılıq ) kópirdiń teń salmaqlılıq jaǵdayınan anıqlanadı, ekinshi túrindegi kópirlerde bolsa kópirli sxemanıń shıǵıw signalı (tok, kernew hám t.b. ) boyınsha anıqlanadı.
Ulıwma kópirli sxemalar qarsılıq, induktivlik, sıyımlılıq, óz-ara induktivlik hám birpara noelektrik shamalardı da ólshewde keń qollanıladı.

Jalǵız hám qos ózgermeytuǵın tok kópirleri járdeminde qarsılıq ólshew.
Ózgermeytuǵın tok kópirleri ózgermeytuǵın tok dáreginen támiyinlenedi. R1, R2, R3, R4, qarsılıqlar kópirdiń jelke qarsılıqları, derek hám nol kórsetkish shınjırları bolsa, kópirdiń qiyiqleri dep júritiledi.
Kópir sxeması sonday dúzilgenki, ol jaǵdayda bir yamasa eki jelke qarsılıqların ózgertirb, kópirdiń qiyiqidan ótip atırǵan júzimdi nolǵa keltiriw múmkin. Jalǵız ózgermeytuǵın tok kópirleri qarsılıqlardı ólshewde talay qolay ásbap esaplanadı hám kópirdiń ólshew anıqlıǵı tiykarınan ush qarsılıqlardı tayarlaw daǵı anıqlıqqa baylanıslı. Jalǵız ózgermeytuǵın tok kópirdiń anıqlıǵına tutastiruvchi sımlardıń qarsılıgı tásir etedi. Usınıń sebepinen, jalǵız ózgermeytuǵın tok kópirleri 10 Ω den úlken qarsılıqlardı ólshew ushın qollanıladı.

14. 1. Ózgermeytuǵın tok potensiometrin dúzilisi hám jumıs Principi.
Ózgermeytuǵın tok potensiometlari járdeminde belgisiz kernew, EYK, tok hám elektr qarsılıqlardı ólshew hám de úlgili ásbaplar ampermetr, vol'tmetr hám vattmetrlerdi tekseriw ushın qollanıladı. 14. 1 -suwretde qol menen teń salmaqlılıqlanıwshı ózgermeytuǵın tok potensiometriniń sxeması keltirilgen.

14. 1 - súwret.
Sxema daǵı belgiler:En-normal element EYK i ; Rn - úlgili qarsılıq ; Rk- ma`nisi anıq kompensatsiyalaytuǵın qarsılıq ; Rb- jumıs tokın ornatıwı ushın isletiletuǵın qarsılıq ;
YoB- járdemshi batareya ; Ex- belgisiz EYK;
Ózgermeytuǵın tok potensiometriniń jumıs Principi ólshenerlik shamanı (Ux, Ex, Ix, Rx) anıq kernew (kompensatsiyalaytuǵın ) menen óz-ara teń salmaqlılıqlashuviga tiykarlanadı.
Potensiometr járdeminde belgisiz EYK ni ólshew procesi 2 bólekten ibarat boladı :
1. Hár túrlı potensiometr túri ushın anıq bahaǵa iye bolǵan jumıs tokı Iu ni ornatıw ;
2. Belgisiz EYK Ex ni ólshew;
Jumıs tokın ornatıw ushın jalǵawshı K “1” jaǵdayǵa qóyıladı hám Rb qarsılıgın ózgertirip galvanometr kórsetkishin nolǵa keltiriledi. Bunda En=IiRn ga jumıs tokı bolsa, Iu=En/Rn teń boladı.
Keyininen jalǵawshı K “2” jaǵdayǵa qóyıladı hám Rk qarsılıqtıń dástegi D ni jıljıtıp Uk ni Ex ga teńlestiriledi, yaǵniy bul halda da galvanometr kórsetkishi nolǵa keltiriledi.
E_x=U_k=I_i R_k
Ózgermeytuǵın tok potensiometri En ni joqarı anıqlıq menen o'lchaydi. Bul anıqlıq normal element EYK ma`nisiniń anıqlıǵı hám úlgili qarsılıq Rk bahalarınıń anıqlıǵına baylanıslı. Potensiometrde jumıs tokın anıq ornatıwı jáne onı ólshew dawamında ózgermeytuǵın bolıwı normal element menen támiyinlenedi. Onıń anıqlıq klassi 0, 005 ke teń. Rn hám Rk qarsılıqlar da júdá joqarı anıqlıq (qateligi 0, 01 % ten aspaydı ) menen islenedi. Nátiyjede potensiometrdi ólshew qateligi 0, 02% ten úlken bolmaydı.
Ózgermeytuǵın tok potensiometrleri jumıs tokı shınjırınıń qarsılıgına qaray, eki gruppaǵa bólinedi: kishi qarsılıqlı yamasa tómen omli hám úlken qarsılıqlı yamasa joqarı omli potensiometrler.
Ózgermeytuǵın tok potensiometrleriniń abzallıqları tómendegilerden ibarat : 1. Joqarı anıqlıq ; 2. Ólshenip atırǵan kernew dereginde hesh qanday quwat sarplanmaydi.