Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti

Fuqarolik huquqining obyektlari 
moddiy ne’matlar 
nomoddiy ne’matlar 

---

104 
 
Pullar  va  qimmatli  qog‘ozlar  –  fuqarolik  huquqining  obyekti 
sifatida. Pul ham fuqarolik huquqining obyekti sanaladi. Pul o‘zining uzoq 
davom etgan tadrijiy rivojlanishida mol-hol, zaytun yog‘i, oltin va kumush 
yombisi  ko‘rinishidagi  ayirboshlash  vositalaridan  hozirgi  elektron 
pullarga, kredit kartochkalariga qadar bo‘lgan yo‘lni bosib o‘tdi. Pul bozor 
iqtisodiyotini 
rivojlantirishning 
eng 
muhim 
elementlaridan 
biri 
hisoblanadi.  
Manbalarda  keltirilganidek,  fuqarolik  huquqi  nuqtai  nazaridan 
pulning xususiyatlari va vazifalari quyidagilarda ko‘rinadi:  
-  pul  qonun  hujjatlariga  muvofiq  iste’mol  qilinadigan,  turga  xos 
alomatlari  bilan  belgilanadigan  ashyolarning  o‘ziga  xos  xususiyatlariga 
ega bo‘lgan turi hisoblanadi; 
-  pul  ko‘pchilik  fuqarolik-huquqiy  munosabatlarda  (qarz,  kredit, 
hadya shartnomalarida) mustaqil obyekt sifatida ishtirok etadi; 
-  pul  fuqarolik-huquqiy  munosabatlarda  (oldi-sotdi,  mahsulot 
yetkazib  berish,  kontraktatsiya  shartnomalarida)  teng  qiymatga  ega 
bo‘lgan obyekt hisoblanadi; 
-  umumiy  ekvivalent,  ya’ni  teng  qiymatga  ega  bo‘lgan  obyekt 
sifatida  har  qanday  ashyo  bilan  almashtirish,  yetkazilgan  moddiy  va 
ma’naviy zararni qoplash uchun ham qo‘llaniladi; 
- pul har qanday qonuniy qarzni, uning har qanday holatlar asoslarida 
(masalan,  majburiyat  bajarilmagani  yoki  lozim  darajada  bajarilmagani 
tufayli) vujudga kelishidan qat’i nazar, uni tuzish, to‘lash, qoplash vositasi 
sifatida muhim rol o‘ynaydi
1
 (juz’iy tahrir bizniki – M.B.).  
Mustaqil  davlatning  asosiy  atributlaridan  biri  –  bu  uning  milliy 
valyutasidir.  Mamlakatimizda  bu  borada  amalga  oshirilayotgan  tizimli 
islohotlar  natijasida  O‘zbekiston  Respublikasining  milliy  valyutasi  – 
so‘mni muomalaga kiritish bo‘ldi. 
O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  1994-yil  16-iyundagi 
“O‘zbekiston  Respublikasining  milliy  valyutasini  muomalaga  kiritish 
to‘g‘risida”gi  870-son  farmoni  bilan  1994-yilning  1-iyulidan  boshlab 
O‘zbekiston  Respublikasining  hududida  1000  so‘m  pul  kuponga  bir 
“so‘m”  nisbati  bilan  O‘zbekiston  Respublikasining  milliy  valyutasi  – 
“so‘m”  muomalaga  kiritildi.  So‘m  unga  yozilgan  qiymat  bo‘yicha  qabul 
qilinishi  shart.  Farmonga  ko‘ra  1994-yilning  1-iyulidan  boshlab 
O‘zbekiston  Respublikasi  hududida  “So‘m”  mulkchilik  shaklidan  qat’i 
nazar qonuniy to‘lov vositasi hisoblanadi. 
                                                           
1
 Раҳмонқулов Ҳ. Фуқаролик ҳуқуқининг объектлари. Ўқув қўлланма. –Т.: ТДЮИ, 2009. –Б.37-38. 

---

105 
 
Pullar  jismiy  alomatlari  bilan  belgilangan  ashyolar  qatorida  bo‘lib, 
pul  belgilarining  soni  bo‘yicha  hisoblanmay,  balki  bu  belgilarda 
ko‘rsatilgan summalarga qarab hisoblanadi. 
Milliy  so‘mdan  tashqari  chet  el  valyutasi  ham  muomalada  bo‘ladi. 
Pul  va  chet  el  valyutasi  bir  xil  tushunchaga  ega.  Faqat  chet  el  valyutasi 
xorijiy  mamlakatlarga  tegishli  bo‘lib,  mamlakatimizda  ular  bilan  hisob-
kitob  qilishda  farq  mavjud.  Chet  el  valyutasi  bilan  bog‘liq  munosabatlar 
“Valyutani  tartibga  solish  to‘g‘risida”gi  qonun  bilan  tartibga  solinadi
1
. 
O‘zbekiston  Respublikasi  Markaziy  banki  O‘zbekiston  Respublikasida 
valyutani  tartibga  soluvchi  davlat  organidir.  Chet  el  valyutasida 
operatsiyalarni  amalga  oshirish  uchun  litsenziyaga  ega  bo‘lgan  banklar 
vakolatli hisoblanadi.