Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti



Download 2,13 Mb.
Pdf ko'rish
bet90/205
Sana01.01.2022
Hajmi2,13 Mb.
#280239
1   ...   86   87   88   89   90   91   92   93   ...   205
 
8-MAVZU. BITIMLAR 
 
Bitimlar  tushunchasi  va  turlari.  Bitimlarning  muddatlari  va  shartli 
bitimlar.  Bitim  shakllari.  Birja  bitimlari.  Bitimning  haqiqiy  sanalish 
shartlari.  Oʻz-oʻzidan  haqiqiy  sanalmaydigan  bitim  turlari  va  ularning 
huquqiy oqibatlari.  
 
Bitimlar tushunchasi va turlari 
 
Bitimlar  deb,  fuqarolar  va  yuridik  shaxslarning  fuqarolik  huquq  va 
burchlarini belgilash, oʻzgartirish va bekor qilishga qaratilgan harakatlarga 
aytiladi (FK 101-modda).  
Bitim  fuqarolik  huquqining  asosiy  institutlaridan  hisoblanadi.  Bitim 
instituti  -  bitimlarni  tuzish  tartibi  va  shakllarini,  ularning  turlari  va 
mazmunini,  haqiqiy  emas  deb  hisoblash  shartlarini,  ularni  haqiqiy 
emasligini  tan  olinishining  huquqiy  oqibatlarini  belgilab  beruvchi 
fuqarolik-huquqiy normalari yigʻindisidan iborat.  
Bitim  shaxslarning  erki  bilan  bogʻliq  boʻlgan,  ularning  irodasidan 
kelib chiqadigan harakat boʻlganligi tufayli, bitimda ifodalangan erk izhor 
qilinishi, ya’ni boshqa shaxslarga bildirilishi lozim.  
Bitimning mazmunini quyidagi belgilar tashkil etadi: 
1. Bitim–erk-irodani ifodalovchi hujjat
2. Haqiqiy harakat natijasida yuzaga keladi
3. Bitim 
fuqarolik-huquqiy 
munosabatni 
vujudga 
keltirish, 
oʻzgartirish va bekor qilishga maxsus yoʻnaltirilgan boʻladi; 
4. Bitim  fuqarolik  qonunchiligi  bilan  tartibga  solinuvchi  huquqiy 
munosabatni yuzaga keltiradi.  
Bitimlar uchun quyidagi shartlarning boʻlishi muhimdir: 
a) bitim tuzuvchi shaxs fuqarolik huquqining subyekti hisoblanishi
b) muayyan bitimni tuzuvchi shaxsda bu bitimni tuzish erki boʻlishi 
va bu erk ma’lum huquqiy oqibatlar tugʻdirishga qaratilgan boʻlishi; 
v)  shaxsning  erki  muayyan  yuridik  fakt  hisoblangan  harakatda 
oʻzining  tashqi  ifodasini  topishi  lozimligi,  ya’ni  ma’lum  shaklda  izhor 
qilingan boʻlishi kerak.  
Bitimlar  oʻzlarining  belgilari  boʻyicha  quyidagi  turlarga  boʻlinadi 
(klassifikatsiya qilinadi): 
1.  Bir,  ikki  va  koʻp  tomonlama  bitimlar  FKning  102-moddasida 
belgilangan  boʻlib,  unda  bitimlar  bir  taraflama,  ikki  taraflama  yoki  koʻp 


114 
 
taraflama  (shartnomalar)  boʻlishi  mumkinligi,  bitim  tuzish  uchun  qonun 
hujjatlariga  yoki  taraflarning  kelishuviga  muvofiq  bir  tarafning  xohishi 
zarur  va  yetarli  boʻlsa,  bunday  bitim  bir  taraflama  bitim  hisoblanishi, 
shartnoma  tuzish  uchun  ikki  taraf  (ikki  taraflama  bitim)  yoki  uch  yoxud 
undan koʻp taraf (koʻp taraflama bitim) kelishib xohish bildirgan boʻlishi 
kerakligi belgilangan.  
Har  qanday  shartnoma  bitim  hisoblansa  ham,  har  qanday  bitim 
shartnoma  boʻla  olmaydi.  Aksariyat  bitimlar  shartnoma  hisoblanishi 
mumkin.  Shu  sababli  shartnomaga  aksariyat  hollarda  bitim  qoidalari 
qoʻllaniladi.  
Shartnomaga  odatdagidek  bitimning  bir  turi  sifatida  qaramaslik 
lozim.  Shartnoma  bitim  turlaridan  faqatgina  bittasi  hisoblanmaydi,  u 
yuridik  hujjat  boʻlib,  uning  vositasida  fuqarolar,  yuridik  shaxslar  va 
davlatning ishtirokidagi ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy-maishiy munosabatlar 
tartibga solib boriladi.  
2. Haq baravariga va tekinga tuziladigan bitimlar.  
Haq  baravariga  tuziladigan  bitimlar  boʻyicha  tomonlardan  har  biri 
qarshi tomon foydasiga  muayyan bir  mulkni topshirish, pul toʻlash, ishni 
bajarish,  biror  bir  xizmat  koʻrsatish  singari  harakatlarni  qilish 
majburiyatini oladi.  
Tekin, ya’ni haq toʻlanmay tuziladigan bitimlar asosida tomonlardan 
birigina  ikkinchi  tomon  foydasiga  biror-bir  harakat  qilish  majburiyatini 
oladi.  Bu  yerda  qarshi  (muqobil)  ijro  yoʻq.  Masalan,  hadya,  foizsiz  qarz, 
mulkdan tekin foydalanish (ssuda) toʻgʻrisidagi shartnomalarni  koʻrsatish 
mumkin.  
3. Konsensual va real bitimlar.  
Konsensual
1
 bitim deb, huquq va majburiyatlarni oʻzaro kelishish va 
bunday  kelishuvni  lozim  tartibda  rasmiylashtirish  paytda  vujudga 
keltiradigan  bitimga  aytiladi.  Mulk  ijarasi,  mahsulot  yetkazib  berish, 
pudrat, kontraktatsiya singari shartnomalar konsensual bitim hisoblanadi.  
Real
2
  bitim  deb,  oʻzaro  kelishuvga  muvofiq,  ashyolar  yoki  pulni 
topshirish  paytida  huquq  va  majburiyatni  vujudga  keltiradigan  bitimga 
aytiladi.  Real  bitimlarga  qarz,  omonat,  yuk  tashish  shartnomalarini  misol 
qilib koʻrsatsa boʻladi.  
4.  Bitimlar  asosining  mohiyati  va  ularning  amal  qilishiga  koʻra 
kauzal va abstrakt (mavhum) bitimlarga boʻlinadi. 
                                                           
1
 “Konsensual” soʻzi lotincha “consensus”soʻzidan olingan boʻlib, “kelishuv” ma’nosini bildiradi. 
2
 “Real” soʻzi lotincha “res” soʻzidan olingan boʻlib, “ashyo” ma’nosini bildiradi. 


115 
 
5.  Fidustiar  bitimlar.  Bunday  bitimlar  oʻzaro  ishonchga  asoslanadi. 
Topshiriq,  vositachilik,  mol-mulkni  ishonchli  boshqaruvga  berish  kabi 
bitimlar tomonlarning shaxsiy ishonchi bilan bogʻliqdir.  

Download 2,13 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   86   87   88   89   90   91   92   93   ...   205




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish